พ่อขุนบานเมือง

พ่อขุนบานเมือง
พระมหากษัตริย์แห่งอาณาจักรสุโขทัย
พระรูปพ่อขุนบานเมือง ไม่ทราบที่ตั้ง
ครองราชย์	? – ราว พ.ศ. 1822
ก่อนหน้า	พ่อขุนศรีอินทราทิตย์
ถัดไป	พ่อขุนรามคำแหง
พระราชบุตร	พระยางั่วนำถุม
ราชวงศ์	ราชวงศ์พระร่วง
พระราชบิดา	พ่อขุนศรีอินทราทิตย์
พระราชมารดา	นางเสือง
สวรรคต	ราว พ.ศ. 1822

พ่อขุนบานเมือง (สวรรคตราว พ.ศ. 1822) เป็นพระมหากษัตริย์แห่งอาณาจักรสุโขทัย อาณาจักรโบราณในประเทศไทยปัจจุบัน พระองค์ทรงอยู่ในราชวงศ์พระร่วง

พระนาม

คำนำพระนามว่า "พ่อขุน" นั้นปรากฏแต่ในจารึกสองหลัก คือ จารึกพ่อขุนรามคำแหง (ราว พ.ศ. 1835) และจารึกวัดศรีชุม (ราว พ.ศ. 1884–1910) ส่วนจารึกสมัยหลัง เช่น จารึกปู่ขุนจิตขุนจอด (พ.ศ. 1935) ใช้คำนำพระนามแบบมอญว่า "พรญา" (พระยา) ขณะที่คำว่า "พ่อขุน" ถูกลดฐานะเป็นคำนำหน้านามขุนนางหรือเจ้าเมือง

พระนาม "บานเมือง" ปรากฏในจารึกพ่อขุนรามคำแหง ส่วนจารึกปู่ขุนจิตขุนจอดเรียกพระองค์แต่ว่า "บาน"

พระนาม "บานเมือง" แปลว่า เบิกบานเมือง (ทำให้เมืองเบิกบาน)

เอกสารภาษาบาลีมักแปลงคำว่า "บาน" เป็น "บาล" (บาลี: ปาล) ทำให้คนทั่วไปเข้าใจผิดว่า พระนามคือ "บาลเมือง" ที่แปลว่า "คุ้มครองเมือง"

พระชนมชีพ

พระมหากษัตริย์ราชวงศ์พระร่วง
	พ่อขุนศรีอินทราทิตย์
	พ่อขุนบานเมือง
	พ่อขุนรามคำแหงมหาราช
	พระยาเลอไทย
	พระยางั่วนำถุม
	พระมหาธรรมราชาที่ 1
	พระมหาธรรมราชาที่ 2
	พระมหาธรรมราชาที่ 3
	พระมหาธรรมราชาที่ 4

พระองค์เป็นพระโอรสพระองค์ที่สองของพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ พระมหากษัตริย์แห่งอาณาจักรสุโขทัย กับนางเสือง พระมเหสี พระองค์ทรงสืบราชสมบัติต่อจากพระบิดา โดยไม่ปรากฏปีที่เสด็จขึ้นครองราชย์ และทรงอยู่ในราชสมบัติไปจนเสด็จสวรรคาลัยในราว พ.ศ. 1822

