ข้ามไปเนื้อหา

ภาคเหนือ (ประเทศไทย)

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
ภาคเหนือ
อุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท์
ดอยผ้าห่มปก
วัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร
สะพานมิตรภาพไทย–ลาว 4 (เชียงของ–ห้วยทราย)
อุโมงค์ขุนตาน
ภาคเหนือในประเทศไทย
ภาคเหนือในประเทศไทย
เมืองใหญ่สุดเชียงใหม่
ภาษา
จังหวัด
พื้นที่
  ทั้งหมด96,020 ตร.กม. (37,070 ตร.ไมล์)
อันดับพื้นที่ลำดับที่ 4
ประชากร
 (พ.ศ. 2567)
  ทั้งหมด6,268,936 คน
  อันดับลำดับที่ 2
  ความหนาแน่น65 คน/ตร.กม. (170 คน/ตร.ไมล์)
เดมะนิมคนเมือง
ดัชนีการพัฒนามนุษย์
  HDI (2019)0.762 (สูง) [2]
เขตเวลาUTC+7 (ประเทศไทย)
สารานุกรมประเทศไทย ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ภาคเหนือ เป็นภูมิภาคที่อยู่ด้านบนสุดของไทย มีลักษณะภูมิประเทศอันประกอบไปด้วยทิวเขาสลับซับซ้อน ต่อเนื่องมาจากทิวเขาชานในประเทศพม่าและประเทศลาว ภาคเหนือมีภูมิอากาศแบบทุ่งหญ้าสะวันนา เหมือนกับพื้นที่ส่วนใหญ่ของประเทศ การที่มีพื้นที่อยู่เหนือระดับน้ำทะเลและมีเส้นละติจูดอยู่ตอนบนทำให้สภาพอากาศของภาคเหนือเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาลอย่างเห็นได้ชัด เช่น มีฤดูหนาวที่หนาวเย็นกว่าภูมิภาคอื่น ๆ ทางด้านประวัติศาสตร์ของภาคเหนือมีความสัมพันธ์ทางวัฒนธรรมกับอาณาจักรล้านนา

ประวัติศาสตร์

[แก้]

บริเวณพื้นที่ภาคเหนือ เดิมเป็นที่ตั้งของอาณาจักรล้านนา ซึ่งพญามังรายทรงสถาปนาขึ้นในปี พ.ศ. 1835 จากการยุบรวมกันของอาณาจักรในช่วงยุคก่อนหน้า คือ หิรัญนครเงินยางเชียงแสนและหริภุญชัย และสถาปนาเมืองหลวงอย่างเป็นทางการในปี พ.ศ. 1838 ในชื่อนพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่

ภูมิศาสตร์

[แก้]
แผนที่แสดงภูมิประเทศของภาคเหนือ
ดอยทางภาคเหนือ
ภาพถ่ายดาวเทียม แสดงทิวเขาและพื้นที่ป่าของภาคเหนือเทียบกับภูมิภาคอื่น ๆ ของประเทศ
แผนที่ภาคเหนือ กำหนดตามสภาพเศรษฐกิจและสังคม โดยคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ

ภูมิประเทศของภาคเหนือประกอบไปด้วยทิวเขาน้อยใหญ่สลับซับซ้อน และมีพื้นที่สำคัญของประเทศหลายจุด เช่น พื้นที่ทางด้านตะวันตกสุดของประเทศที่อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน พื้นที่ทางด้านเหนือสุดของประเทศที่อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย จุดสูงสุดของประเทศที่ดอยอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่ นอกจากนี้ ภาคเหนือยังเป็นพื้นที่แรกของประเทศที่แม่น้ำโขงไหลผ่าน โดยจุดแรกที่แม่น้ำโขงไหลผ่านประเทศไทยอยู่บริเวณสามเหลี่ยมทองคำ อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย

ภาคเหนือมีพื้นที่รวมทั้งหมด 93,690.85 ตารางกิโลเมตร คิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 0.06 ของพื้นที่บนผิวโลก

