จังหวัดกาฬสินธุ์

"กาฬสินธุ์" เปลี่ยนทางมาที่นี่ สำหรับความหมายอื่น ดูที่ กาฬสินธุ์ (แก้ความกำกวม)

จังหวัดกาฬสินธุ์
จังหวัด
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Changwat Kalasin
จากซ้ายไปขวา บนลงล่าง: พระธาตุยาคู สะพานเทพสุดาบนเขื่อนลำปาว ศูนย์ศึกษาวิจัยและพิพิธภัณฑ์ไดโนเสาร์ภูกุ้มข้าว วัดพุทธนิมิต (วัดภูค่าว)
ธง ตรา
คำขวัญ:  หลวงพ่อองค์ดำลือเลื่อง เมืองฟ้าแดดสงยาง โปงลางเลิศล้ำ วัฒนธรรมผู้ไท ผ้าไหมแพรวา ผาเสวยภูพาน มหาธารลำปาว ไดโนเสาร์สัตว์โลกล้านปี
แผนที่ประเทศไทย จังหวัดกาฬสินธุ์เน้นสีแดง แผนที่ประเทศไทย จังหวัดกาฬสินธุ์เน้นสีแดง
ประเทศ	ไทย
การปกครอง
• ผู้ว่าราชการ	สนั่น พงษ์อักษร (ตั้งแต่ พ.ศ. 2566)
พื้นที่
• ทั้งหมด	6,946.746 ตร.กม. (2,682.154 ตร.ไมล์)
อันดับพื้นที่	อันดับที่ 28
ประชากร  (พ.ศ. 2566)
• ทั้งหมด	968,065 คน
• อันดับ	อันดับที่ 21
• ความหนาแน่น	139.35 คน/ตร.กม. (360.9 คน/ตร.ไมล์)
• อันดับความหนาแน่น	อันดับที่ 29
รหัส ISO 3166	TH-46
ชื่อไทยอื่น ๆ	เมืองน้ำดำ, บ้านแก่งสำโรง, ทวารวดีมิ่งหล้าเมืองฟ้าแดดสงยาง
สัญลักษณ์ประจำจังหวัด
• ต้นไม้	มะหาด
• ดอกไม้	พะยอม
• สัตว์น้ำ	ปลาเกล็ดถี่
ศาลากลางจังหวัด
• ที่ตั้ง	ภายในศูนย์ราชการจังหวัดกาฬสินธุ์ ถนนเลี่ยงเมืองหัวคู ตำบลกาฬสินธุ์ อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ จังหวัดกาฬสินธุ์ 46000
• โทรศัพท์	0 4381 1620
• โทรสาร	0 4381 1620
เว็บไซต์	http://www.kalasin.go.th/
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

กาฬสินธุ์ เป็นจังหวัดหนึ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลางหรือตอนบนของประเทศไทย อยู่ห่างจากกรุงเทพมหานครประมาณ 510 กิโลเมตร เป็นจังหวัดที่มีความอุดมสมบูรณ์มากที่สุดจังหวัดหนึ่งในภาคอีสาน จากหลักฐานทางโบราณคดีบ่งบอกว่าเคยเป็นที่อยู่อาศัยของเผ่าละว้า ซึ่งมีความเจริญทางด้านอารยธรรมประมาณ 1,600 ปี

จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์เริ่มตั้งเป็นเมืองในสมัยรัตนโกสินทร์ เมื่อปี พ.ศ. 2336 โดยท้าวโสมพะมิตรได้อพยพหลบภัยมาจากดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง (เมืองศรีสัตตนาคนหุตล้านช้างร่มขาวเวียงจันทน์) พร้อมไพร่พล และมาตั้งบ้านเรือนอยู่ริมแม่น้ำปาว เรียกว่า "บ้านแก่งสำโรง" แล้วได้นำเครื่องบรรณาการเข้าถวายสวามิภักดิ์ต่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ต่อมาได้รับพระกรุณาโปรดเกล้ายกฐานะบ้านแก่งสำโรงขึ้นเป็นเมือง และพระราชทานนามว่า "เมืองกาฬสินธุ์" ซึ่งเป็นเมืองที่สำคัญทางประวัติศาสตร์มาตั้งแต่สมัยโบราณกาล กาฬ แปลว่า "ดำ" สินธุ์ แปลว่า "น้ำ" กาฬสินธุ์ จึงแปลว่า "น้ำดำ" (น้ำดำในที่นี้หมายถึง น้ำที่ใสสะอาดจนมองเห็นดินสีดำ ซึ่งดินดำเป็นดินที่อุดมสมบูรณ์ที่สุด) ทั้งมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมแต่งตั้งให้ท้าวโสมพะมิตรเป็นพระยาชัยสุนทร (โสมพะมิตร) ครองเมืองกาฬสินธุ์เป็นคนแรก

กาฬสินธุ์มีแหล่งซากไดโนเสาร์และซากดึกดำบรรพ์อื่น ๆ หลายแห่ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในอำเภอสหัสขันธ์ อีกทั้งยังมีชื่อเสียงด้านโปงลางและผ้าไหมแพรวา นอกจากนี้ยังมีความหลากหลายทางชาติพันธุ์ ไม่ว่าจะเป็นลาว, เขมร, จีน, เวียดนาม, ภูไท, กะเลิง, ไทข่า, ไทดำ และญ้อ เป็นต้น

