ผลต่างระหว่างรุ่นของ "อาณาจักรสุโขทัย"
เนื้อหาที่ลบ เนื้อหาที่เพิ่ม
ป้ายระบุ: ถูกแทน blanking การแก้ไขแบบเห็นภาพ |
ล ย้อนการแก้ไขของ 159.192.104.67 (พูดคุย) ไปยังรุ่นก่อนหน้าโดย Camouflaged Mirage ป้ายระบุ: ย้อนรวดเดียว SWViewer [1.3] |
||
| บรรทัด 1: | บรรทัด 1: | ||
{{ข้อความแก้กำกวม|สุโขทัย|สุโขทัย (แก้ความกำกวม)}} |
|||
<noinclude> |
|||
{{issues|โปร=yes|เพิ่มอ้างอิง=yes}} |
|||
{{กล่องข้อมูล อดีตประเทศ |
|||
| native_name = |
|||
| conventional_long_name = อาณาจักรสุโขทัย |
|||
| common_name = สุโขทัย |
|||
| continent = เอเชีย |
|||
| country = ไทย |
|||
| status = |
|||
| government_type = [[สมบูรณาญาสิทธิราชย์]]แบบ[[ระบบเจ้าขุนมูลนาย|ศักดินา]] |
|||
| year_start = พ.ศ. 1792 |
|||
| year_end = พ.ศ. 1981 |
|||
| event_start = สถาปนา |
|||
| date_start = |
|||
| event_end = ถูกผนวกเข้ากับกรุงศรีอยุธยาแล้วสิ้นสุดลง |
|||
| date_end = |
|||
| event1 = เป็น[[รัฐร่วมประมุข]]กับ[[กรุงศรีอยุธยา]] |
|||
| date_event1 = พ.ศ. 1981 |
|||
| event2 = |
|||
| date_event2 = |
|||
| event3 = |
|||
| date_event3 = |
|||
| event_pre = |
|||
| date_pre = |
|||
| p1 = อาณาจักรละโว้ |
|||
| flag_p1 = |
|||
| p2 = |
|||
| flag_p2 = |
|||
| p3 = |
|||
| flag_p3 = |
|||
| p4 = |
|||
| flag_p4 = |
|||
| p5 = |
|||
| flag_p5 = |
|||
| p6 = |
|||
| p7 = |
|||
| p8 = |
|||
| p9 = |
|||
| p10 = |
|||
| s1 = อาณาจักรอยุธยา |
|||
| flag_s1 = Flag of Thailand (Ayutthaya period).svg |
|||
| s2 = |
|||
| flag_s2 = |
|||
| s3 = |
|||
| flag_s3 = |
|||
| s4 = |
|||
| flag_s4 = |
|||
| s5 = |
|||
| flag_s5 = |
|||
| s6 = |
|||
| flag_s6 = |
|||
| s7 = |
|||
| flag_s7 = |
|||
| s8 = |
|||
| flag_s8 = |
|||
| s9 = |
|||
| flag_s9 = |
|||
| s10 = |
|||
| flag_s10 = |
|||
| s11 = |
|||
| flag_s11 = |
|||
| s12 = |
|||
| flag_s12 = |
|||
| s13 = |
|||
| flag_s13 = |
|||
| s14 = |
|||
| flag_s14 = |
|||
| s15 = |
|||
| flag_s15 = |
|||
| image_flag = |
|||
| flag = |
|||
| flag_type = |
|||
| image_coat = Seal of Siamese Podduang 6directionDharmaChakra.png |
|||
| symbol = ตราแผ่นดินของอาณาจักรสุโขทัย |
|||
| symbol_type = ตราแผ่นดิน |
|||
| image_map = Southeast Asian history - 13th century.png |
|||
| image_map_caption = แผนที่อาณาจักรสุโขทัยช่วง[[พ่อขุนรามคำแหงมหาราช]] (สีนํ้าเงินเข้ม) |
|||
| capital = สุโขทัย<br>พิษณุโลก และอุตรดิตถ์ส่วนหนึ่ง |
|||
| national_motto = |
|||
| national_anthem = |
|||
| common_languages = ภาษาไทย |
|||
| currency = |
|||
| |
|||
| leader1 = [[พ่อขุนศรีอินทราทิตย์]] |
|||
| leader2 = |
|||
| leader3 = |
|||
| leader4 = |
|||
| leader5 = |
|||
| leader6 = |
|||
| leader7 = |
|||
| year_leader1 = ผู้ก่อตั้ง |
|||
| year_leader2 = |
|||
| year_leader3 = |
|||
| year_leader4 = |
|||
| year_leader5 = ผู้ก่อตั้ง |
|||
| year_leader6 = |
|||
| year_leader7 = |
|||
| title_leader = กษัตริย์ |
|||
| stat_year1 = |
|||
| stat_area1 = |
|||
| stat_pop1 = |
|||
| footnotes = |
|||
| utc_offset = |
|||
| cctld = |
|||
| today = {{flag|ไทย}}<br /> {{flag|พม่า}}<br /> {{flagicon|ลาว}}[[ลาว]] |
|||
}} |
|||
'''อาณาจักรสุโขทัย'''<ref>http://www.sac.or.th/databases/inscriptions/inscribe_image_detail.php?id=178</ref> เป็นรัฐในอดีตรัฐหนึ่ง ตั้งอยู่บนที่ราบลุ่ม[[แม่น้ำยม]] สถาปนาขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 18 ในฐานะสถานีการค้าของรัฐละโว้ หลังจากนั้นราวปี 1782 [[พ่อขุนบางกลางหาว]]และ[[พ่อขุนผาเมือง]]ได้ร่วมกันกระทำการยึดอำนาจจาก[[ขอมสบาดโขลญลำพง]]เป็นผลสำเร็จ และได้สถาปนาเอกราชให้รัฐสุโขทัยเป็นอาณาจักรสุโขทัย และมีความเจริญรุ่งเรืองตามลำดับและเพิ่มถึงขีดสุดในสมัย[[พ่อขุนรามคำแหงมหาราช]] ก่อนจะค่อย ๆ ตกต่ำ และประสบปัญหาทั้งจากปัญหาภายนอกและภายใน จนต่อมาถูกรวมเป็นส่วนหนึ่งของ[[อาณาจักรอยุธยา]]ไปในที่สุด |
|||
== ที่ตั้งและอาณาเขต<!--อย่าเปลี่ยน--> == |
|||
อาณาจักรสุโขทัย ตั้งอยู่บนเส้นทางการค้าผ่านคาบสมุทรระหว่าง[[อ่าวเมาะตะมะ]]และ[[ที่ราบลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลาง]] มีอาณาเขตดังนี้<ref>http://www.sac.or.th/Subdetail/article/2549/January/article6.html</ref> |
|||
# '''ทิศเหนือ''' มี[[เมืองแพล]] (ปัจจุบันคือ[[เทศบาลเมืองแพร่|แพร่]]) เป็นเมืองปลายแดนด้านเหนือสุด |
|||
# '''ทิศใต้''' มี[[เมืองพระบาง]] (ปัจจุบันคือ[[เทศบาลนครนครสวรรค์|นครสวรรค์]]) เป็นเมืองปลายแดนด้านใต้ |
|||
# '''ทิศตะวันตก''' มี[[เมืองฉอด]] (ปัจจุบันคือ[[เทศบาลนครแม่สอด|แม่สอด]]) เป็นเมืองชายแดนที่จะติดต่อเข้าไปยัง[[อาณาจักรมอญ]] |
|||
# '''ทิศตะวันออก''' มี[[เมืองสะค้า]]ใกล้แม่น้ำโขงในเขตภาคอีสานตอนเหนือ |
|||
=== การแทรกแซงจากอยุธยา === |
|||
หลังจากพ่อขุนรามคำแหงแล้ว เมืองต่างๆเริ่มอ่อนแอลงเมือง ส่งผลให้ในรัชกาลพญาเลอไท และรัชกาลพญาไสลือไท ต้องส่งกองทัพไปปราบหลายครั้งแต่มักไม่เป็นผลสำเร็จ และการปรากฏตัวขึ้นของอาณาจักรอยุธยาทางตอนใต้ซึ่งกระทบกระเทือนเสถียรภาพของสุโขทัยจนในท้ายที่สุดก็ถูกแทรกแทรงจากอยุธยา จนมีฐานะเป็นหัวเมืองของอยุธยาไปในที่สุด โดยมีพระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) เป็นผู้ปกครองสุโขทัยในฐานะรัฐอิสระพระองค์สุดท้าย โดยขณะนั้น ด้วยการแทรกแซงของอยุธยา รัฐสุโขทัยจึงถูกแบ่งออกเป็น 4 ส่วน คือ |