เขตแดนติดกับประเทศเพื่อนบ้านและภูมิภาคอื่น ๆ ของภาคเหนือ เรียงตามเข็มนาฬิกา ได้แก่ ทิศตะวันตกและทิศเหนือติดกับประเทศพม่า ทิศเหนือและทิศตะวันออกติดกับประเทศลาว ทิศใต้ติดกับภาคกลาง พื้นที่จังหวัดพิษณุโลก และ สุโขทัย ทางด้านตะวันตกเฉียงใต้มีพื้นที่ติดกับภาคตะวันตก บริเวณจังหวัดตาก

การแบ่งเขตการปกครอง

[แก้]

จังหวัดในภาคเหนือ กำหนดโดยคณะกรรมการภูมิศาสตร์แห่งชาติเมื่อปี พ.ศ. 2521 และประกาศใช้โดยราชบัณฑิตยสถาน[3] เป็นการแบ่งตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ ประเพณี สังคม วัฒนธรรมและภาษา เป็นการแบ่งระบบ 6 ภูมิภาค ประกอบไปด้วย 9 จังหวัด ตามลักษณะภูมิภาคตามธรรมชาติที่ตั้งอยู่ในเขตภูเขา

นอกจากการแบ่งตามราชบัณฑิตยสถานแล้ว ยังมีหน่วยงานที่เคยจัดแบ่งภูมิภาคของประเทศไทยขึ้นเพื่อกำหนดแผนบริหารงานด้านเศรษฐกิจและสังคม ซึ่งเป็นการแบ่งภูมิภาคอย่างไม่เป็นทางการได้แก่ คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ โดยกำหนดให้ภาคเหนือมีทั้งหมด 17 จังหวัด[3] ประกอบด้วย 9 จังหวัดภาคเหนือข้างต้น กับอีก 8 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดตาก พิษณุโลก สุโขทัย เพชรบูรณ์ พิจิตร กำแพงเพชร นครสวรรค์ และจังหวัดอุทัยธานี

จังหวัดทั้ง 9 ของภาคเหนือในการแบ่งเช่นนี้อาจเรียกว่า ภาคเหนือตอนบน ซึ่งส่วนใหญ่เคยเป็นที่ตั้งของอาณาจักรล้านนามาก่อน (สำหรับจังหวัดอุตรดิตถ์และจังหวัดตาก เคยเป็นบางส่วน) และมีภาษาถิ่นเป็นคำเมือง ส่วน 8 จังหวัดที่เหลืออาจเรียกว่า ภาคเหนือตอนล่าง ซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ที่จังหวัดพิษณุโลกและจังหวัดนครสวรรค์ อันเป็นศูนย์กลางการคมนาคมที่สำคัญ ปัจจุบันการแบ่งแบบนี้ไม่นิยมใช้อ้างอิงในเอกสารของทางราชการและบทความทางวิชาการอื่นๆ เนื่องจากราชบัณฑิตยสถานได้กำหนดให้จังหวัดเหล่านี้ เป็นจังหวัดในเขตภาคกลาง ยกเว้นจังหวัดตากอยู่ในภาคตะวันตก

ส่วนการจัดภูมิภาคของกรมอุตุนิยมวิทยานั้น จะแบ่งภูมิภาคเป็น 15 จังหวัด ซึ่งจะอ้างอิงตามคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ แต่จะไม่นับจังหวัดนครสวรรค์และจังหวัดอุทัยธานี โดยให้สองจังหวัดนี้จัดเป็นภาคกลาง ส่วนจังหวัดทางภาคเหนือตอนบนจะมีเพียง 8 จังหวัดเท่านั้นโดยที่ไม่นับจังหวัดอุตรดิตถ์ แต่จะให้จังหวัดอุตรดิตถ์ไปจัดอยู่กับภาคเหนือตอนล่างแทน

