เส้นแบ่งเขตแดนไทย

แม่น้ำโขงเป็นเส้นแบ่งเขตแดนตามธรรมชาติระหว่างไทย - ลาว

เส้นแบ่งเขตแดนไทยกับประเทศเพื่อนบ้านเป็นเส้นสมมติที่กำหนดขึ้นโดยทำข้อตกลงระหว่างประเทศไทยกับประเทศเพื่อนบ้านในรูปแบบของหนังสือ สนธิสัญญา ซึ่งประเทศเพื่อนบ้านนั้น ได้แก่ พม่า ลาว กัมพูชา และมาเลเซีย

สำหรับจุดเริ่มต้นของการแบ่งเส้นเขตแดนนั้น เริ่มขึ้นหลังจากชาติตะวันตกเข้ามาปกครองประเทศเพื่อนบ้านรอบประเทศไทยในรูปแบบของอาณานิคม ทำให้ต้องมีการกำหนดเส้นแนวเขตเพื่อแบ่งเขตแดนระหว่างประเทศอาณานิคมเหล่านั้นกับประเทศไทย โดยประเทศไทยได้ทำหนังสือและสนธิสัญญากับประเทศอังกฤษ และประเทศฝรั่งเศส ตั้งแต่ พ.ศ. 2408 ถึงช่วง พ.ศ. 2489 โดยเมื่อประเทศอาณานิคมเหล่านั้นได้รับการปลดปล่อยเป็นอิสระ ได้ถือเอาเส้นเขตแดนเหล่านั้นที่ประเทศเจ้าอาณานิคมได้เคยตกลงไว้กับประเทศไทย เป็นแนวพรมแดนสืบต่อมา

สำหรับวิธีการกำหนดเขตแดนนั้นสามารถทำได้ 2 วิธีด้วยกันคือ ใช้วิธีการทางเรขาคณิต และใช้สภาพภูมิประเทศ

การปักปันเขตแดน

หลักเขตแดนไทย - มาเลเซีย หมายเลข 51

เนื่องจากการทำหนังสือและสนธิสัญญาในอดีตเป็นการกระทำในรูปแบบของอนาล็อก และการวาดกำหนดลงบนกระดาษ ทำให้เมื่อระยะเวลาผ่านไปแนวเขตและการแบ่งเส้นเหล่านั้นไม่มีความชัดเจน ปัจจุบันจึงได้มีการนำเทคโนโลยีที่ทันสมัยมาดำเนินการสำรวจและปักหลักเขตแดน (Demarcation) โดยการนำแผนที่และสนธิสัญญาที่เคยทำร่วมกันในอดีตมาตีความและพิจารณาถึงสิ่งที่ได้ให้การตกลงไว้ในอดีต หรือเรียกว่าตีความสนธิสัญญา (Interpretation of Treaties) ผ่านการประชุมคณะกรรมมาธิการเขตแดนร่วม และลงพื้นที่สำรวจแนวเขตร่วมกับประเทศเพื่อนบ้าน ซึ่งประเทศไทยเป็นหน้าที่ของ กองเขตแดน กรมสนธิสัญญาและกฎหมาย กระทรวงการต่างประเทศ และกรมแผนที่ทหาร กองบัญชาการกองทัพไทย

ปัจจุบันประเทศไทยยังคงดำเนินการปักปันเขตแดนกับประเทศเพื่อนบ้านอยู่ตลอด โดยประเทศไทยเคยมีปัญหาข้อพิพาทระหว่างเขตแดนครั้งล่าสุดคือในระหว่างปี พ.ศ. 2551 - 2554 ในกรณีพิพาทพรมแดนไทย–กัมพูชา เกี่ยวกับการตีความผลการตัดสินคดีปราสาทพระวิหาร ทำให้เกิดการใช้กำลังทหารปะทะกันตามแนวชายแดนจนเกิดความสูญเสียทั้งชีวิตและทรัพย์สินทั้งสองฝ่าย

ประเภทของจุดผ่านแดน

สำหรับประเทศไทย กำหนดประเภทของจุดผ่านและด่านพรมแดนในแต่ละพื้นที่ จะต้องไม่ส่งผลกระทบต่อหลักเขตแดนหรือสันปันน้ำ เพื่อไม่ให้เกิดปัญหาด้านเขตแดนตามมาในภายหลัง โดยทั้ง 4 ประเภทนั้น ประกอบไปด้วย