ประวัติ

สมัยก่อนประวัติศาสตร์-ยุคเหล็กตอนปลาย (พุทธศตวรรษที่ 3-7) พบร่องรอยการอยู่อาศัยในหลุมขุดค้นบริเวณโนนเมืองเก่า คือ ภาชนะดินเผาลายเขียนสีแดงบนพื้นครีม ซึ่งเป็นภาชนะที่นิยมใช้กันอย่างแพร่หลายในสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายในบริเวณแอ่งสกลนครและแอ่งโคราช กำหนดอายุอยู่ในราว 2,200 – 1,800 ปีมาแล้ว และยังพบภาชนะที่ตกแต่งผิวด้วยการทาน้ำโคลนสีแดงด้วย มีการปลงศพด้วยการฝังยาว โดยวางศีรษะให้หันไปทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือทั้งหมด แต่มีทั้งแบบนอนหงายและนอนตะแคง ไม่พบการอุทิศสิ่งของให้ศพ

นอกจากนี้ยังพบร่องรอยของกิจกรรมการถลุงเหล็กด้วยเทคนิคโบราณทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของโนนเมืองเก่า และชุมชนในชั้นนี้ยังรู้จักการผลิตเครื่องประดับสำริดประเภทกำไล แหวน ต่างหู ซึ่งจากหลักฐานที่พบ คือ เบ้าดินที่มีคราบโลหะติดอยู่ และอุปกรณ์การหล่อในรูปของแม่พิมพ์ดินเผา ทำให้ทราบว่าเป็นการผลิตสำริดด้วยเทคนิค กระบวนการผลิตขั้นที่ 2 (secondary metallurgical operation) ไม่มีการถลุงเพื่อสกัดโลหะออกจากแร่ดิบ เพียงแต่นำเอาโลหะที่ผ่านการถลุงแล้วมาหลอมแล้วหล่อให้ได้รูปทรงตามต้องการด้วยวิธี lost wax process คือ ใช้ขี้ผึ้งทำแบบขึ้นมาก่อนแล้วเอาดินพอกจากนั้นให้ความร้อนเพื่อให้ขี้ผึ้งละลายและไหลออก จากนั้นจึงเอาโลหะหลอมละลายในเบ้าดินเผาเทลงแทนที่ เมื่อแข็งตัวแล้วจึงทุบแม่พิมพ์ออก กระบวนการผลิตแบบนี้พบในแหล่งโบราณคดียุคโลหะในแอ่งสกลนครและแอ่งโคราชทั่วไป เช่น บ้านเชียง บ้านนาดี เป็นต้น

สมัยประวัติศาสตร์ตอนต้น (พุทธศตวรรษที่ 7-12) ระยะนี้รู้จักการผลิตเครื่องมือเครื่องใช้จากเหล็ก ผลิตเครื่องประดับสำริดตลอดจนผลิตภาชนะดินเผารูปแบบต่างๆ โดยการขึ้นรูปด้วยแป้นหมุนมีการเผาทั้งแบบกลางแจ้งและเผาในเตาดินที่ควบคุมอุณหภูมิได้ แต่การเปลี่ยนแปลงที่เด่นชัดในช่วงนี้คือประเพณีการปลงศพซึ่งเปลี่ยนจากการฝังยาวมาเป็นการฝังโดยบรรจุกระดูกทั้งโครงหรือโครงกระดูกบางส่วนโดยไม่ผ่านการเผาลงในภาชนะดินเผา การปลงศพแบบนี้ถือว่าเป็นประเพณีที่แพร่หลายอยู่ในบริเวณลุ่มน้ำโขง ชี มูล ในช่วงหัวเลี้ยวประวัติศาสตร์

สมัยทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ 12-16) เป็นระยะที่มีการอาศัยอยู่หนาแน่นที่สุดเมื่อเทียบกับระยะอื่นๆ มีการประมาณกันไว้ว่าเมืองฟ้าแดดสงยางในยุคนี้มีประชากรราว 3,000 คนเลยทีเดียว[2] โดยพบเครื่องมือเหล็ก เครื่องประดับสำริดประเภทแหวน กำไล ลูกกระพรวน นอกจากนั้นยังพบลูกปัดแก้วสีเขียวอมฟ้า รวมทั้งลูกปัดหินอะเกต และหินคาร์เนเลียน ส่วนภาชนะดินเผาส่วนใหญ่จะเป็นหม้อมีสัน กาน้ำ (หม้อมีพวย) ตะคัน ตลอดจนได้พบแวดินเผา และเบี้ยดินเผาแบบต่างๆ อาจกล่าวได้ว่าโบราณวัตถุที่พบในชั้นนี้เหมือนกับโบราณวัตถุในวัฒนธรรมทวารวดีที่พบในแหล่งโบราณคดีสมัยทวารวดีในลุ่มน้ำเจ้าพระยา-ท่าจีน ซึ่งมีอายุอยู่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 12-16