|||
* เมืองสรวงสองแคว (พิษณุโลก) อันเป็นเมืองเอก มีพระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) เป็นผู้ปกครอง |
|||
* เมืองสุโขทัย เมืองรอง มี พระยาราม เป็นผู้ปกครองเมือง |
|||
* เมืองเชลียง (ศรีสัชนาลัย) มี พระยาเชลียง เป็นผู้ปกครองเมือง |
|||
* เมืองชากังราว (กำแพงเพชร) มี พระยาแสนสอยดาว เป็นผู้ปกครองเมือง |
|||
หลังสิ้นรัชกาล[[พระมหาธรรมราชาที่ 4]] (บรมปาล) [[พระยายุทธิษเฐียร]]ซึ่งเดิมทีอยู่ศรีสัชนาลัย ได้เข้ามาครองเมืองสองแคว (พิษณุโลก) และเมื่อแรกที่สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เสด็จขึ้นผ่านพิภพ เป็นพระมหากษัตริย์กรุงศรีอยุธยา ปรากฏว่าขณะนั้นพระยายุทธิษเฐียรเกิดน้อยเนื้อต่ำใจที่ได้เพียงตำแหน่งพระยาสองแคว เนื่องด้วย[[สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ]]ทรงเคยดำริไว้สมัยทรงพระเยาว์ว่า หากได้ขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์ จะชุบเลี้ยงพระยายุทธิษฐิระให้ได้เป็นพระร่วงเจ้าสุโขทัย พ.ศ. 2011 พระยายุทธิษฐิระจึงเอาใจออกห่างจากสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ไปขึ้นกับ พระเจ้าติโลกราช กษัตริย์ล้านนาในขณะนั้น เหตุการณ์นี้ส่งผลให้เกิดการเฉลิมพระนามกษัตริย์ล้านนาจากพระยาเป็นพระเจ้า เพื่อให้เสมอศักดิ์ด้วยกรุงศรีอยุธยา พระนามพระยาติโลกราช จึงได้รับการเฉลิมเป็น[[พระเจ้าติโลกราช]] |
|||
หลังจากที่พระยายุทธิษฐิระ นำสุโขทัยออกจากอยุธยาไปขึ้นกับล้านนา สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงเสด็จจากกรุงศรีอยุธยา กลับมาพำนัก ณ เมืองสรลวงสองแคว พร้อมทั้งสร้างกำแพงและค่ายคู ประตู หอรบ แล้วจึงสถาปนาขึ้นเป็นเมือง พระพิษณุโลกสองแคว เป็นราชธานีฝ่ายเหนือของอาณาจักรแทนสุโขทัย ในเวลาเจ็ดปีให้หลัง สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงทรงตีเอาสุโขทัยคืนได้ แต่เหตุการณ์ทางเมืองเหนือยังไม่เข้าสู่ภาวะที่น่าไว้วางใจ จึงทรงตัดสินพระทัยพำนักยังนครพระพิษณุโลกสองแควต่อจนสิ้นรัชกาล ส่วนทางอยุธยานั้น ทรงได้สถาปนา[[สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3]] พระราชโอรส เป็นพระมหาอุปราช ดูแลอยุธยาและหัวเมืองฝ่ายใต้ |
|||
ด้วยความที่เป็นคนละประเทศมาก่อน และมีสงครามอยู่ด้วยกัน ชาวบ้านระหว่างสุโขทัยและอยุธยา จึงมิได้ปรองดองเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน จึงต้องแยกปกครอง โดยพระมหากษัตริย์อยุธยา จะทรงสถาปนาพระราชโอรส หรือพระอนุชา หรือพระญาติ อันมีเชื้อสายสุโขทัย ปกครองพิษณุโลกในฐานะราชธานีฝ่ายเหนือ และควบคุม[[หัวเมืองเหนือ]]ทั้งหมด |
|||
=== การสิ้นสุด === |
|||
{{ประวัติศาสตร์ไทย}} |
|||
พ.ศ. 2127 หลังจากชนะศึกที่[[แม่น้ำสะโตง]]แล้ว พระนเรศวรโปรดให้เทครัว[[หัวเมืองเหนือ]]ทั้งปวง ([[เมืองพระพิษณุโลกสองแคว]] [[เมืองสุโขทัย]] [[เมืองพิชัย]] [[เมืองสวรรคโลก]] [[เมืองกำแพงเพชร]] [[เมืองพิจิตร]] และ[[เมืองพระบาง]])<ref>{{อ้างหนังสือ |
|||
| ผู้แต่ง = พิเศษ เจียจันทร์พงษ์ |
|||
| ชื่อหนังสือ = พระมหาธรรมราชากษัตราธิราช |
|||
| URL = http://www.matichonbook.com/index.php?mnuid=5&selmnu=470426104014 |
|||
| จังหวัด = กรุงเทพฯ |
|||
| พิมพ์ที่ = สำนักพิมพ์มติชน |
|||
| ปี = [[พ.ศ. 2546]] |
|||
| ISBN = 974-322-818-7 |
|||
| จำนวนหน้า = 184 |
|||
| หน้า = 57 |
|||
}} |
|||
</ref> ลงมาไว้ที่อยุธยา เพื่อเตรียมรับศึกใหญ่ พิษณุโลกและหัวเมืองเหนือทั้งหมดจึงกลายเป็นเมืองร้าง หลังจากเทครัวไปเมืองใต้ จึงสิ้นสุดการแบ่งแยกระหว่างชาวเมืองเหนือ กับชาวเมืองใต้ และถือเป็นการสิ้นสุดของรัฐสุโขทัยโดยสมบูรณ์ เพราะหลังจากนี้ 8 ปี พิษณุโลกได้ถูกฟื้นฟูอีกครั้ง แต่ถือเป็นเมืองเอกในราชอาณาจักร มิใช่ราชธานีฝ่ายเหนือ |
|||
ในด้านวิชาการ มีนักวิชาการหลายท่านได้เสนอเพิ่มว่า เหตุการณ์อีกประการ อันทำให้ต้องเทครัวเมืองเหนือทั้งปวงโดยเฉพาะพิษณุโลกนั้น อยู่ที่เหตุการณ์[[แผ่นดินไหว]]ครั้งใหญ่ บน[[รอยเลื่อนวังเจ้า]] ในราวพุทธศักราช 2127 แผ่นดินไหวครั้งนี้ส่งผลให้ตัวเมืองพิษณุโลกราพณาสูญ แม้แต่[[แม่น้ำแควน้อย (น่าน)|แม่น้ำแควน้อย]] ก็เปลี่ยนเส้นทางไม่ผ่านเมืองพิษณุโลก แต่ไปบรรจบกับแม่น้ำโพ (ปัจจุบันคือ[[แม่น้ำน่าน]]) ที่เหนือเมืองพิษณุโลกขึ้นไป และยังส่งผลให้พระศรีรัตนมหาธาตุพิษณุโลก หักพังทลายในลักษณะที่บูรณะคืนได้ยาก ในการฟื้นฟูจึงกลายเป็นการสร้างพระปรางค์แบบอยุธยาครอบทับลงไปแทน ทั้งหมด |
|||
== ความเจริญรุ่งเรือง == |
|||
=== ด้านเศรษฐกิจ === |
|||
สภาพเศรษฐกิจสมัยสุโขทัยเป็นระบบเศรษฐกิจแบบ[[เสรีนิยม]] ดังข้อความปรากฏในหลักศิลาจารึกหลักที่ 1 "…ใครจักใคร่ค้าช้างค้า ใครจักใคร่ค้าม้าค้า ใครจักใคร่ค้าเงินค้า ทองค้า " และ "...เมืองสุโขทัยนี้ดี ในน้ำมีปลา ในนามีข้าว..." ประชาชนประกอบอาชีพ[[เกษตรกรรม]]ด้วยระบบ[[การเกษตรแบบพึ่งพาธรรมชาติ]] เช่นสังคมไทยส่วนใหญ่ในชนบทปัจจุบัน และส่งออกเครื่องถ้วยชามสังคโลก |
|||
=== ด้านสังคม === |
|||
การใช้ชีวิตของผู้คนในสมัยสุโขทัยมีความอิสระเสรี มีเสรีภาพอย่างมากเนื่องจากผู้ปกครองรัฐให้อิสระแก่ไพร่ฟ้า และปกครองแบบพ่อกับลูก ดังปรากฏหลักฐานในศิลาจารึกว่า "…ด้วยเสียงพาทย์ เสียงพิณ เสียงเลื่อน เสียงขับ ใครจักมักเล่น เล่น ใครจักมักหัว หัว ใครจักมักเลื่อน เลื่อน…" |
