พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์
พระนาม	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร กรมพระนเรศรวรฤทธิ์
พระอิสริยยศ	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4
ฐานันดรศักดิ์	พระองค์เจ้าชั้นเอก
ราชวงศ์	ราชวงศ์จักรี
ข้อมูลส่วนพระองค์
ประสูติ	7 พฤษภาคม พ.ศ. 2398
สิ้นพระชนม์	10 สิงหาคม พ.ศ. 2468 (70 ปี)
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดากลิ่น
หม่อม	หม่อมสุภาพ กฤดากร ณ อยุธยา หม่อมแช่ม กฤดากร ณ อยุธยา หม่อมเจิม กฤดากร ณ อยุธยา
พระบุตร	20 พระองค์

มหาเสวกเอก จางวางเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ มีพระนามเดิมว่า พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร เป็นพระราชโอรสองค์ที่ 17 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระประวัติ

พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร ขณะทรงพระเยาว์ บันทึกภาพโดย จอห์น ทอมสัน เมื่อ พ.ศ. 2408

กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ฉายพระรูปพร้อมกับเจ้าจอมมารดากลิ่น

พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร ประสูติเมื่อวันที่ 7 พฤษภาคม พ.ศ. 2398 โดยประสูติแต่เจ้าจอมมารดากลิ่น ธิดาพระยาดำรงราชพลขันธ์ (จุ้ย คชเสนี) บุตรของเจ้าพระยามหาโยธา (ทอเรียะ คชเสนี) ทรงว่าราชการกรมพระนครบาล ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในขณะนั้นเรียกชื่อว่า "คอมมิตตี กรมพระนครบาล" ทรงเป็นผู้ปรับปรุงและจัดระเบียบกิจการตำรวจกรมกองตระเวน ตามแบบอย่างของสิงคโปร์ หลังจากได้โดยเสด็จพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประพาสสิงคโปร์ เมื่อ ร.ศ. 109 (พ.ศ. 2433) ต่อมาได้พัฒนามาเป็นกิจการตำรวจไทย

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาขึ้นเป็น กรมหมื่นนเรศวรฤทธิ์ เมื่อ พ.ศ. 2418 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้เป็น กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ เมื่อ พ.ศ. 2442 และทรงราชการเป็นสมุหมนตรี และเสนาบดีกระทรวงมุรธาธร มีพระนามเต็มว่า

"พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ มหิศวรราชรวิวงศ์ สิทธิประสงค์กฤดาธิการ สุทธสันดานสีตลหฤทัย มไหศวริยราชนิติธาดา สุปรีชาสรรพกิจโกศล วิมลสุจริตจริยานุวัตร พุทธาทิรัตนสรณารักษ์ อุดมศักดิ์บพิตร"

พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหารประทับที่วังถนนพระอาทิตย์ ริมแม่น้ำเจ้าพระยา พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างตำหนักพระราชทานบนที่ดินมรดกของพระองค์ ต่อมาเมื่อทรงเจริญพระชันษาครบ 5 รอบใน พ.ศ. 2460 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระราชทรัพย์สำหรับทรงสร้างตำหนักหลังใหม่ ชื่อ "วังมะลิวัลย์" ส่วนเจ้าจอมมารดากลิ่นยังคงพำนักอยู่ที่ตำหนักเดิม

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ ประทับที่วังมะลิวัลย์จนสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 10 สิงหาคม พ.ศ. 2468 พระชันษาได้ 70 ปี ใกล้เคียงกับที่เจ้าจอมมารดากลิ่นถึงแก่อนิจกรรม เมื่อปี พ.ศ. 2468 และได้ประดิษฐานพระโกศพระศพ และโกศศพไว้เคียงกันที่ท้องพระโรงของวังมะลิวัลย์ มีพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุ วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม

พระโอรสและพระธิดา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ ทรงเป็นต้นราชสกุลกฤดากร มีหม่อม 3 ท่าน ได้แก่