ในสมัยนี้ชุมชนเริ่มได้รับอิทธิพลวัฒนธรรมทางพระพุทธศาสนาเข้ามาเช่นเดียวกับเมืองโบราณอื่นๆ ในสมัยเดียวกัน ซึ่งแพร่เข้ามาจากอินเดียในช่วงพุทธศตวรรษที่ 9-14 (สมัยคุปตะและปาละ) ดังปรากฏศาสนสถานที่มีลักษณะร่วมกันคือ เจดีย์ วิหารและอุโบสถ ซึ่งส่วนใหญ่จะก่อด้วยอิฐขนาดใหญ่ (มีความยาว 2 เท่าของความกว้าง) และไม่สอปูน แผนผังเจดีย์ที่นิยมในสมัยทวารวดีทั้งภาคกลางและอีสาน คือมีแปลนเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีบันไดทางขึ้นด้านเดียวหรือ 4 ด้าน มีการตกแต่งผนังอิฐด้วยการฉาบปูนแล้วประดับด้วยประติมากรรมปูนปั้นและดินเผา นอกจากนี้วัฒนธรรมการสร้างปริมากรรมรูปธรรมจักรลอยตัวยังพบที่เมืองฟ้าแดดสงยางแห่งนี้ด้วย

อย่างไรก็ตาม ประติมากรรมที่ถือว่าโดดเด่นที่สุดที่พบในชุมชนสมัยทวารวดีในภาคตะวันออกเฉียงเหนือซึ่งไม่ใช่พระพุทธรูปหรือธรรมจักรที่นิยมในภาคกลาง คือ ใบเสมา ทั้งแบบที่มีภาพเล่าเรื่องและแบบที่ไม่มี ใบเสามาเหล่านี้อาจใช้ในการปักเขตแดนศาสนสถาน ซึ่งพบว่ามีจำนวนมากกว่า 14 แห่ง ( จำนวนที่ขุดแต่งครั้งแรกในปี 2510-2511)

ประติมากรรมในทางพระพุทธศาสนาที่น่าสนใจอีกประเภทคือ พระพิมพ์ดินเผา ซึ่งขุดพบที่เมืองโบราณแห่งนี้จำนวน 7 พิมพ์ด้วยกัน พิมพ์ที่พบมากที่สุด (83 องค์) ซึ่งอาจจะเป็นพิมพ์พื้นเมือง และแพร่หลายในเขตลุ่มน้ำชี เพราะพบที่เมืองโบราณคันธาระ อำเภอกันทรวิชัยด้วย คือ ปรางค์สมาธิบนฐานดอกบัว ส่วนพิมพ์ที่ถือว่าเป็นเอกลักษณ์พิเศษของพระพิมพ์ลุ่มน้ำชี คือ ปางธรรมจักร ซึ่งพบเฉพาะที่เมืองโบราณฟ้าแดดสงยางและเมืองโบราณคันธาระเท่านั้น ไม่ปรากฏในบริเวณลุ่มน้ำเจ้าพระยา

นอกจากนี้ยังพบหลักฐานการจารึกบนพระพิมพ์ดินเผาเมืองฟ้าแดดสงยางด้วย ซึ่งอักษรที่ใช้จารึกเป็นอักษรสมัยหลังปัลลวะ (พุทธศตวรรษที่ 14) ภาษามอญโบราณ ด้านบนมีเนื้อหากล่าวถึง พระเจ้าอาทิตย์ ส่วนด้านหลัง เป็นข้อความสั้นๆ กล่าวแต่เพียงสังเขปว่า "พระพิมพ์องค์นี้ ปิณญะอุปัชฌายาจารย์ ผู้มีคุณเลื่องลือไกล" ซึ่งก็อาจแปลความได้ว่า พระพิมพ์องค์นี้ ท่านปิณญะอุปัชฌาจารย์ เกจิผู้มีชื่อเสียงได้สร้างขึ้นไว้สำหรับให้สาธุชนได้รับไปบูชา[3]

สมัยลพบุรี (พุทธศตวรรษที่ 17-18) ตั้งแต่ช่วงพุทธศตวรรษที่ 17-18 เป็นต้นไปดูเหมือนว่าชุมชนโบราณแห่งนี้จะเริ่มเปลี่ยนค่านิยมเกี่ยวกับการปลงศพโดยนิยมการเผาแล้วเก็บอัฐิใส่โกศดินเผาไปฝังไว้ใต้ศาสนสถาน (บริเวณโนนฟ้าแดด) ดังที่พบผอบดินเผาเคลือบสีน้ำตาลอมเขียวที่ภายในบรรจุอัฐิ