จุดผ่านแดนถาวร

จุดผ่านแดนถาวรนั้น เป็นจุดผ่านแดนที่ผ่านการตกลงในระดับนโยบายของรัฐบาลของทั้งสองประเทศอย่างเป็นทางการ โดยเป็นไปตามหลักสากลในการเดินทางข้ามไปมาระหว่างกัน เพื่อประโยชน์ทั้งการสัญจรของบุคคล ยานพาหนะ และการค้าของทั้งสองประเทศ ซึ่งมีปริมาณอย่างสม่ำเสมอ มีศักยภาพเพียงพอด้านการคมนาคมในทั้งสองประเทศในพื้นที่นั้น ๆ โดยเฉพาะเป็นไปเพื่อเชื่อมโยงการคมนาคมระหว่างเมืองหลักของทั้งสองประเทศ ซึ่งรวมไปถึงการเดินทางเข้าออกของบุคคลจากประเทศที่สาม

จุดผ่านแดนชั่วคราว

จุดผ่านแดนชั่วคราว เป็นจุดที่มีการเปิดเฉพาะกิจเพื่อเหตุจำเป็นต่าง ๆ โดยไม่ได้คำนึงถึงการค้าและเศรษฐกิจเป็นหลัก และพื้นที่ดังกล่าวไม่มีจุดผ่านแดนประเภทอื่น ๆ อยู่ใกล้เคียงกัน

โดยกรณีสำหรับการเปิดจุดผ่านแดนชั่วคราวมีหลายกรณี อาทิ

• เป็นจุดผ่านแดนชั่วราวเพื่อการท่องเที่ยว คือด่านพระเจดีย์สามองค์ และช่องทางขึ้นเขาพระวิหาร (ไม่สามารถเดินทางได้ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2551)
• เป็นจุดผ่านแดนชั่วคราวเพื่อการก่อสร้างสะพานระหว่างประเทศ ซึ่งต้องทำงานร่วมกันระหว่างประเทศในการก่อสร้าง

จุดผ่อนปรนการค้า

จุดผ่อนปรนการค้า เป็นจุดที่เปิดเพื่อจุดประสงค์ในด้านการค้าและเศรษฐกิจโดยเฉพาะ โดยจะต้องมีความจำเป็นต่อประชาชนในพื้นที่ชายแดนในบริเวณดังกล่าวทั้งสองประเทศ เพื่อส่งเสริมความสัมพันธ์ของประชาชนทั้งสองประเทศ

จุดผ่อนปรนพิเศษ

จุดผ่อนปรนพิเศษ เป็นจุดที่ต้องผ่านการตกลงในระดับนโยบายของรัฐบาลของทั้งสองประเทศเช่นเดียวกัน แต่บริเวณนั้นยังไม่มีศัยกภาพมากพอที่จะเปิดจุดผ่านแดนถาวรได้ โดยกำหนดเงื่อนไขเป็นรายกรณีพิเศษภายใต้ระเบียบและข้อกฎหมายของทั้งสองประเทศรองรับซึ่งไม่จำเป็นต้องครบถ้วนแบบเดียวกับจุดผ่านแดนถาวร เพื่อไม่ให้เสียประโยชน์และโอกาสของประเทศที่จะได้รับระหว่างดำเนินการพัฒนาพื้นที่เพื่อเตรียมความพร้อมในการเปิดจุดผ่านแดนถาวรในอนาคต ปัจจุบันมีเพียงแค่แห่งเดียวคือด่านสิงขร