|||
ด้านความเชื่อและศาสนา สังคมยุคสุโขทัยประชาชนมีความเชื่อทั้งเรื่องวิญญาณนิยม (Animism) ไสยศาสตร์ ศาสนาพราหมณ์ฮินดู และพุทธศาสนา ดังปรากฏหลักฐานในศิลาจารึกหลักที่ 1 ด้านที่ 5 ว่า "…เบื้องหัวนอนเมืองสุโขทัยนี้มีกุฎิวิหารปู่ครูอยู่ มีสรีดพงส์ มีป่าพร้าว ป่าลาง ป่าม่วง ป่าขาม มีน้ำโคก มีพระขระพุงผี เทพยาดาในเขาอันนั้นเป็นใหญ่กว่าทุกผีในเมืองนี้ ขุนผู้ใดถือเมืองสุโขทัยนี้แล้ว ไหว้ดีพลีถูก เมืองนี้เที่ยว เมืองนี้ดี ผิไหว้บ่ดี พลีบ่ถูก ผีในเขาอันนั้นบ่คุ้มบ่เกรง เมืองนี้หาย…" |
|||
ส่วนด้านศาสนา ได้รับอิทธิพลจากพุทธศาสนา[[นิกายเถรวาท]]แบบ[[ลังกาวงศ์]]จาก[[นครศรีธรรมราช]] ในวันพระ จะมี[[ภิกษุ]]เทศนาสั่งสอน ณ [[ลานธรรม]]ใน[[สวนตาล]] โดยใช้[[พระแท่นมนังคศิลาอาสน์]] เป็น[[อาสนะสงฆ์]] ในการบรรยายธรรมให้ประชาชนฟัง ยังผลให้ประชาชนในยุคนี้นิยมปฏิบัติตนอยู่ใน[[ศีลธรรม]] มีการถือ[[ศีล]] โอย[[ทาน]]กันเป็นปกติวิสัย ทำให้สังคมโดยรวมมีความสงบสุขร่มเย็น |
|||
=== ด้านการปกครองของอาณาจักรสุโขทัย === |
|||
อาณาจักรสุโขทัยปกครองด้วยระบอบ[[สมบูรณาญาสิทธิราชย์]] ซึ่งแบ่งออกได้เป็น 2 ระยะ |
|||
# '''แบบราชาธิปไตย''' ในระยะแรกสุโขทัยมีการปกครองแบบพ่อปกครองลูก พระมหากษัตริย์เรียกว่า "พ่อขุน" ซึ่งเปรียบเสมือนพ่อที่จะต้องดูแลคุ้มครองลูก ในสมัย[[พ่อขุนรามคำแหงมหาราช]] โปรดให้สร้างกระดิ่งแขวนไว้ที่หน้าประตูพระราชวัง เมื่อประชาชนมีเรื่องเดือดร้อนก็ให้ไปสั่นกระดิ่งร้องเรียน พระองค์ก็จะเสด็จมารับเรื่องราวร้องทุกข์ และโปรดให้สร้างพระแท่นมนังคศิลาอาสน์ได้กลางดงตาล ในวันพระจะนิมนต์พระสงฆ์มาเทศน์สั่งสอนประชาชน หากเป็นวันธรรมดาพระองค์จะเสด็จออกให้ประชาชนเข้าเฝ้าและตัดสินคดีความด้วยพระองค์เอง การปกครองแบบนี้ปรากฏในสมัยกรุงสุโขทัยตอนต้น |
|||
#'''แบบ[[ธรรมราชา]]''' กษัตริย์ผู้ทรงธรรม ในสมัยของ[[พระมหาธรรมราชาที่ ๑]] มีกำลังทหารที่ไม่เข้มแข็ง ประกอบกับอาณาจักรอยุธยาที่ก่อตั้งขึ้นใหม่ได้แผ่อิทธิพลมากขึ้น พระองค์ทรงเกรงภัยอันตรายจะบังเกิดแก่อาณาจักรสุโขทัย หากใช้กำลังทหารเพียงอย่างเดียว พระองค์จึงทรงนำหลักธรรมมาใช้ในการปกครอง โดยพระองค์ทรงเป็น แบบอย่างในด้านการปฏิบัติธรรม ทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา นอกจากนั้นพระมหาธรรมราชาที่ ๑ ทรงพระราชนิพนธ์วรรณกรรมเรื่อง [[ไตรภูมิพระร่วง]] ที่ปรากฏแนวคิดแบบธรรมราชาไว้ด้วย การปกครองแบบนี้ใช้ในสมัยกรุงสุโขทัยตอนปลาย ตั้งแต่พระมหาธรรมราชาที่ 1 - 4 |
|||
ด้านการปกครองส่วนย่อยสามารถแยกกล่าวเป็น 2 แนว ดังนี้ |
|||
* '''ในแนวราบ''' จัดการปกครองแบบพ่อปกครองลูก กล่าวคือผู้ปกครองจะมีความใกล้ชิดกับประชาชน ให้ความเป็นกันเองและ[[ความยุติธรรม]]กับประชาชนเป็นอย่างมาก เมื่อประชาชนเกิดความเดือดร้อนไม่ได้รับความเป็นธรรม สามารถร้องเรียนกับพ่อขุนโดยตรงได้ โดยไปสั่นกระดิ่งที่แขวนไว้ที่หน้าประตูที่ประทับ ดังข้อความในศิลาจารึกปรากฏว่า "…ในปาก[[ประตู]]มี[[กระดิ่ง]]อันหนึ่งไว้ให้ ไพร่ฟ้าหน้าใส…" นั่นคือเปิดโอกาสให้ประชาชนสามารถมาสั่นกระดิ่งเพื่อแจ้งข้อร้องเรียนได้ |
|||
* '''ในแนวดิ่ง''' ได้มีการจัดระบบการปกครองขึ้นเป็น 4 ชนชั้น คือ |
|||
** '''พ่อขุน''' เป็นชนชั้นผู้ปกครอง อาจเรียกชื่ออย่างอื่น เช่น [[เจ้าเมือง]] [[พระมหาธรรมราชา]] หากมีโอรสก็จะเรียก "[[ลูกเจ้า]]" |
|||
** '''[[ลูกขุน]]''' เป็น[[ข้าราชบริพาร]] ข้าราชการที่มีตำแหน่งหน้าที่ช่วงปกครอง[[เมืองหลวง]] [[หัวเมืองใหญ่น้อย]] และภายใน[[ราชสำนัก]] เป็นกลุ่มคนที่ใกล้ชิดและได้รับการไว้วางใจจากเจ้าเมืองให้ปฏิบัติหน้าที่บำบัดทุกข์บำรุงสุขแก่ไพร่ฟ้า |
|||
** '''[[ไพร่]]'''หรือ[[สามัญชน]] ได้แก่ราษฎรทั่วไปที่อยู่ใน[[ราชอาณาจักร]] ([[ไพร่ฟ้า]]) |
|||
** '''[[ทาส]]''' ได้แก่ชนชั้นที่ไม่มีอิสระในการดำรงชีวิตอย่างสามัญชนหรือไพร่ (อย่างไรก็ตามประเด็นทาสนี้ยังคงถกเถียงกันอยู่ว่ามีหรือไม่){{อ้างอิง}} |
|||
== รายพระนามและรายนามผู้ปกครอง == |
|||
=== รัฐอิสระ === |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง/หัวตาราง}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง||พระยาพาลีราช|เจ้าเมืองสุโขทัย||[[พ.ศ. 1043]]<ref>ศักราชอาจคลาดเคลื่อน เพราะพงศาวดารเหนือ ได้ระบุถึงพระนามผู้ปกครองที่สืบต่อมา จนถึงพ่อขุนศรีนาวนำถม อีกทั้งไม่ปรากฏพระนามพระยาพาลีราชตามหลักฐานอื่น ว่าเป็นผู้ปกครองอาณาจักรละโว้ในปีดังกล่าว</ref> - <br>ไม่ทราบปี|- ตำนานกล่าวว่า [[พ.ศ. 1043]] พระยาพาลีราชแห่ง[[อาณาจักรละโว้]]เป็นผู้ก่อตั้งเมืองสุโขทัย<ref name="earlySKT">[https://dwhistorythai.wordpress.com/%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B9%82%E0%B8%82%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B8%A2/ '''ประวัติศาสตร์สมัยสุโขทัย''' -- dwhistorythai.wordpress.com]</ref>}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง||พระยาอภัย<ref>ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ</ref>|เจ้าเมืองสุโขทัย||ไม่ทราบปี|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง||พระอรุณกุมาร<ref>ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ</ref>|เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย||ไม่ทราบปี|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง||พระยาพสุจราช<ref>ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ</ref>|เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย||ไม่ทราบปี|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง||พระยาธรรมไตรโลก<ref>ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ</ref>|เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย||ไม่ทราบปี|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง||พระยาศรีจันทราธิบดี<ref>ปรากฏพระนามและปีครองราชย์ ในพงศาวดารเหนือ</ref>|พระร่วงเจ้าสุโขทัย| (อดีตภิกษุ)|[[พ.