สมัยอยุธยา (พุทธศตวรรษที่ 19-23) ช่วงนี้เองที่ชุมชนแห่งนี้มีการติดต่อกับชุมชนในภูมิภาคต่างๆ รวมทั้งภาคเหนือของไทยด้วย เครื่องถ้วยจีนสมัยราชวงศ์ซุ่ย หยวน หมิง ที่เป็นสินค้าสำคัญในบริเวณลุ่มแม่น้ำมูล-ชี และลุ่มน้ำเจ้าพระยาก็ปรากฏในเมืองโบราณแห่งนี้ด้วย สมัยนี้ยังพบว่ามีการอยู่อาศัยกันอย่างหนาแน่น มีการสร้างศาสนสถานแบบอยุธยาซ้อนทับฐานศาสนสถานแบบทวารวดีเกือบทุกแห่ง ที่เห็นร่องรอยเด่นชัดที่สุดในปัจจุบันคือ ฐานล่างของพระธาตุยาคู ซึ่งเป็นศิลปะสมัยทวารวดีที่มีเจดีย์เป็นแบบศิลปะสมัยอยุธยาสร้างซ้อนทับและมีการบูรณปฏิสังขรณ์สืบต่อมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์

ตามบันทึกประวัติศาสตร์ร่วมสมัย ในปี พ.ศ. 2336 บ้านแก่งสำโรงได้รับการสถาปนาเป็นเมืองกาฬสินธุ์ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โดยแยกเอาดินแดนเดิมที่เคยขึ้นต่อเมืองทุ่งศรีภูมิ(อำเภอสุวรรณภูมิ จังหวัดร้อยเอ็ด) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2256-พ.ศ. 2318 ซึ่งต่อมาเป็นเขตแดนของเมืองร้อยเอ็ด ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2318-พ.ศ. 2336 เป็นต้นมา ซึ่งครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมดของจังหวัดกาฬสินธุ์ หลังจากเจ้าโสมพะมิตรได้รับการช่วยเหลือจาก พระขัติยะวงษา (สีลัง ธนสีลังกูร) เจ้าเมืองร้อยเอ็ด ซึ่งเป็นพระญาติอันมีเชื้อสายเจ้านายจากราชวงศ์ล้านช้าง บุตรหลานของเจ้าแก้วมงคล แห่งเมืองทุ่งศรีภูมิ ให้นำพาเข้าเฝ้าฯ ถวายสวามิภักดิ์ ต่อ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช หรือ รัชกาลที่1 โดยได้รับพระมหากรุณาธิคุณแต่งตั้งขึ้นเป็น "พระยาไชยสุนทร" เจ้าเมืองท่านแรกโดยให้รั้งเมืองสืบไป

เมื่อ พ.ศ. 2437 เมื่อพระยาชัยสุนทร (ท้าวเก) เป็นเจ้าเมือง มีการเปลี่ยนรูปแบบการปกครองแบบให้เจ้าเมืองปกครองขึ้นตรงต่อกรุงเทพมหานคร มาเป็นรูปการปกครองแบบเทศาภิบาล มีมณฑล จังหวัด อำเภอ ตำบล และมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ตั้งให้เมืองร้อยเอ็ดเป็นจังหวัดร้อยเอ็ด บรรดาหัวเมืองต่าง ๆ ให้ยุบเป็นอำเภอ คือ เมืองกาฬสินธุ์ เป็นอำเภออุทัยกาฬสินธุ์ เมืองกาฬสินธุ์ จึงกลายเป็น "อำเภออุทัยกาฬสินธุ์" ขึ้นกับจังหวัดร้อยเอ็ด

เมื่อวันที่ 1 สิงหาคม พ.ศ. 2456 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ยกฐานะจังหวัดร้อยเอ็ดขึ้นเป็นมณฑล ยกฐานะอำเภออุทัยกาฬสินธุ์เป็นจังหวัดกาฬสินธุ์ ขึ้นต่อมณฑลร้อยเอ็ด และมีอำนาจปกครองอำเภออุทัยกาฬสินธุ์ อำเภอสหัสขันธ์ อำเภอกุฉินารายณ์ อำเภอกมลาไสย อำเภอยางตลาด โดยให้พระภิรมย์บุรีรักษ์เป็นปลัดมณฑลประจำจังหวัดกาฬสินธุ์

ต่อมาเกิดข้าวยากหมากแพง เศรษฐกิจของประเทศตกต่ำ การเงินฝืดเคือง จำเป็นต้องยุบจังหวัดต่าง ๆ ลงเพื่อให้สมดุลกับรายได้ของประเทศ จังหวัดกาฬสินธุ์จึงถูกยุบเป็นอำเภอขึ้นกับจังหวัดมหาสารคาม เมื่อวันที่ 18 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2474 และโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งอรรถเปศลสรวดี เป็นข้าหลวงประจำจังหวัดมหาสารคาม (แทนพระยามหาสารคามคณาภิบาลซึ่งออกรับบำนาญ) ครั้นเมื่อมีการประกาศใช้พระราชบัญญัติระเบียบบริหารแห่งราชอาณาจักรสยาม พ.ศ. 2476 จึงได้ยกเลิกมณฑล

วันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2490 ได้ยกฐานะเป็น "จังหวัดกาฬสินธุ์" จัดตั้งขึ้นโดย พระราชบัญญัติจัดตั้งจังหวัดกาฬสินธุ์ พ.ศ. 2490 อันมีผลใช้บังคับตั้งแต่วันที่ 1 ตุลาคม 2490 จนถึงปัจจุบัน