เส้นแบ่งเขตแดนไทย - พม่า

ดูบทความหลักที่: ชายแดนไทย–พม่า

เส้นแบ่งเขตแดนไทย - พม่ามีความยาวรวมกันทั้งสิ้น 2,401 กิโลเมตร ซึ่งประกอบไปด้วย

ลำดับ	ประเภท	เส้นเขตแดน	ความยาว (กม.)	จังหวัด	ด่านพรมแดน
1	ร่องน้ำลึก	แม่น้ำรวก	59	เชียงราย
		แม่น้ำสาย			จุดผ่านแดนถาวรแม่สาย จุดผ่านแดนถาวรแม่สาย 2 สะพานข้ามแม่น้ำสาย 1 สะพานข้ามแม่น้ำสาย 2
2	สันปันน้ำ	ทิวเขาแดนลาว	632	เชียงราย เชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน
		ทิวเขาถนนธงชัยเหนือ
		ทิวเขาถนนธงชัยตะวันตก
3	แนว 2 ฝั่ง	แม่น้ำสาละวิน	127	แม่ฮ่องสอน
4	แนว 2 ฝั่ง	แม่น้ำเมย	345	ตาก	จุดผ่านแดนถาวรบ้านริมเมย สะพานมิตรภาพไทย–พม่า 1 สะพานมิตรภาพไทย–พม่า 2
		ห้วยวาเลย์	44
5	สันปันน้ำ	ทิวเขาถนนธงชัยกลาง	127	ตาก กาญจนบุรี
		แนวเส้นตรง	63
6	สันปันน้ำ	ทิวเขาตะนาวศรี	865	กาญจนบุรี	จุดผ่านแดนถาวรพุน้ำร้อน จุดผ่อนปรนทางการค้าด่านพระเจดีย์สามองค์
				ราชบุรี
				เพชรบุรี
				ประจวบคีรีขันธ์	จุดผ่อนปรนพิเศษด่านสิงขร
				ชุมพร
				ระนอง
7	ร่องน้ำลึก	คลองกระ	139	ระนอง
		แม่น้ำกระบุรี			จุดผ่านแดนถาวรระนอง
รวม			2,401

เส้นแบ่งเขตแดนไทย - ลาว

เส้นแบ่งเขตแดนไทย - ลาวมีความยาวรวมกันทั้งสิ้น 1,810 กิโลเมตร ซึ่งประกอบไปด้วย

ลำดับ	ประเภท	เส้นเขตแดน	ความยาว (กม.)	จังหวัด	ด่านพรมแดน
1	ร่องน้ำลึก	แม่น้ำโขง	97	เชียงราย	จุดผ่านแดนถาวรสามเหลี่ยมทองคำ (เชียงแสน-ต้นผึ้ง) จุดผ่านแดนถาวรสะพานมิตรภาพ 4 (เชียงของ–ห้วยทราย) สะพานมิตรภาพไทย–ลาว 4 (เชียงของ–ห้วยทราย)
2	สันปันน้ำ	ทิวเขาหลวงพระบาง	505	เชียงราย
				พะเยา
				น่าน	จุดผ่านแดนถาวรบ้านห้วยโก๋น (ห้วยโก๋น - น้ำเงิน)
				อุตรดิตถ์	จุดผ่านแดนถาวรภูดู่
				พิษณุโลก
3	ร่องน้ำลึก	แม่น้ำเหืองงา	19	พิษณุโลก
4	ร่องน้ำลึก	แม่น้ำเหือง	134	เลย	จุดผ่านแดนถาวรสะพานมิตรภาพแม่น้ำเหือง สะพานมิตรภาพน้ำเหือง (ท่าลี่–แก่นท้าว) จุดผ่านแดนถาวรบ้านปากห้วย (ท่าลี่-แก่นท้าว)
5	ร่องน้ำลึก	แม่น้ำโขง	858	เลย	จุดผ่านแดนถาวรบ้านเชียงคาน (เชียงคาน-สานะคาม) จุดผ่านแดนถาวรบ้านคกไผ่ (ปากชม-สานะคาม) สะพานมิตรภาพไทย–ลาว 7 (เลย–แขวงเวียงจันทน์) (โครงการ)
				หนองคาย	สะพานมิตรภาพไทย–ลาว 1 (หนองคาย–เวียงจันทน์) จุดผ่านแดนถาวรท่าเสด็จ (ยกเลิกแล้ว)
				บึงกาฬ	จุดผ่านแดนถาวรบ้านบึงกาฬ (บึงกาฬ-ปากซัน) สะพานมิตรภาพไทย–ลาว 5 (บึงกาฬ–บอลิคำไซ) (โครงการ)
				นครพนม	จุดผ่านแดนถาวรท่าเทียบเรือเทศบาลเมืองนครพนม สะพานมิตรภาพไทย–ลาว 3 (นครพนม–คำม่วน)
				มุกดาหาร	จุดผ่านแดนถาวรอำเภอเมืองมุกดาหาร สะพานมิตรภาพไทย–ลาว 2 (มุกดาหาร–สะหวันนะเขต)
				อำนาจเจริญ
				อุบลราชธานี	จุดผ่านแดนถาวรบ้านปากแซง (นาตาล-ละคอนเพ็ง) สะพานมิตรภาพไทย–ลาว 6 (นาตาล–ละคอนเพ็ง) (โครงการ) สะพานมิตรภาพไทย–ลาว 8 (อุบลราชธานี–จำปาศักดิ์) (โครงการ)
6	สันปันน้ำ	ทิวเขาพนมดงรัก	197	อุบลราชธานี	จุดผ่านแดนถาวรช่องเม็ก
รวม			1,810