ศ. 1502]]<ref>ปรากฏปีครองราชย์ในพงศาวดารเหนือ แต่ศักราชอาจจะคลาดเคลื่อน เพราะระบุว่า หลังสิ้นรัชกาลนี้แล้ว พ่อขุนศรีนาวนำถุมได้เป็นผู้ปกครองต่อ</ref> - ไม่ทราบปี|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#690|1|พ่อขุนศรีนาวนำถุม|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์ศรีนาวนำถุม|นำถม]]|ไม่ทราบปี - [[พ.ศ. 1724]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|2|ขอมสบาดโขลญลำพง|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|-|ไม่ทราบปี - [[พ.ศ. 1780]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|3|พ่อขุนศรีอินทราทิตย์|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 1780]] - ประมาณ พ.ศ. 1801|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|4|พ่อขุนบานเมือง|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|ประมาณ พ.ศ. 1801 - [[พ.ศ. 1822]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|5|พ่อขุนรามคำแหงมหาราช|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 1822]] - [[พ.ศ. 1842|1842]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|6|พญาไสสงคราม|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 1842]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|7|พญาเลอไท|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 1842]] - [[พ.ศ. 1866|1866]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|8|พญางั่วนำถุม|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 1866]] - [[พ.ศ. 1890|1890]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|9|พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไท)|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 1890]] - [[พ.ศ. 1913|1913]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|10|พระมหาธรรมราชาที่ 2 (ลือไท)|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 1913]] - [[พ.ศ. 1931|1921]]|}} |
|||
|} |
|||
=== รัฐบรรณาการอาณาจักรอยุธยา === |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง/หัวตาราง}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|10|พระมหาธรรมราชาที่ 2 (ลือไท)|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 1921]] - [[พ.ศ. 1931|1931]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|11|พระมหาธรรมราชาที่ 3 (ไสลือไท)|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 1931]] - [[พ.ศ. 1962|1962]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|12|[[พระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล)]]|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 1962]] - [[พ.ศ. 1981|1981]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#fbac09|13|[[สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ|พระราเมศวร]]|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์สุพรรณภูมิ|สุพรรณภูมิ]]|[[พ.ศ. 1981]] - [[พ.ศ. 1991|1991]]|}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง/ว่าง|||||[[พ.ศ. 1991]] - [[พ.ศ. 2011|2011]]|}} |
|||
|} |
|||
=== รัฐบรรณาการอาณาจักรล้านนา === |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง/หัวตาราง}} |
|||
{{ตารางผู้ปกครอง|color=#ddb000|14|พระยายุทธิษฐิระ|พระร่วงเจ้าสุโขทัย|[[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]|[[พ.ศ. 2011]] - [[พ.ศ. 2017|2017]]|}} |
|||
|} |
|||
''สำหรับรัชกาลต่อจากนี้ ดูเพิ่มที่ [[พระพิษณุโลกสองแคว]]'' |
|||
* [[พระยายุทธิษเฐียร]] (พ.ศ. 1991 - พ.ศ. 2011) (เป็นประเทศราชล้านนาในปี พ.ศ. 2011) |
|||
<ref>พญางั่วนำถุม มาจากสายราชวงศ์นำถม (ผาเมือง) ทางราชนิกูล ทางประวัติศาสตร์ยังถือว่าท่านเป็น "ราชวงศ์พระร่วง" </ref> |
|||
<ref>พระยายุทธิษฐิระ ครองศรีสัชนาลัย ซึ่งขณะนั้นมีฐานะเป็นเมืองสำคัญเหนือกว่าพิษณุโลก</ref> |
|||
;[[ราชวงศ์สุพรรณภูมิ]] |
|||
* [[สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ]] (พ.ศ. 2011 - พ.ศ. 2031) (สถาปนา และประทับ ณ พิษณุโลก จนสิ้นรัชกาล) |
|||
* [[สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2|พระเชษฐาธิราช]] (พ.ศ. 2031 - 2034) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา) |
|||
* [[สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4|พระอาทิตยวงศ์ (พระหน่อพุทธางกูร)]] (พ.ศ. 2034 - 2072) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา) |
|||
* [[สมเด็จพระไชยราชาธิราช|พระไชยราชา]] (พ.ศ. 2072 - 2077) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา) |
|||
;[[ราชวงศ์สุโขทัย]] |
|||
* [[สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช]] (พ.ศ. 2077 - 2111) (เจ้าราชธานีฝ่ายเหนือ) |