ภูมิศาสตร์

อาณาเขตติดต่อ

จังหวัดกาฬสินธุ์มีอาณาเขตติดกับจังหวัดอื่น ๆ ดังนี้

• ทิศเหนือ มีอาณาเขตติดต่อกับจังหวัดอุดรธานีและจังหวัดสกลนคร
• ทิศตะวันออก มีอาณาเขตติดต่อกับจังหวัดมุกดาหาร
• ทิศใต้ มีอาณาเขตติดต่อกับจังหวัดร้อยเอ็ดและจังหวัดมหาสารคาม
• ทิศตะวันตก มีอาณาเขตติดต่อกับจังหวัดมหาสารคามและจังหวัดขอนแก่น

อุทยาน

• จังหวัดกาฬสินธุ์มีพื้นที่ป่าทั้งหมดประมาณ 1,150,000 ไร่ คิดเป็นร้อยละ 27 ของพื้นที่ในจังหวัด
• อุทยานแห่งชาติภูพาน ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของป่าสงวน ฯ ป่าแก้งกะอาม และบางส่วนของป่าดงห้วยผา อยู่ในเขตอำเภอสมเด็จ และอำเภอห้วยผึ้ง มีพื้นที่ในเขตจังหวัดกาฬสินธุ์ ประมาณ 57,500 ไร่ ประกาศเป็นอุทยาน ฯ เมื่อปี พ.ศ. 2518 และปี พ.ศ. 2525 (สกลนคร-กาฬสินธุ์)
• อุทยานแห่งชาติภูผาเหล็ก ครอบคลุมพื้นที่ อ.คำม่วง อ.สมเด็จ บางส่วน (สกลนคร-อุดรธานี-กาฬสินธุ์)
• วนอุทยานภูพระ อยู่ในตำบลนาตาล อำเภอท่าคันโท มีพื้นที่ประมาณ 6,000 ไร่ อยู่ในเขตป่าสงวน ฯ ป่าดงมูล
• วนอุทยานภูแฝก อยู่ที่บ้านน้ำคำ ตำบลภูแล่นช้าง อำเภอนาคู มีพื้นที่ประมาณ 4,000 ไร่ อยู่ในเขตป่าสงวน ฯ ป่าดงห้วยผา
• วนอุทยานภูผาวัว อยู่ในตำบลกุดหว้า อำเภอกุฉินารายณ์ มีพื้นที่ประมาณ 4,000 ไร่ อยู่ในเขตป่าสงวน ฯ ป่าดงด่านแย้
• เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูสีฐาน อยู่ในเขตอำเภอกุฉินารายณ์ และอำเภอเขาวง มีพื้นที่ประมาณ 28,000 ไร่ ครอบคลุมพื้นที่ป่าสงวน ฯ ป่าดงด่านแย้ และป่าตอห่ม
• เขตห้ามล่าสัตว์ป่าลำปาว อยู่ในเขตอำเภอสหัสขันธ์ อำเภอหนองกุงศรี อำเภอท่าคันโท และอำเภอเมือง มีพื้นที่ประมาณ 200,000 ไร่เศษ พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นพื้นที่น้ำของเขื่อนลำปาว
• เขตห้ามล่าสัตว์ป่าผาน้ำทิพย์ อยู่ในเขตอำเภอกุฉินารายณ์ มีพื้นที่ประมาณ 3,000 ไร่ อยู่ในเขตป่าสงวน ฯ ป่าดงบังอี แปลงที่ 2
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าดงระแนง อยู่ในเขตอำเภอยางตลาด และอำเภอห้วยเม็ก มีพื้นที่ประมาณ 69,500 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน เมื่อปี พ.ศ. 2499
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าดงแม่แฝด อยู่ในเขตอำเภอนามน อำเภอห้วยผึ้ง อำเภอกุฉินารายณ์และอำเภอเมืองมีพื้นที่ประมาณ 119,500 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน เมื่อปี พ.ศ. 2504
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าดงบังอี่แปลงที่ 1 อยู่ในเขตอำเภอกุฉินารายณ์ มีพื้นที่ประมาณ 12,000 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน เมื่อปี พ.ศ. 2501
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าดงหมู อยู่ในเขตอำเภอเขาวง และอำเภอนาคู มีพื้นที่ประมาณ 88,000 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน ฯ เมื่อปี พ.ศ. 2508
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าดงห้วยผา อยู่ในเขตอำเภอห้วยผึ้ง และอำเภอนาคู มีพื้นที่ประมาณ 110,500 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวนเมื่อปี พ.ศ. 2508
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่านาจาร - ดงขวาง อยู่ในเขตอำเภอสมเด็จ อำเภอสหัสขันธ์ และอำเภอเมืองมีพื้นที่ประมาณ 37,500 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน เมื่อปี พ.ศ. 2506
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าโคกกลางหมื่น อยู่ในเขตอำเภอเมือง มีพื้นที่ประมาณ 15,000 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน ฯ เมื่อปี พ.ศ. 2509
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าดงนามน อยู่ในเขตอำเภอกมลาไสย อำเภอร่องคำ และอำเภอเมืองมีพื้นที่ประมาณ 12,500 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน ฯ เมื่อปี พ.ศ. 2509
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่ากังกะอวม อยู่ในเขตอำเภอสมเด็จ มีพื้นที่ประมาณ 88,500 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน ฯ เมื่อปี พ.ศ. 2509
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าดงด่านแย้ อยู่ในเขตอำเภอคำม่วง กิ่งอำเภอสามชัย และอำเภอเขาวง มีพื้นที่ประมาณ 76,500 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน ฯ เมื่อปี พ.ศ. 2510
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าภูพาน อยู่ในเขตอำเภอคำม่วง กิ่งอำเภอสามชัย และอำเภอสมเด็จ มีพื้นที่ประมาณ 215,000 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน ฯ เมื่อปี พ.ศ. 2511
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าดงมูล อยู่ในเขตอำเภอห้วยเม็ก อำเภอหนองกุงศรี และอำเภอท่าคันโท มีพื้นที่ประมาณ 259,000 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน ฯ เมื่อปี พ.ศ. 2518
• ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าดงบังอี่ แปลงที่ 2 อยู่ในเขตอำเภอกุฉินารายณ์ มีพื้นที่ประมาณ 3,000 ไร่ ประกาศเป็นป่าสงวน ฯ เมื่อปี พ.ศ. 2517
• สถานีพัฒนาและส่งเสริมการอนุรักษ์สัตว์ป่า มีอยู่แห่งเดียวคือ สถานี ฯ ลำปาว มีพื้นที่ประมาณ 1,500 ไร่ อยู่ในเขตอำเภอเมืองกาฬสินธุ์
• ป่าชุมชน คือ กิจการของป่าที่ประชาชนมีส่วนร่วม เป็นแนวทางการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ อีกรูปแบบหนึ่ง ในปี พ.ศ. 2541 มีป่าชุมชนอยู่ 15 หมู่บ้าน เช่น ป่าชุมชนบ้านหนองผ้าอ้อม และป่าชุมชนบ้านสูงเนิน เป็นต้น