แผนที่แสดงอาณาเขตแต่ละจังหวัดของภาคเหนือ

ภาคเหนือ แบ่งพื้นที่ตามราชบัณฑิตยสภา ประกอบด้วย 9 จังหวัด ได้แก่

ตราประจำ
จังหวัด
ธงประจำ
จังหวัด
รายชื่อจังหวัด หน่วยการปกครอง จำนวนประชากร
(คน)
พื้นที่ทั้งหมด
(ตร.กม.)
ความหนาแน่น
(คน/ตร.กม.)
ภาษาไทย ตัวเมือง อำเภอ ตำบล หมู่บ้าน
เชียงราย ᨩ᩠ᨿᨦᩁᩣ᩠ᨿ 18 124 1,753 1,297,657 11,678.4 111.22
เชียงใหม่ ᨩ᩠ᨿᨦᩉᩲ᩠ᨾ᩵ 25 204 2,066 1,799,019 22,436 80.10
น่าน ᨶᩣ᩠᩵ᨶ 15 99 893 470,507 11,472.1 41.20
พะเยา ᩕᨻᨿᩣ᩠ᩅ 9 68 779 454,764 6,335.1 71.48
แพร่ ᨻᩯᩖ᩵ 8 78 645 421,745 6,538.6 65.20
แม่ฮ่องสอน ᨾᩯ᩵ᩁᩬ᩵ᨦᩈᩬᩁ 7 45 415 288,082 12,681.3 22.68
ลำปาง ᩃᩣᩴᨻᩣ᩠ᨦ 13 100 855 704,126 12,534.0 56.76
ลำพูน ᩃᨻᩪᩁ 8 51 574 396,753 4,505.9 88.42
อุตรดิตถ์ ᩏᨲ᩠ᨲᩁᨯᩥᨲ᩠ᨳ᩺ 9 67 613 436,283 7,838.6 56.08
รวม 112 836 8,593 6,268,936 96,020 -

การปกครองส่วนท้องถิ่น

[แก้]

ภาคเหนือ มีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ดังนี้

ประชากรศาสตร์

[แก้]

ภาษา

[แก้]

พื้นที่ของจังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย แม่ฮ่องสอน พะเยา ลำพูน ลำปาง แพร่ น่าน และบางส่วนของจังหวัดอุตรดิตถ์ เคยเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรล้านนา ทำให้เกิดลักษณะของตัวอักษรและสำเนียงเฉพาะถิ่น เรียกว่าอักษรธรรมล้านนา (ตั๋วเมือง) และภาษาถิ่นพายัพ (กำเมือง)

สถิติประชากร

[แก้]
อันดับจังหวัด จำนวน (คน)

(31 ธันวาคม 2561)[4]

จำนวน (คน)
(31 ธันวาคม 2558)[5]
จำนวน (คน)
(31 ธันวาคม 2557)[6]
จำนวน (คน)
(31 ธันวาคม 2556)[7]
จำนวน (คน)
(31 ธันวาคม 2555) [8]
จำนวน (คน)
(31 ธันวาคม 2554) [9]
จำนวน (คน)
(31 ธันวาคม 2553) [10]
1เชียงใหม่ 1,763,7421,728,2421,678,2841,666,8881,655,6421,646,1441,640,479
2เชียงราย 1,292,1301,277,9501,207,6991,204,6601,200,4231,198,6561,198,218
3ลำปาง 742,883752,356753,013754,862756,811757,534761,949
4น่าน 478,989479,518478,264477,912477,673476,612476,363
5พะเยา 475,215482,645484,454486,744488,120486,472486,304
6อุตรดิตถ์ 455,403459,768460,400460,995461,294461,040462,618
7แพร่ 445,090452,346454,083456,074457,607458,750460,756
8ลำพูน 405,955406,385405,468405,268404,673403,952404,560
9แม่ฮ่องสอน 282,566273,764248,178246,549244,356244,048242,742
รวม 6,341,973 6,312,9746,169,8436,159,9526,146,5996,133,2086,133,989