|||
* [[สมเด็จพระนเรศวรมหาราช]] (หลังเสด็จกลับจาก[[หงสาวดี]] พ.ศ. 2115 - 2133) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา) <ref>[http://www.tv5.co.th/service/mod/heritage/king/naresuan/naresuan1.htm '''ราชการสงครามในสมัยสมเด็จพระนเรศวร''' หอมรดกไทย กองทัพบก]</ref> |
|||
* [[สมเด็จพระเอกาทศรถ]] (พ.ศ. 2133 - 2148) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา) |
|||
* จากนั้นสมเด็จพระเอกาทศรถทรงยกเลิกตำแหน่งพระมหาอุปราชฯผู้ครองเมืองพิษณุโลก |
|||
=== รายพระนามผู้ครองเมืองสุโขทัยและเมืองพิษณุโลกสองแคว === |
|||
{{Navbox |stripe |
|||
| name = พระร่วงเจ้าสุโขทัย |
|||
| titlestyle = background: #e0951d;color:#ff; |
|||
| groupstyle = |
|||
| state = {{{1|autocollapse}}} |
|||
| title = ลำดับ{{WL|พระร่วงเจ้า}} พระมหาธรรมราชาและผู้ครอง{{WL|อาณาจักรสุโขทัย}} เรียงตามปีพุทธศักราช |
|||
| group1 = <div style="padding:0.25em 0 0.5em 0;">[[พุทธศตวรรษที่ 18]]</div>รายพระนาม |
|||
| list1 = <div style="background:#f9f9f9;">{{พระร่วงเจ้าสุโขทัย/พศว 18}}</div> |
|||
| group2 = <div style="padding:0.25em 0 0.5em 0;">[[พุทธศตวรรษที่ 19]]</div>รายพระนาม |
|||
| list2 = <div style="background:#f9f9f9;">{{พระร่วงเจ้าสุโขทัย/พศว 19}}</div> |
|||
| group3 = <div style="padding:0.25em 0 0.5em 0;">[[พุทธศตวรรษที่ 20]]</div>รายพระนาม |
|||
| list3 = <div style="background:#f9f9f9;">{{พระร่วงเจ้าสุโขทัย/พศว 20}}</div> |
|||
| group4 = <div style="padding:0.25em 0 0.5em 0;">[[พุทธศตวรรษที่ 21]]</div>รายพระนาม |
|||
| list4 = <div style="background:#f9f9f9;">{{พระร่วงเจ้าสุโขทัย/พศว 21}}</div> |
|||
| group5 = <div style="padding:0.25em 0 0.5em 0;">[[พุทธศตวรรษที่ 22]]</div>รายพระนาม |
|||
| list5 = <div style="background:#f9f9f9;">{{พระร่วงเจ้าสุโขทัย/พศว 22}}</div> |
|||
| group6 = <div style="padding:10px 0 0.5em 0;">คำอธิบายสัญลักษณ์</div> |
|||
| list6 = <div style="background:#f9f9f9;"> |
|||
{{col-begin|bgColor=transparent;border:solid 1px #aaa;}} |
|||
{{!}} width="66.66%" align="left" valign="top" style="border-right:solid 1px #aaa;padding:10px;" {{!}} |
|||
a = [[พญาไสสงคราม]]<br> |
|||
b = [[สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ|พระราเมศวร (สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ)]] |
|||
{{!}} width="33.33%" align="left" valign="top" style="border-right:solid 1px #aaa;padding:10px;" {{!}} |
|||
{{แถบสีสามกล่อง|#690}} = [[ราชวงศ์ศรีนาวนำถุม]]<br> |
|||
{{แถบสีสามกล่อง|#ddb000}} = [[ราชวงศ์พระร่วง]]<br> |
|||
{{แถบสีสามกล่อง|#fbac09}} = [[ราชวงศ์สุพรรณภูมิ]]<br> |
|||
{{แถบสีสามกล่อง|#fc0}} = [[ราชวงศ์สุโขทัย]]<br> |
|||
{{แถบสีสามกล่อง|#e3e3e4}} = ไม่มี/ไม่ทราบราชวงศ์ |
|||
{{col-end}} |
|||
</div> |
|||
| group10 = |
|||
| list10 = |
|||
| group11 = |
|||
| list11 = |
|||
}}<noinclude> |
|||
</noinclude> |
</noinclude> |
||
== ระเบียงภาพ == |
|||
<gallery> |
|||
ไฟล์:Wat Si Chum in Sukhothai historical park 08.jpg|มณฑปพระอัจนะ วัดศรีชุม แสดงถึงความรุ่งเรืองของอาณาจักรสุโขทัยในยุคแรก ๆ |
|||
ไฟล์:วัดเขาพระบาทน้อย สุโขทัย.jpg|วัดเขาพระบาทน้อย และพระเจดีย์ '' (ไม้เครื่องบนบางส่วนหลงเหลืออยู่) '' |
|||
ไฟล์:Sukhothai Viharn.jpg|วิหารหลวง (จำลอง) ศิลปะสมัยสุโขทัยใน[[เมืองโบราณ]] |
|||
</gallery> |
|||
== อ้างอิงและหมายเหตุ == |
|||
{{รายการอ้างอิง}} |
|||
== ดูเพิ่ม == |
|||
* [[จังหวัดสุโขทัย]] |
|||
* [[จังหวัดพิษณุโลก]] |
|||
* [[อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย]] |
|||
== แหล่งข้อมูลอื่น== |
|||
{{สถานีย่อย2|ประเทศไทย|ประวัติศาสตร์}} |
|||
{{commonscat|Sukhothai kingdom|อาณาจักรสุโขทัย}} |
|||
{{ประเทศไทย}} |
|||
[[หมวดหมู่:อาณาจักรสุโขทัย| ]] |
[[หมวดหมู่:อาณาจักรสุโขทัย| ]] |
||
| บรรทัด 7: | บรรทัด 289: | ||
[[หมวดหมู่:สิ้นสุดในคริสต์ศตวรรษที่ 15]] |
[[หมวดหมู่:สิ้นสุดในคริสต์ศตวรรษที่ 15]] |
||
[[หมวดหมู่:ราชอาณาจักรในอดีต|ส]] |
[[หมวดหมู่:ราชอาณาจักรในอดีต|ส]] |
||
<br /> |
|||
รุ่นแก้ไขเมื่อ 15:40, 28 มกราคม 2563
 | บทความนี้ได้รับแจ้งให้ปรับปรุงหลายข้อ กรุณาช่วยปรับปรุงบทความ หรืออภิปรายปัญหาที่หน้าอภิปราย
|
อาณาจักรสุโขทัย | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| พ.ศ. 1792–พ.ศ. 1981 | |||||||||
 ตราแผ่นดิน
| |||||||||
 แผนที่อาณาจักรสุโขทัยช่วงพ่อขุนรามคำแหงมหาราช (สีนํ้าเงินเข้ม) | |||||||||
| เมืองหลวง | สุโขทัย พิษณุโลก และอุตรดิตถ์ส่วนหนึ่ง | ||||||||
| ภาษาทั่วไป | ภาษาไทย | ||||||||
| การปกครอง | สมบูรณาญาสิทธิราชย์แบบศักดินา | ||||||||
| กษัตริย์ | |||||||||
• ผู้ก่อตั้ง | พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ | ||||||||
| ประวัติศาสตร์ | |||||||||
• สถาปนา | พ.ศ. 1792 | ||||||||
• เป็นรัฐร่วมประมุขกับกรุงศรีอยุธยา | พ.ศ. 1981 | ||||||||
• ถูกผนวกเข้ากับกรุงศรีอยุธยาแล้วสิ้นสุดลง | พ.ศ. 1981 | ||||||||
| |||||||||
| ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ |  ไทย พม่า ลาว | ||||||||