สัญลักษณ์จังหวัด

• 
  ตราประจำจังหวัด
• 
  ต้นมะหาด
• 
  โปงลาง
• 
  ผ้าไหมแพรวา

• ดอกไม้ประจำจังหวัด: ดอกพะยอม (Shorea roxburghii)
• ต้นไม้ประจำจังหวัด: มะหาด (Artocarpus lacucha)
• คำขวัญประจำจังหวัด: หลวงพ่อองค์ดำลือเลือง เมืองฟ้าแดดสงยาง โปงลางเลิศล้ำ วัฒนธรรมผู้ไทย ผ้าไหมแพรวา ผาเสวยภูพาน มหาธารลำปาว ไดโนเสาร์สัตว์โลกล้านปี

การเมืองการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

แผนที่อำเภอในจังหวัดกาฬสินธุ์

การปกครองแบ่งออกเป็น 18 อำเภอ 135 ตำบล 1,584 หมู่บ้าน

เลข	ชื่ออำเภอ	จำนวนตำบล	พื้นที่ (ตร.กม.)
1	อำเภอเมืองกาฬสินธุ์	17	649.849
2	อำเภอนามน	5	245.329
3	อำเภอกมลาไสย	8	325.262
4	อำเภอร่องคำ	3	82.137
5	อำเภอกุฉินารายณ์	12	739.247
6	อำเภอเขาวง	6	205.105
7	อำเภอยางตลาด	15	621.084
8	อำเภอห้วยเม็ก	9	291.011
9	อำเภอสหัสขันธ์	8	316.402
10	อำเภอคำม่วง	6	621.005
11	อำเภอท่าคันโท	6	393.549
12	อำเภอหนองกุงศรี	9	626.944
13	อำเภอสมเด็จ	8	454.095
14	อำเภอห้วยผึ้ง	4	256.832
15	อำเภอสามชัย	4	550.853
16	อำเภอนาคู	5	203.092
17	อำเภอดอนจาน	3	236.636
18	อำเภอฆ้องชัย	5	128.314
รวม		135	6,946.746

การปกครองส่วนท้องถิ่น

องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทั้งหมด 151 แห่ง คือ องค์การบริหารส่วนจังหวัด 1 แห่ง เทศบาลเมือง 2 แห่ง และเทศบาลตำบล 77 แห่ง และองค์การบริหารส่วนตำบล 71 แห่ง มีรายชื่อดังนี้

อำเภอเมืองกาฬสินธุ์

• เทศบาลเมืองกาฬสินธุ์
• เทศบาลตำบลกลางหมื่น
• เทศบาลตำบลขมิ้น
• เทศบาลตำบลเชียงเครือ
• เทศบาลตำบลนาจารย์
• เทศบาลตำบลบึงวิชัย
• เทศบาลตำบลไผ่
• เทศบาลตำบลโพนทอง
• เทศบาลตำบลภูดิน
• เทศบาลตำบลภูปอ
• เทศบาลตำบลลำคลอง
• เทศบาลตำบลลำพาน
• เทศบาลตำบลหนองสอ
• เทศบาลตำบลหลุบ
• เทศบาลตำบลห้วยโพธิ์
• เทศบาลตำบลเหนือ