จารึกพ่อขุนรามคำแหงพรรณนาอัตชีวประวัติพ่อขุนรามคำแหง พระอนุชาของพระองค์ ไว้ว่า

"พ่อกูชื่อศรีอินทราทิตย์ แม่กูชื่อนางเสือง พี่กูชื่อบานเมือง ตูพี่น้องท้องเดียวห้าคน ผู้ชายสาม ผู้หญิงโสง พี่เผือผู้อ้ายตายจากเผือเตียมแต่ยังเล็ก...เมื่อชั่วพ่อกู กูบำเรอแก่พ่อกู กูบำเรอแก่แม่กู กูได้ตัวเนื้อตัวปลา กูเอามาแก่พ่อกู กูได้หมากส้มหมากหวานอันใดกินอร่อยดี กูเอามาแก่พ่อกู กูไปตีหนังวังช้างได้ กูเอามาแก่พ่อกู กูไปท่อบ้านท่อเมือง ได้ช้างได้งวง ได้ปั่วได้นาง ได้เงือนได้ทอง กูเอามาเวนแก่พ่อกู พ่อกูตาย ยังพี่กู กูพร่ำบำเรอแก่พี่กูดั่งบำเรอแก่พ่อกู พี่กูตาย จึงได้เมืองแก่กูทังกลม"

พระองค์ยังได้รับการเอ่ยถึงในจารึกปู่ขุนจิตขุนจอดที่พรรณนาลำดับกษัตริย์ราชวงศ์พระร่วง

ตามที่ระบุในจารึกทั้งสองหลัก เมื่อสิ้นพระองค์แล้ว พ่อขุนรามคำแหง พระอนุชาของพระองค์ ทรงสืบราชบัลลังก์ต่อเป็นพระมหากษัตริย์แห่งราชอาณาจักรสุโขทัย

เอกสาร ชินกาลมาลีปกรณ์ ระบุว่า พระองค์มีพระโอรสพระองค์หนึ่งพระนามว่า พระยางั่วนำถุม ซึ่งภายหลังได้ขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์แห่งราชอาณาจักรสุโขทัยเช่นกัน

ด้วยประเพณีการตั้งชื่อบุตรหลานตามนามบรรพบุรุษ พระนามของพระองค์จึงได้รับการตั้งเป็นชื่อเหลนของพระองค์ คือ พระยาบานเมืองผู้ซึ่งภายหลังขึ้นครองราชย์เป็นพระมหาธรรมราชาที่ 4 พระมหากษัตริย์แห่งราชอาณาจักรสุโขทัย

พงศาวลี

พงศาวลีของพ่อขุนบานเมือง
4. เจ้าเมืองบางยาง                             2. พ่อขุนศรีอินทราทิตย์                                   1. พ่อขุนบานเมือง                                         3. นางเสือง

ดูเพิ่ม

• รายพระนามพระมหากษัตริย์ไทย

บรรณานุกรม

• ประเสริฐ ณ นคร (2543). ประวัติศาสตร์เบ็ดเตล็ด. กรุงเทพฯ: มติชน. ISBN 9743236007. {{cite book}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |year= (help)
• มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, โครงการศูนย์สุโขทัยศึกษา (2539). สารานุกรมสุโขทัยศึกษา (เล่ม 2 ฝ–ฮ). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. ISBN 9789746149372. {{cite book}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |year= (help)
• มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา (2554). นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา. ISBN 9786167308258. {{cite book}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |year= (help)
• ราชบัณฑิตยสถาน (2556). ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงมหาราช หลักที่ 1 ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (3 ed.). กรุงเทพฯ: ราชบัณฑิตยสถาน. ISBN 9786167073620. {{cite book}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |year= (help)
• วินัย พงศ์ศรีเพียร (2552). 100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 1. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย. ISBN 9786167070032. {{cite book}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |year= (help)
• ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) (2565-05-19). "จารึกปู่ขุนจิดขุนจอด". ฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). สืบค้นเมื่อ 2565-08-06. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
• สุจิตต์ วงษ์เทศ (2526). สุโขทัยไม่ใช่ราชธานีแห่งแรกของไทย. กรุงเทพฯ: มติชน. ISBN 9748350363. {{cite book}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |year= (help)

ก่อนหน้า		พ่อขุนบานเมือง		ถัดไป
พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ ราชวงศ์พระร่วง		พระมหากษัตริย์แห่ง อาณาจักรสุโขทัย (? – ราว พ.ศ. 1822)		พ่อขุนรามคำแหง ราชวงศ์พระร่วง