อาณาจักรสุโขทัย[1] เป็นรัฐในอดีตรัฐหนึ่ง ตั้งอยู่บนที่ราบลุ่มแม่น้ำยม สถาปนาขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 18 ในฐานะสถานีการค้าของรัฐละโว้ หลังจากนั้นราวปี 1782 พ่อขุนบางกลางหาวและพ่อขุนผาเมืองได้ร่วมกันกระทำการยึดอำนาจจากขอมสบาดโขลญลำพงเป็นผลสำเร็จ และได้สถาปนาเอกราชให้รัฐสุโขทัยเป็นอาณาจักรสุโขทัย และมีความเจริญรุ่งเรืองตามลำดับและเพิ่มถึงขีดสุดในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ก่อนจะค่อย ๆ ตกต่ำ และประสบปัญหาทั้งจากปัญหาภายนอกและภายใน จนต่อมาถูกรวมเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรอยุธยาไปในที่สุด
ที่ตั้งและอาณาเขต
อาณาจักรสุโขทัย ตั้งอยู่บนเส้นทางการค้าผ่านคาบสมุทรระหว่างอ่าวเมาะตะมะและที่ราบลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลาง มีอาณาเขตดังนี้[2]
- ทิศเหนือ มีเมืองแพล (ปัจจุบันคือแพร่) เป็นเมืองปลายแดนด้านเหนือสุด
- ทิศใต้ มีเมืองพระบาง (ปัจจุบันคือนครสวรรค์) เป็นเมืองปลายแดนด้านใต้
- ทิศตะวันตก มีเมืองฉอด (ปัจจุบันคือแม่สอด) เป็นเมืองชายแดนที่จะติดต่อเข้าไปยังอาณาจักรมอญ
- ทิศตะวันออก มีเมืองสะค้าใกล้แม่น้ำโขงในเขตภาคอีสานตอนเหนือ
การแทรกแซงจากอยุธยา
หลังจากพ่อขุนรามคำแหงแล้ว เมืองต่างๆเริ่มอ่อนแอลงเมือง ส่งผลให้ในรัชกาลพญาเลอไท และรัชกาลพญาไสลือไท ต้องส่งกองทัพไปปราบหลายครั้งแต่มักไม่เป็นผลสำเร็จ และการปรากฏตัวขึ้นของอาณาจักรอยุธยาทางตอนใต้ซึ่งกระทบกระเทือนเสถียรภาพของสุโขทัยจนในท้ายที่สุดก็ถูกแทรกแทรงจากอยุธยา จนมีฐานะเป็นหัวเมืองของอยุธยาไปในที่สุด โดยมีพระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) เป็นผู้ปกครองสุโขทัยในฐานะรัฐอิสระพระองค์สุดท้าย โดยขณะนั้น ด้วยการแทรกแซงของอยุธยา รัฐสุโขทัยจึงถูกแบ่งออกเป็น 4 ส่วน คือ
- เมืองสรวงสองแคว (พิษณุโลก) อันเป็นเมืองเอก มีพระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) เป็นผู้ปกครอง
- เมืองสุโขทัย เมืองรอง มี พระยาราม เป็นผู้ปกครองเมือง
- เมืองเชลียง (ศรีสัชนาลัย) มี พระยาเชลียง เป็นผู้ปกครองเมือง
- เมืองชากังราว (กำแพงเพชร) มี พระยาแสนสอยดาว เป็นผู้ปกครองเมือง
หลังสิ้นรัชกาลพระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) พระยายุทธิษเฐียรซึ่งเดิมทีอยู่ศรีสัชนาลัย ได้เข้ามาครองเมืองสองแคว (พิษณุโลก) และเมื่อแรกที่สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เสด็จขึ้นผ่านพิภพ เป็นพระมหากษัตริย์กรุงศรีอยุธยา ปรากฏว่าขณะนั้นพระยายุทธิษเฐียรเกิดน้อยเนื้อต่ำใจที่ได้เพียงตำแหน่งพระยาสองแคว เนื่องด้วยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงเคยดำริไว้สมัยทรงพระเยาว์ว่า หากได้ขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์ จะชุบเลี้ยงพระยายุทธิษฐิระให้ได้เป็นพระร่วงเจ้าสุโขทัย พ.ศ. 2011 พระยายุทธิษฐิระจึงเอาใจออกห่างจากสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ไปขึ้นกับ พระเจ้าติโลกราช กษัตริย์ล้านนาในขณะนั้น เหตุการณ์นี้ส่งผลให้เกิดการเฉลิมพระนามกษัตริย์ล้านนาจากพระยาเป็นพระเจ้า เพื่อให้เสมอศักดิ์ด้วยกรุงศรีอยุธยา พระนามพระยาติโลกราช จึงได้รับการเฉลิมเป็นพระเจ้าติโลกราช
หลังจากที่พระยายุทธิษฐิระ นำสุโขทัยออกจากอยุธยาไปขึ้นกับล้านนา สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงเสด็จจากกรุงศรีอยุธยา กลับมาพำนัก ณ เมืองสรลวงสองแคว พร้อมทั้งสร้างกำแพงและค่ายคู ประตู หอรบ แล้วจึงสถาปนาขึ้นเป็นเมือง พระพิษณุโลกสองแคว เป็นราชธานีฝ่ายเหนือของอาณาจักรแทนสุโขทัย ในเวลาเจ็ดปีให้หลัง สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงทรงตีเอาสุโขทัยคืนได้ แต่เหตุการณ์ทางเมืองเหนือยังไม่เข้าสู่ภาวะที่น่าไว้วางใจ จึงทรงตัดสินพระทัยพำนักยังนครพระพิษณุโลกสองแควต่อจนสิ้นรัชกาล ส่วนทางอยุธยานั้น ทรงได้สถาปนาสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3 พระราชโอรส เป็นพระมหาอุปราช ดูแลอยุธยาและหัวเมืองฝ่ายใต้
ด้วยความที่เป็นคนละประเทศมาก่อน และมีสงครามอยู่ด้วยกัน ชาวบ้านระหว่างสุโขทัยและอยุธยา จึงมิได้ปรองดองเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน จึงต้องแยกปกครอง โดยพระมหากษัตริย์อยุธยา จะทรงสถาปนาพระราชโอรส หรือพระอนุชา หรือพระญาติ อันมีเชื้อสายสุโขทัย ปกครองพิษณุโลกในฐานะราชธานีฝ่ายเหนือ และควบคุมหัวเมืองเหนือทั้งหมด
การสิ้นสุด
| ประวัติศาสตร์ไทย |
|---|
 |
| ตัวเลขในวงเล็บ หมายถึง ปีพุทธศักราช |
พ.ศ. 2127 หลังจากชนะศึกที่แม่น้ำสะโตงแล้ว พระนเรศวรโปรดให้เทครัวหัวเมืองเหนือทั้งปวง (เมืองพระพิษณุโลกสองแคว เมืองสุโขทัย เมืองพิชัย เมืองสวรรคโลก เมืองกำแพงเพชร เมืองพิจิตร และเมืองพระบาง)[3] ลงมาไว้ที่อยุธยา เพื่อเตรียมรับศึกใหญ่ พิษณุโลกและหัวเมืองเหนือทั้งหมดจึงกลายเป็นเมืองร้าง หลังจากเทครัวไปเมืองใต้ จึงสิ้นสุดการแบ่งแยกระหว่างชาวเมืองเหนือ กับชาวเมืองใต้ และถือเป็นการสิ้นสุดของรัฐสุโขทัยโดยสมบูรณ์ เพราะหลังจากนี้ 8 ปี พิษณุโลกได้ถูกฟื้นฟูอีกครั้ง แต่ถือเป็นเมืองเอกในราชอาณาจักร มิใช่ราชธานีฝ่ายเหนือ
ในด้านวิชาการ มีนักวิชาการหลายท่านได้เสนอเพิ่มว่า เหตุการณ์อีกประการ อันทำให้ต้องเทครัวเมืองเหนือทั้งปวงโดยเฉพาะพิษณุโลกนั้น อยู่ที่เหตุการณ์แผ่นดินไหวครั้งใหญ่ บนรอยเลื่อนวังเจ้า ในราวพุทธศักราช 2127 แผ่นดินไหวครั้งนี้ส่งผลให้ตัวเมืองพิษณุโลกราพณาสูญ แม้แต่แม่น้ำแควน้อย ก็เปลี่ยนเส้นทางไม่ผ่านเมืองพิษณุโลก แต่ไปบรรจบกับแม่น้ำโพ (ปัจจุบันคือแม่น้ำน่าน) ที่เหนือเมืองพิษณุโลกขึ้นไป และยังส่งผลให้พระศรีรัตนมหาธาตุพิษณุโลก หักพังทลายในลักษณะที่บูรณะคืนได้ยาก ในการฟื้นฟูจึงกลายเป็นการสร้างพระปรางค์แบบอยุธยาครอบทับลงไปแทน ทั้งหมด