อำเภอกุฉินารายณ์

• เทศบาลเมืองกุฉินารายณ์
• เทศบาลตำบลกุดหว้า
• เทศบาลตำบลจุมจัง
• เทศบาลตำบลนาขาม
• เทศบาลตำบลเหล่าใหญ่

อำเภอกมลาไสย

• เทศบาลตำบลกมลาไสย
• เทศบาลตำบลดงลิง
• เทศบาลตำบลธัญญา
• เทศบาลตำบลหนองแปน
• เทศบาลตำบลหลักเมือง

อำเภอเขาวง

• เทศบาลตำบลกุดสิม
• เทศบาลตำบลกุดสิมคุ้มใหม่
• เทศบาลตำบลสงเปลือย
• เทศบาลตำบลสระพังทอง

อำเภอคำม่วง

• เทศบาลตำบลคำม่วง
• เทศบาลตำบลนาทัน
• เทศบาลตำบลโพน

อำเภอฆ้องชัย

• เทศบาลตำบลฆ้องชัยพัฒนา

อำเภอดอนจาน

• เทศบาลตำบลดอนจาน
• เทศบาลตำบลม่วงนา

อำเภอท่าคันโท

• เทศบาลตำบลท่าคันโท
• เทศบาลตำบลนาตาล
• เทศบาลตำบลดงสมบูรณ์
• เทศบาลตำบลกุงเก่า
• เทศบาลตำบลกุดจิก

อำเภอนาคู

• เทศบาลตำบลนาคู
• เทศบาลตำบลภูแล่นช้าง

อำเภอนามน

• เทศบาลตำบลนามน
• เทศบาลตำบลสงเปลือย

อำเภอยางตลาด

• เทศบาลตำบลยางตลาด
• เทศบาลตำบลเขาพระนอน
• เทศบาลตำบลโคกศรี
• เทศบาลตำบลโนนสูง
• เทศบาลตำบลบัวบาน
• เทศบาลตำบลหัวนาคำ
• เทศบาลตำบลอิตื้อ
• เทศบาลตำบลอุ่มเม่า

อำเภอร่องคำ

• เทศบาลตำบลร่องคำ

อำเภอสมเด็จ

• เทศบาลตำบลสมเด็จ
• เทศบาลตำบลแซงบาดาล
• เทศบาลตำบลผาเสวย
• เทศบาลตำบลมหาไชย
• เทศบาลตำบลลำห้วยหลัว

อำเภอสหัสขันธ์

• เทศบาลตำบลนามะเขือ
• เทศบาลตำบลนิคม
• เทศบาลตำบลโนนน้ำเกลี้ยง
• เทศบาลตำบลโนนบุรี
• เทศบาลตำบลโนนศิลา
• เทศบาลตำบลภูสิงห์

อำเภอหนองกุงศรี

• เทศบาลตำบลหนองกุงศรี
• เทศบาลตำบลคำก้าว
• เทศบาลตำบลดงมูล
• เทศบาลตำบลหนองบัว
• เทศบาลตำบลหนองสรวง
• เทศบาลตำบลหนองหิน
• เทศบาลตำบลหนองใหญ่

อำเภอห้วยผึ้ง

• เทศบาลตำบลห้วยผึ้ง
• เทศบาลตำบลคำบง
• เทศบาลตำบลหนองอีบุตร

อำเภอห้วยเม็ก

• เทศบาลตำบลห้วยเม็ก
• เทศบาลตำบลคำเหมือดแก้ว
• เทศบาลตำบลคำใหญ่
• เทศบาลตำบลท่าลาดดงยาง

รายชื่อเจ้าเมืองและผู้ว่าราชการจังหวัด

รายนามเจ้าเมืองและผู้ดำรงตำแหน่งผู้ว่าราชการจังหวัดกาฬสินธุ์
รายนาม	วาระการดำรงตำแหน่ง
1. พระยาชัยสุนทร (เจ้าโสมพะมิตร) ผู้ก่อตั้งเมืองและเจ้าเมืององค์แรก	พ.ศ. 2336 - 2349
2. พระยาชัยสุนทร (หมาแพง)	พ.ศ. 2349 - 2369
3. พระยาชัยสุนทร (เจียม)	พ.ศ. 2371 - 2381
4. พระยาชัยสุนทร (หล้า)	พ.ศ. 2381 - 2390
5. พระยาชัยสุนทร (ทอง)	พ.ศ. 2390 - 2395
6. พระยาชัยสุนทร (จารย์ละ)	พ.ศ. 2395 - 2396
7. พระยาชัยสุนทร (กิ่ง)	พ.ศ. 2396 - 2411
8. พระยาชัยสุนทร (หนู)	พ.ศ. 2411 - 2420
9. พระยาชัยสุนทร (โคตร)	พ.ศ. 2420 - 2426
10. พระยาชัยสุนทร (พั้ว)	พ.ศ. 2426 - 2433
11. พระยาชัยสุนทร (เก ณ กาฬสินธุ์)	พ.ศ. 2433 - 2437
12. พระภิรมย์บุรีรัฐ (ทอง จันทรางศุ)	พ.ศ. 2455 - 2457
13. หลวงอภัยพิพิธ	พ.ศ. 2457 - 2458
14. พระยาชัยสุนทรบวรภักดี (ปุย อินทรตุล)	พ.ศ. 2458 - 2469
15. พระยาสุรินทร์ภักดี (จิตร ไกรฤกษ์)	พ.ศ. 2469 - 2470
16. พระเสน่หามนตรี (ชื่น สุคนธหงษ์)	พ.ศ. 2470 - 2472
17. พระอรรถเปศลสรวดี (เจริญ ทรัพยสาร)	พ.ศ. 2472 - 2474
18. ขุนบริบาลบรรพตเขต	พ.ศ. 2490 - 2492
19. ขุนรัตนวรพงศ์	พ.ศ. 2492 - 2493
20. นายปลั่ง ทัศนประดิษฐ์	พ.ศ. 2493 - 2496
21. ขุนบุรราษฎรนราภัย	พ.ศ. 2496 - 2497
22. นายเชวง ไชยสุต	พ.ศ. 2497 - 2499
23. นายพร บุญยประสพ	พ.ศ. 2500 - 2502
24. นายเลื่อน ไขแสง	พ.ศ. 2502 - 2509
25. นายบุรี พรหมลักขโณ	พ.ศ. 2509 - 2513
26. นายสง่า จันทรสาขา	พ.ศ. 2513 - 2515
27. นายวิเชียร เวชสวรรค์	พ.ศ. 2515 - 2516
28. นายดำรง วชิโรดม	พ.ศ. 2516 - 2519