1. หม่อมสุภาพ (สกุลเดิม: สังขทัย)
2. หม่อมแช่ม
3. หม่อมเจิม

โดยมีพระโอรสธิดารวมทั้งหมด 20 พระองค์ เป็นชาย 14 พระองค์ และหญิง 6 พระองค์

พระรูป	พระนาม	หม่อมมารดา	ประสูติ	สิ้นพระชนม์/สิ้นชีพิตักษัย	คู่สมรส
	1. หม่อมเจ้าชาย (ไม่ปรากฏพระนาม)		31 พฤษภาคม 2417	1 กันยายน 2417
	2. หม่อมเจ้าอรุณศักดิ์		พ.ศ. 2417	ไม่ทราบปี
	3. หม่อมเจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร (พ.ศ. 2455: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร)	ที่ 1 ในหม่อมสุภาพ	2 กรกฎาคม 2418	5 ตุลาคม 2471	หม่อมปรุง หม่อมเชื่อม (อภัยวงศ์)
	4. หม่อมเจ้าบวรเดช (พ.ศ. 2472: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช)	ที่ 2 ในหม่อมสุภาพ	26 มีนาคม 2420	16 พฤศจิกายน 2496	หม่อมทิพวัน (เจ้าทิพวัน ณ เชียงใหม่) หม่อมศรีนวล (เจ้าศรีนวล ณ เชียงใหม่) หม่อมเจ้าหญิงผจงรจิตร์ กฤดากร
	5. หม่อมเจ้าเสรษฐศิริ	ที่ 3 ในหม่อมสุภาพ	26 มีนาคม 2423	2 พฤศจิกายน 2500	หม่อมสนิท (สังขทัย) หม่อมผอบ หม่อมเจ้าหญิงสุรีย์ประภา (รพีพัฒน์) หม่อมพ้อง (คชเสนี)
	6. หม่อมเจ้าหญิง (ไม่ปรากฏพระนาม)		ไม่ทราบปี	ไม่ทราบปี
	7. หม่อมเจ้าสิทธิพร	ที่ 4 ในหม่อมสุภาพ	10 กันยายน 2426	22 มิถุนายน 2514	หม่อมทิพ หม่อมศรีพรหมา (เจ้าศรีพรหมา ณ น่าน)
	8. หม่อมเจ้าอมรทัต (ท่านชายป่อง)	ที่ 5 ในหม่อมสุภาพ	29 เมษายน 2429	30 กรกฎาคม 2495	หม่อมพร้อยสุพิณ (บุนนาค) หม่อมอู๊ด
	9. หม่อมเจ้าเขจรจรัสฤทธิ์	ที่ 6 ในหม่อมสุภาพ	29 กุมภาพันธ์ 2430	12 กรกฎาคม 2468
	10. หม่อมเจ้าหญิงวรรณวิลัย	ที่ 1 ในหม่อมแช่ม	1 สิงหาคม 2431	19 กุมภาพันธ์ 2477	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเพ็ญพัฒนพงษ์ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม
	11. หม่อมเจ้าอิทธิเทพสรรค์	ที่ 7 ในหม่อมสุภาพ	16 มกราคม 2432	19 กุมภาพันธ์ 2477	หม่อมเจ้าหญิงสุรีย์ประภา (รพีพัฒน์)
	12. หม่อมเจ้าปุ๋ย		ตุลาคม 2436	20 ธันวาคม 2439
	13. หม่อมเจ้าสมัยเฉลิม	ที่ 2 ในหม่อมแช่ม	20 กันยายน 2438	20 มิถุนายน 2510	หม่อมเจ้าหญิงรัสสาทิศ (สวัสดิวัตน์)
	14. หม่อมเจ้าเสริมสวาสดิ์	ที่ 1 ในหม่อมเจิม	11 พฤษภาคม 2441	10 ธันวาคม 2483	หม่อมหลวงแส (สนิทวงศ์)
	15. หม่อมเจ้าเพิ่มผล		สิงหาคม 2441	29 ธันวาคม 2441
	16. หม่อมเจ้าหญิงลีลาศหงษ์	ที่ 3 ในหม่อมแช่ม	15 เมษายน 2442	2 กุมภาพันธ์ 2463	หม่อมเจ้าปรีดิเทพย์พงษ์ เทวกุล
	17. หม่อมเจ้าหญิงเล็ก		ไม่ทราบปี	ไม่ทราบปี
	18. หม่อมเจ้าหญิงผจงรจิตร์	ที่ 2 ในหม่อมเจิม	30 เมษายน 2446	22 พฤศจิกายน 2524	พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช
	19. หม่อมเจ้าชิดชนก	ที่ 4 ในหม่อมแช่ม	23 ตุลาคม 2447	10 มีนาคม 2541	หม่อมเจ้าหญิงฤดีวรวรรณ (วรวรรณ) หม่อมหลวงต่อ (ชุมสาย)
	20. หม่อมเจ้าดิลกฤทธิ์	ที่ 3 ในหม่อมเจิม	18 กันยายน 2451	18 มิถุนายน 2500	หม่อมราชวงศ์หญิงจันทรรัตน์ (เทวกุล)

ตราประจำราชสกุลกฤดากร

พระโอรส ๔ พระองค์ คือ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช, หม่อมเจ้าเสรษศิริ กฤดากร และหม่อมเจ้าสิทธิพร กฤดากร

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

• เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นมหาปรมาภรณ์ช้างเผือก
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 2 (ม.ป.ร.2)
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 1
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1
• เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการในพระองค์ (ร.ด.ม.(พ))

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

• พ.ศ. 2435 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฏอิตาลี ชั้นที่ 1 ประเทศอิตาลี
• พ.ศ. 2438 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อาทิตย์อุทัย ชั้นที่ 1 ประเทศญี่ปุ่น

อ้างอิง

• Jeffy Finestone. 2542. สมุดพระรูป พระราชโอรส พระราชธิดา พระราชนัดาใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปรียนันทนา รังสิต,ม.ร.ว. โลมาโฮลดิ้ง
• http://www.sakulthai.com/DSakulcolumndetailsql.asp?stcolumnid=1178&stissueid=2467&stcolcatid=2&stauthorid=13