ความเจริญรุ่งเรือง
ด้านเศรษฐกิจ
สภาพเศรษฐกิจสมัยสุโขทัยเป็นระบบเศรษฐกิจแบบเสรีนิยม ดังข้อความปรากฏในหลักศิลาจารึกหลักที่ 1 "…ใครจักใคร่ค้าช้างค้า ใครจักใคร่ค้าม้าค้า ใครจักใคร่ค้าเงินค้า ทองค้า " และ "...เมืองสุโขทัยนี้ดี ในน้ำมีปลา ในนามีข้าว..." ประชาชนประกอบอาชีพเกษตรกรรมด้วยระบบการเกษตรแบบพึ่งพาธรรมชาติ เช่นสังคมไทยส่วนใหญ่ในชนบทปัจจุบัน และส่งออกเครื่องถ้วยชามสังคโลก
ด้านสังคม
การใช้ชีวิตของผู้คนในสมัยสุโขทัยมีความอิสระเสรี มีเสรีภาพอย่างมากเนื่องจากผู้ปกครองรัฐให้อิสระแก่ไพร่ฟ้า และปกครองแบบพ่อกับลูก ดังปรากฏหลักฐานในศิลาจารึกว่า "…ด้วยเสียงพาทย์ เสียงพิณ เสียงเลื่อน เสียงขับ ใครจักมักเล่น เล่น ใครจักมักหัว หัว ใครจักมักเลื่อน เลื่อน…"
ด้านความเชื่อและศาสนา สังคมยุคสุโขทัยประชาชนมีความเชื่อทั้งเรื่องวิญญาณนิยม (Animism) ไสยศาสตร์ ศาสนาพราหมณ์ฮินดู และพุทธศาสนา ดังปรากฏหลักฐานในศิลาจารึกหลักที่ 1 ด้านที่ 5 ว่า "…เบื้องหัวนอนเมืองสุโขทัยนี้มีกุฎิวิหารปู่ครูอยู่ มีสรีดพงส์ มีป่าพร้าว ป่าลาง ป่าม่วง ป่าขาม มีน้ำโคก มีพระขระพุงผี เทพยาดาในเขาอันนั้นเป็นใหญ่กว่าทุกผีในเมืองนี้ ขุนผู้ใดถือเมืองสุโขทัยนี้แล้ว ไหว้ดีพลีถูก เมืองนี้เที่ยว เมืองนี้ดี ผิไหว้บ่ดี พลีบ่ถูก ผีในเขาอันนั้นบ่คุ้มบ่เกรง เมืองนี้หาย…"
ส่วนด้านศาสนา ได้รับอิทธิพลจากพุทธศาสนานิกายเถรวาทแบบลังกาวงศ์จากนครศรีธรรมราช ในวันพระ จะมีภิกษุเทศนาสั่งสอน ณ ลานธรรมในสวนตาล โดยใช้พระแท่นมนังคศิลาอาสน์ เป็นอาสนะสงฆ์ ในการบรรยายธรรมให้ประชาชนฟัง ยังผลให้ประชาชนในยุคนี้นิยมปฏิบัติตนอยู่ในศีลธรรม มีการถือศีล โอยทานกันเป็นปกติวิสัย ทำให้สังคมโดยรวมมีความสงบสุขร่มเย็น
ด้านการปกครองของอาณาจักรสุโขทัย
อาณาจักรสุโขทัยปกครองด้วยระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ซึ่งแบ่งออกได้เป็น 2 ระยะ
- แบบราชาธิปไตย ในระยะแรกสุโขทัยมีการปกครองแบบพ่อปกครองลูก พระมหากษัตริย์เรียกว่า "พ่อขุน" ซึ่งเปรียบเสมือนพ่อที่จะต้องดูแลคุ้มครองลูก ในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช โปรดให้สร้างกระดิ่งแขวนไว้ที่หน้าประตูพระราชวัง เมื่อประชาชนมีเรื่องเดือดร้อนก็ให้ไปสั่นกระดิ่งร้องเรียน พระองค์ก็จะเสด็จมารับเรื่องราวร้องทุกข์ และโปรดให้สร้างพระแท่นมนังคศิลาอาสน์ได้กลางดงตาล ในวันพระจะนิมนต์พระสงฆ์มาเทศน์สั่งสอนประชาชน หากเป็นวันธรรมดาพระองค์จะเสด็จออกให้ประชาชนเข้าเฝ้าและตัดสินคดีความด้วยพระองค์เอง การปกครองแบบนี้ปรากฏในสมัยกรุงสุโขทัยตอนต้น
- แบบธรรมราชา กษัตริย์ผู้ทรงธรรม ในสมัยของพระมหาธรรมราชาที่ ๑ มีกำลังทหารที่ไม่เข้มแข็ง ประกอบกับอาณาจักรอยุธยาที่ก่อตั้งขึ้นใหม่ได้แผ่อิทธิพลมากขึ้น พระองค์ทรงเกรงภัยอันตรายจะบังเกิดแก่อาณาจักรสุโขทัย หากใช้กำลังทหารเพียงอย่างเดียว พระองค์จึงทรงนำหลักธรรมมาใช้ในการปกครอง โดยพระองค์ทรงเป็น แบบอย่างในด้านการปฏิบัติธรรม ทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา นอกจากนั้นพระมหาธรรมราชาที่ ๑ ทรงพระราชนิพนธ์วรรณกรรมเรื่อง ไตรภูมิพระร่วง ที่ปรากฏแนวคิดแบบธรรมราชาไว้ด้วย การปกครองแบบนี้ใช้ในสมัยกรุงสุโขทัยตอนปลาย ตั้งแต่พระมหาธรรมราชาที่ 1 - 4
ด้านการปกครองส่วนย่อยสามารถแยกกล่าวเป็น 2 แนว ดังนี้
- ในแนวราบ จัดการปกครองแบบพ่อปกครองลูก กล่าวคือผู้ปกครองจะมีความใกล้ชิดกับประชาชน ให้ความเป็นกันเองและความยุติธรรมกับประชาชนเป็นอย่างมาก เมื่อประชาชนเกิดความเดือดร้อนไม่ได้รับความเป็นธรรม สามารถร้องเรียนกับพ่อขุนโดยตรงได้ โดยไปสั่นกระดิ่งที่แขวนไว้ที่หน้าประตูที่ประทับ ดังข้อความในศิลาจารึกปรากฏว่า "…ในปากประตูมีกระดิ่งอันหนึ่งไว้ให้ ไพร่ฟ้าหน้าใส…" นั่นคือเปิดโอกาสให้ประชาชนสามารถมาสั่นกระดิ่งเพื่อแจ้งข้อร้องเรียนได้
- ในแนวดิ่ง ได้มีการจัดระบบการปกครองขึ้นเป็น 4 ชนชั้น คือ
- พ่อขุน เป็นชนชั้นผู้ปกครอง อาจเรียกชื่ออย่างอื่น เช่น เจ้าเมือง พระมหาธรรมราชา หากมีโอรสก็จะเรียก "ลูกเจ้า"
- ลูกขุน เป็นข้าราชบริพาร ข้าราชการที่มีตำแหน่งหน้าที่ช่วงปกครองเมืองหลวง หัวเมืองใหญ่น้อย และภายในราชสำนัก เป็นกลุ่มคนที่ใกล้ชิดและได้รับการไว้วางใจจากเจ้าเมืองให้ปฏิบัติหน้าที่บำบัดทุกข์บำรุงสุขแก่ไพร่ฟ้า
- ไพร่หรือสามัญชน ได้แก่ราษฎรทั่วไปที่อยู่ในราชอาณาจักร (ไพร่ฟ้า)
- ทาส ได้แก่ชนชั้นที่ไม่มีอิสระในการดำรงชีวิตอย่างสามัญชนหรือไพร่ (อย่างไรก็ตามประเด็นทาสนี้ยังคงถกเถียงกันอยู่ว่ามีหรือไม่)[ต้องการอ้างอิง]
รายพระนามและรายนามผู้ปกครอง
รัฐอิสระ
| ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
|---|---|---|---|---|
| - | พระยาพาลีราช | เจ้าเมืองสุโขทัย | - | พ.ศ. 1043[4] - ไม่ทราบปี |
| - ตำนานกล่าวว่า พ.ศ. 1043 พระยาพาลีราชแห่งอาณาจักรละโว้เป็นผู้ก่อตั้งเมืองสุโขทัย[5] | ||||
| - | พระยาอภัย[6] | เจ้าเมืองสุโขทัย | - | ไม่ทราบปี |
| - | พระอรุณกุมาร[7] | เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย | - | ไม่ทราบปี |
| - | พระยาพสุจราช[8] | เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย | - | ไม่ทราบปี |
| - | พระยาธรรมไตรโลก[9] | เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย | - | ไม่ทราบปี |