เมืองใหญ่

[แก้]
รายการเมืองใหญ่ที่สุดในภาคเหนือ 10 อันดับ (เรียงตามจำนวนประชากร)
ลำดับ ชื่อเทศบาล อำเภอที่ตั้ง จังหวัดที่ตั้ง ประชากร (คน)
(ข้อมูลสิ้นปี 2567)[11]
เนื้อที่
(ตร.กม.)
ความหนาแน่น
(คน/ตร.กม.)
1 นครเชียงใหม่ อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่ 113,529 40.22 2,822.70
2 นครเชียงราย อำเภอเมืองเชียงราย จังหวัดเชียงราย 78,488 60.85 1,289.86
3 นครลำปาง อำเภอเมืองลำปาง จังหวัดลำปาง 47,764 22.17 2,154.44
4 เมืองเขลางค์นคร อำเภอเมืองลำปาง จังหวัดลำปาง 58,574 195.49 299.63
5 เมืองอุตรดิตถ์ อำเภอเมืองอุตรดิตถ์ จังหวัดอุตรดิตถ์ 27,815 13.49 2,061.90
6 เมืองแม่โจ้ อำเภอสันทราย จังหวัดเชียงใหม่ 23,188 19.46 1,191.57
7 เมืองต้นเปา อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่ 20,682 15.36 1,346.48
8 เมืองแม่เหียะ อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่ 19,967 24.41 817.98
9 เมืองน่าน อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน 18,417 7.60 2,423.29
10 เมืองสุเทพ อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่ 16,873 58.95 286.23

การศึกษา

[แก้]

สถาบันอุดมศึกษาที่สำคัญของภาคเหนือ ได้แก่

สถาบันอุดมศึกษาของรัฐและในกำกับของรัฐ สถาบันอุดมศึกษาที่สำคัญ ได้แก่

การขนส่ง

[แก้]

การขนส่งทางอากาศ

[แก้]

การขนส่งทางอากาศของภาคเหนือ ได้แก่

การขนส่งทางบก

[แก้]

สถานที่สำคัญ

[แก้]
ภาพพาโนรามาภูชี้ฟ้า

อุทยานแห่งชาติ วนอุทยาน และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า

[แก้]

ภาคเหนือ มีอุทยานแห่งชาติ , วนอุทยาน และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ดังนี้

เขื่อน

[แก้]

ภาคเหนือ มีเขื่อนของการไฟฟ้าฝ่ายผลิตฯ ดังนี้

ทิวเขาที่สำคัญ

[แก้]

อ้างอิง

[แก้]
  1. "การแบ่งภูมิภาคทางภูมิศาสตร์". สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. สืบค้นเมื่อ 17 March 2023.
  2. "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2020-07-07.
  3. 1 2 "ราชบัณฑิตยสถาน". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-10-31. สืบค้นเมื่อ 2007-06-24.
  4. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2561." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat61.htm[ลิงก์เสีย] 2562. สืบค้น 6 ธันวาคม 2561.
  5. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2558." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat58.htm 2558. สืบค้น 16 กุมภาพันธ์ 2559.
  6. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2557." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat57.html 2558. สืบค้น 1 มีนาคม 2558.
  7. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักทะเบียนกลาง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเนกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่างๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ ๓๑ ธันวาคม ๒๕๕๖, เล่ม ๑๓๑, ตอน ๔๑ ง , ๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๗, หน้า ๑
  8. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2555." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat55.html 2555. สืบค้น 3 เมษายน 2556.
  9. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2554." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat54.html 2555. สืบค้น 6 เมษายน 2555.
  10. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2553." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: เก็บถาวร 2011-07-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน 2553. สืบค้น 22 มีนาคม 2554.
  11. สำนักบริหารการทะเบียน. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ระบบสถิติทางการทะเบียน : สถิติจำนวนประชากรและบ้าน ข้อมูล ปี 2567." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: https://stat.bora.dopa.go.th/stat/statnew/statyear/#/ [ม.ป.ป.]. สืบค้น 19 มกราคม 2568.

แหล่งข้อมูลอื่น

[แก้]

19°N 99°E / 19°N 99°E / 19; 99