เส้นแบ่งเขตแดนไทย - กัมพูชา

ดูบทความหลักที่: ชายแดนไทย–กัมพูชา

เส้นแบ่งเขตแดนไทย - กัมพูชามีความยาวรวมกันทั้งสิ้น 798 กิโลเมตร ซึ่งประกอบไปด้วย

ลำดับ	ประเภท	เส้นเขตแดน	ความยาว (กม.)	จังหวัด	ด่านพรมแดน
1	สันปันน้ำ แนวหลักเขตประเทศ	ทิวเขาพนมดงรัก	364	อุบลราชธานี
				ศรีสะเกษ	จุดผ่านแดนถาวรช่องสะงำ
				สุรินทร์	จุดผ่านแดนถาวรช่องจอม
				บุรีรัมย์
2	ลำน้ำสายต่างๆ	คลองบะอาว	216	สระแก้ว
		คลองแผง
		แนวเส้นตรง
		คลองละลมละสือ
		คลองลึก			จุดผ่านแดนถาวรบ้านคลองลึก สะพานมิตรภาพไทย–กัมพูชา (อรัญประเทศ–ปอยเปต)
		คลองพรมโหด			สะพานมิตรภาพไทย–กัมพูชา (บ้านหนองเอี่ยน–สตึงบท)
		คลองน้ำใส			จุดผ่านแดนถาวรบ้านเขาดิน
		คลองด่าน		จันทบุรี	จุดผ่านแดนถาวรบ้านแหลม จุดผ่อนปรนบ้านซับตารี จุดผ่อนปรนบ้านสวนส้ม
		แนวเส้นตรง			จุดผ่อนปรนบ้านบึงชะนังล่าง
		คลองโป่งน้ำร้อน
		คลองตะเคียน			จุดผ่านแดนถาวรบ้านผักกาด
		ทิวเขาพนมคอสวาย
		ห้วยสวาย
		แม่น้ำไพลิน
3	สันปันน้ำ	ทิวเขาบรรทัด	160	ตราด	จุดผ่านแดนถาวรบ้านหาดเล็ก
4	แนวเส้นตรง	-	1	ตราด
รวม			798

เส้นแบ่งเขตแดนไทย - มาเลเซีย

ดูบทความหลักที่: ชายแดนมาเลเซีย–ไทย

เส้นแบ่งเขตแดนไทย - มาเลเซียมีความยาวรวมกันทั้งสิ้น 647 กิโลเมตร ซึ่งประกอบไปด้วย

ลำดับ	ประเภท	เส้นเขตแดน	ความยาว (กม.)	จังหวัด	ด่านพรมแดน
1	สันปันน้ำ	ทิวเขาสันกาลาคีรี	552	สตูล	ด่านวังประจัน
				สงขลา	ด่านปาดังเบซาร์ ด่านสะเดา
				ยะลา	ด่านเบตง
				นราธิวาส	ด่านสุไหง-โกลก
2	ร่องน้ำลึก	แม่น้ำโก-ลก	95	นราธิวาส	สะพานมิตรภาพไทย–มาเลเซีย 1 สะพานมิตรภาพไทย–มาเลเซีย 2
รวม			647

ข้อพิพาทเขตแดน

ประเทศไทยกับกัมพูชาเคยพิพาทกันเรื่องเขตแดนเนื่องจากยึดถือเอกสารคนละฉบับ นำไปสู่คดีปราสาทพระวิหาร และกรณีพิพาทพรมแดนไทย–กัมพูชา ช่วงปี 2551–2554

ประเทศไทยกับลาวเคยพิพาทกันเรื่องเขตแดนนำไปสู่สมรภูมิบ้านร่มเกล้า

ดูเพิ่ม

• เขตแสดงตนเพื่อป้องกันภัยทางอากาศ
• อาณาเขตแถลงข่าวการบิน

แหล่งข้อมูลอื่น

• สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ เส้นแบ่งเขตแดนระหว่างประเทศไทยกับประเทศเพื่อนบ้าน เก็บถาวร 2017-01-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ศูนย์ข้อมูลข่าวสารอาเซียน จุดผ่านแดนจุดผ่านแดนถาวร / ด่านสากล ไทย – สปป.ลาว เก็บถาวร 2021-04-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ศูนย์ข้อมูลข่าวสารอาเซียน จุดผ่านแดนบริเวณชายแดนไทย- ลาว