| - | พระยาศรีจันทราธิบดี[10] | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | (อดีตภิกษุ) | พ.ศ. 1502[11] - ไม่ทราบปี |
| 1 | พ่อขุนศรีนาวนำถุม | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | นำถม | ไม่ทราบปี - พ.ศ. 1724 |
| 2 | ขอมสบาดโขลญลำพง | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | - | ไม่ทราบปี - พ.ศ. 1780 |
| 3 | พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1780 - ประมาณ พ.ศ. 1801 |
| 4 | พ่อขุนบานเมือง | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | ประมาณ พ.ศ. 1801 - พ.ศ. 1822 |
| 5 | พ่อขุนรามคำแหงมหาราช | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1822 - 1842 |
| 6 | พญาไสสงคราม | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1842 |
| 7 | พญาเลอไท | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1842 - 1866 |
| 8 | พญางั่วนำถุม | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1866 - 1890 |
| 9 | พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไท) | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1890 - 1913 |
| 10 | พระมหาธรรมราชาที่ 2 (ลือไท) | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1913 - 1921 |
รัฐบรรณาการอาณาจักรอยุธยา
| ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
|---|---|---|---|---|
| 10 | พระมหาธรรมราชาที่ 2 (ลือไท) | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1921 - 1931 |
| 11 | พระมหาธรรมราชาที่ 3 (ไสลือไท) | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1931 - 1962 |
| 12 | พระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1962 - 1981 |
| 13 | พระราเมศวร | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | สุพรรณภูมิ | พ.ศ. 1981 - 1991 |
| - | ว่าง | - | - | พ.ศ. 1991 - 2011 |
รัฐบรรณาการอาณาจักรล้านนา
| ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
|---|---|---|---|---|
| 14 | พระยายุทธิษฐิระ | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 2011 - 2017 |
สำหรับรัชกาลต่อจากนี้ ดูเพิ่มที่ พระพิษณุโลกสองแคว
- พระยายุทธิษเฐียร (พ.ศ. 1991 - พ.ศ. 2011) (เป็นประเทศราชล้านนาในปี พ.ศ. 2011)
- สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ. 2011 - พ.ศ. 2031) (สถาปนา และประทับ ณ พิษณุโลก จนสิ้นรัชกาล)
- พระเชษฐาธิราช (พ.ศ. 2031 - 2034) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา)
- พระอาทิตยวงศ์ (พระหน่อพุทธางกูร) (พ.ศ. 2034 - 2072) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา)
- พระไชยราชา (พ.ศ. 2072 - 2077) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา)
- สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช (พ.ศ. 2077 - 2111) (เจ้าราชธานีฝ่ายเหนือ)
- สมเด็จพระนเรศวรมหาราช (หลังเสด็จกลับจากหงสาวดี พ.ศ. 2115 - 2133) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา) [14]
- สมเด็จพระเอกาทศรถ (พ.ศ. 2133 - 2148) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา)
- จากนั้นสมเด็จพระเอกาทศรถทรงยกเลิกตำแหน่งพระมหาอุปราชฯผู้ครองเมืองพิษณุโลก
รายพระนามผู้ครองเมืองสุโขทัยและเมืองพิษณุโลกสองแคว
ระเบียงภาพ
-
มณฑปพระอัจนะ วัดศรีชุม แสดงถึงความรุ่งเรืองของอาณาจักรสุโขทัยในยุคแรก ๆ -
วัดเขาพระบาทน้อย และพระเจดีย์ (ไม้เครื่องบนบางส่วนหลงเหลืออยู่)
-
วิหารหลวง (จำลอง) ศิลปะสมัยสุโขทัยในเมืองโบราณ
อ้างอิงและหมายเหตุ
- ↑ http://www.sac.or.th/databases/inscriptions/inscribe_image_detail.php?id=178
- ↑ http://www.sac.or.th/Subdetail/article/2549/January/article6.html
- ↑ พิเศษ เจียจันทร์พงษ์. พระมหาธรรมราชากษัตราธิราช. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน, พ.ศ. 2546. 184 หน้า. หน้า 57. ISBN 974-322-818-7
- ↑ ศักราชอาจคลาดเคลื่อน เพราะพงศาวดารเหนือ ได้ระบุถึงพระนามผู้ปกครองที่สืบต่อมา จนถึงพ่อขุนศรีนาวนำถม อีกทั้งไม่ปรากฏพระนามพระยาพาลีราชตามหลักฐานอื่น ว่าเป็นผู้ปกครองอาณาจักรละโว้ในปีดังกล่าว
- ↑ ประวัติศาสตร์สมัยสุโขทัย -- dwhistorythai.wordpress.com
- ↑ ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ
- ↑ ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ
- ↑ ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ
- ↑ ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ
- ↑ ปรากฏพระนามและปีครองราชย์ ในพงศาวดารเหนือ
- ↑ ปรากฏปีครองราชย์ในพงศาวดารเหนือ แต่ศักราชอาจจะคลาดเคลื่อน เพราะระบุว่า หลังสิ้นรัชกาลนี้แล้ว พ่อขุนศรีนาวนำถุมได้เป็นผู้ปกครองต่อ
- ↑ พญางั่วนำถุม มาจากสายราชวงศ์นำถม (ผาเมือง) ทางราชนิกูล ทางประวัติศาสตร์ยังถือว่าท่านเป็น "ราชวงศ์พระร่วง"
- ↑ พระยายุทธิษฐิระ ครองศรีสัชนาลัย ซึ่งขณะนั้นมีฐานะเป็นเมืองสำคัญเหนือกว่าพิษณุโลก
- ↑ ราชการสงครามในสมัยสมเด็จพระนเรศวร หอมรดกไทย กองทัพบก
ดูเพิ่ม
แหล่งข้อมูลอื่น
วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ อาณาจักรสุโขทัย
| บทความเกี่ยวกับประเทศไทย | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ประวัติศาสตร์ |
|  | |||||||
| ภูมิศาสตร์ | |||||||||
| การเมือง |
| ||||||||
| เศรษฐกิจ | |||||||||
| สังคม |
| ||||||||
