สมบูรณาญาสิทธิราชย์

รัฐของโลกแบ่งตามระบอบการปกครอง¹

สาธารณรัฐที่ใช้ระบบประธานาธิบดี2      สาธารณรัฐที่ใช้ระบบกึ่งประธานาธิบดี2      สาธารณรัฐที่มีประธานาธิบดีผู้ใช้อำนาจบริหารซึ่งมาจากการเลือกหรือเสนอชื่อจากสภานิติบัญญัติ      สาธารณรัฐระบบรัฐสภา2      ราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญที่ใช้ระบบรัฐสภา      ราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญที่มีหัวหน้ารัฐบาลอีกคนหนึ่ง แต่กษัตริย์ยังมีพระราชอำนาจอยู่มาก      สมบูรณาญาสิทธิราชย์      รัฐพรรคการเมืองเดียว      ประเทศที่บทบัญญัติการปกครองตามรัฐธรรมนูญถูกระงับ (เช่น เผด็จการทหาร)      ประเทศที่อยู่นอกเหนือระบบข้างต้น (เช่น รัฐบาลชั่วคราว)

¹ แผนที่นี้ประมวลขึ้นตามบทความ รายชื่อประเทศตามระบอบการปกครอง ดูแหล่งอ้างอิงในหน้านั้น
² บางรัฐอาจมีคนนอกเรียกว่าเป็นรัฐอำนาจนิยม บทความนี้กล่าวถึงระบอบการปกครองโดยนิตินัยเท่านั้น

สมบูรณาญาสิทธิราชย์ (อังกฤษ: absolute monarchy) เป็นราชาธิปไตยรูปแบบหนึ่งซึ่งพระมหากษัตริย์มีอำนาจสิทธิ์ขาดสูงสุด ซึ่งโดยหลักแล้วไม่ถูกจำกัดด้วยกฎหมายลายลักษณ์อักษร สภานิติบัญญัติ หรือจารีตประเพณีที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษรใด ๆ สมบูรณาญาสิทธิราชย์มักปรากฏในรูปราชาธิปไตยแบบสืบตระกูล ตรงกันข้ามกับราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญที่อำนาจของประมุขแห่งรัฐมาจาก หรือถูกกฎหมายผูกมัดไว้กับ หรือถูกจำกัดไว้ด้วยรัฐธรรมนูญ สภานิติบัญญัติ หรือจารีตประเพณีที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร

แนวคิดเรื่องสมบูรณาญาสิทธิราชย์ที่แพร่หลายอยู่ในยุโรปตกต่ำลงอย่างมากหลังเกิดการปฏิวัติฝรั่งเศสและสงครามโลกครั้งที่หนึ่งซึ่งหนุนทฤษฎีการปกครองตามแนวคิดเรื่องอำนาจอธิปไตยเป็นของปวงชน

ราชาธิปไตยบางแห่งมีสภานิติบัญญัติและหน่วยงานรัฐอื่น ๆ ซึ่งมีอำนาจน้อยหรือเป็นเพียงสัญลักษณ์ และพระมหากษัตริย์สามารถเปลี่ยนแปลงหรือยุบเลิกได้ตามพระราชอัธยาศัย ประเทศที่พระมหากษัตริย์ยังมีอำนาจเด็ดขาดอยู่ ได้แก่ บรูไน เอสวาตีนี โอมาน ซาอุดีอาระเบีย นครวาติกัน และรัฐเอมิเรตแต่ละรัฐที่ประกอบกันเป็นสหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ซึ่งถือเป็นสหพันรัฐของรัฐราชาธิปไตยต่าง ๆ ดังกล่าว เรียกว่า ราชาธิปไตยแบบสหพันธรัฐ

ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ของไทย

ประเทศไทยเคยปกครองด้วยระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ พระมหากษัตริย์มีอำนาจสิทธิ์เด็ดขาดในการปกครองแผ่นดิน ดังคำกล่าวที่ว่า "พระบรมราชานุภาพของพระเจ้าแผ่นดินกรุงสยามนี้ ไม่ได้ปรากฏในกฎหมายอันหนึ่งอันใด ด้วยเหตุที่ถือว่าเป็นที่ล้นพ้น ไม่มีข้อสั่งอันใดจะเป็นผู้บังคับขัดขวางได้"

ในทัศนะของ นครินทร์ เมฆไตรรัตน์ อดีตคณบดีคณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เห็นว่าระบอบสมบูรณาสิทธิราชย์ของไทยนั้น ไม่ได้เป็นระบอบที่มีมาแต่สมัยโบราณ แต่เพิ่งมีมาในสมัยรัชกาลที่ 5 เนื่องจากในรัชกาลนี้ พระองค์ทรงรวบอำนาจจากเหล่าขุนนาง ข้าราชการ ที่เคยมีอำนาจและบทบาทมาก่อนหน้านั้น มาไว้ที่ศูนย์กลางการปกครอง คือ ตัวพระองค์ และพระประยูรญาติ ทำให้พระมหากษัตริย์ทรงดำรงสถานะเป็นทั้งประมุขของรัฐและประมุขของฝ่ายบริหารอย่างแท้จริง เท่ากับว่าระบอบสมบูรณาสิทธิราชย์ของไทยมีเพียง 3 รัชกาลเท่านั้น คือ รัชกาลที่ 5, รัชกาลที่ 6 และรัชกาลที่ 7

คำศัพท์

"สมบูรณาญาสิทธิราชย์" บัญญัติมาจาก "absolute monarchy" มีความหมายตรงตัวว่า ความเป็นกษัตริย์ซึ่งมีอาญาสิทธิ์ (อำนาจเด็ดขาด) โดยสมบูรณ์

บทอ่านเพิ่มเติม

• Anderson, Perry. Lineages of the Absolutist State. London: Verso, 1974.
• Beloff, Max. The Age of Absolutism From 1660 to 1815 (1961)
• Blum, Jerome et al. The European World (vol 1 1970) pp 267–466
• Kimmel, Michael S. Absolutism and Its Discontents: State and Society in Seventeenth-Century France and England. New Brunswick, NJ: Transaction Books, 1988.
• Méttam, Roger. Power and Faction in Louis XIV's France. New York: Blackwell Publishers, 1988.
• Miller, John (ed.). Absolutism in Seventeenth Century Europe. New York: Palgrave Macmillan, 1990.
• Wilson, Peter H. Absolutism in Central Europe. New York: Routledge, 2000.
• Zmohra, Hillay. Monarchy, Aristocracy, and the State in Europe - 1300-1800. New York: Routledge, 2001

ดูเพิ่ม

• ราชาธิปไตย
• เทวสิทธิ์ของพระมหากษัตริย์
• ระบบฟิวดัล, รูปแบบการปกครองสมัยก่อนที่กษัตริย์มีสิทธิ์ขาดในที่ดิน