รายนามเจ้าเมืองและผู้ดำรงตำแหน่งผู้ว่าราชการจังหวัดกาฬสินธุ์ (ต่อ)
รายนาม	วาระการดำรงตำแหน่ง
29. นายอรุณ ปุสเทพ	พ.ศ. 2519 - 2521
30. นายกรี รอดคำดี	พ.ศ. 2521 - 2523
31. นายประกิต พิณเจริญ	พ.ศ. 2523 - 2527
32. นายสนอง รอดโพธิ์ทอง	พ.ศ. 2527 - 2528
33. ร.ต.ปฏิภาณ จูฑะพุทธิ	พ.ศ. 2528 - 2531
34. ร.ต.วัฒนา สูตรสุวรรณ	พ.ศ. 2531 - 2533
35. พ.ต.ดาวเรือง นิชรัตน์	พ.ศ. 2533 - 2535
36. นายสนิทวงศ์ อุเทศนันทน์	พ.ศ. 2535 - 2538
37. นายชวพงษ์ วัฒนสินธุ์	พ.ศ. 2538 - 2540
38. นายประสิทธิ์ พรรณพิสุทธิ์	พ.ศ. 2540 - 2541
39. นายวีระ เสรีรัตน์	พ.ศ. 2541 - 2542
40. นายชัยรัตน์ มาประณีต	พ.ศ. 2542 - 2546
41. นายวรสิทธิ์ โรจนพานิช	พ.ศ. 2546 - 2547
42. นายนิรันดร์ จงวุฒิเวศย์	พ.ศ. 2547 - 2548
43. นายกวี กิตติสถาพร	พ.ศ. 2548 - 2550
44. นายประชา จิตสุทธิผล	1 ต.ค. 2550 - 5 พ.ค. 2551
45. นายเดชา ตันติยวรงค์	6 พ.ค. 2551 - 30 ก.ย. 2552
46. นายวิโรจน์ จิวะรังสรรค์	1 ต.ค. 2552 - 27 พ.ย. 2554
47. นายสมศักดิ์ สุวรรณสุจริต	28 พ.ย. 2554 - 7 ต.ค. 2555
48. นายสุวิทย์ สุบงกฎ	12 พ.ย. 2555 - 1 มิ.ย. 2557
49. นายภุชงค์ โพธิกุฎสัย	2 มิ.ย. 2557 - 30 ก.ย. 2558
50. นายวินัย วิทยานุกูล	1 ต.ค. 2558 - 30 ก.ย. 2559
51. นายณัฐภัทร สุวรรณประทีป	1 ต.ค. 2559 - 4 เม.ย. 2560
52. นายสุวิทย์ คำดี	5 เม.ย. 2560 - 30 ก.ย. 2560
53. นายไกรสร กองฉลาด	1 ต.ค. 2560 - 30 ก.ย. 2562
54. นายชัยธวัช เนียมศิริ	1 ต.ค. 2562 - 30 ก.ย. 2563
55. นายทรงพล ใจกริ่ม	1 ต.ค. 2563 - 30 ก.ย. 2565
56. นายศุภศิษย์ กอเจริญยศ	2 ธ.ค. 2565 - 30 ก.ย. 2566
57. นายสนั่น พงษ์อักษร	1 ต.ค. 2566 - ปัจจุบัน

เศรษฐกิจ

ผลิตภัณฑ์ทางการเกษตรในจังหวัดกาฬสินธุ์ เช่น ข้าว มันสำปะหลัง อ้อย กุ้งก้ามกราม ยางพารา โรงงานผลิตแป้งมัน,แป้งข้าวโพด โรงงานน้ำตาล เป็นต้น

การศึกษา

ดูเพิ่ม: รายชื่อโรงเรียนในจังหวัดกาฬสินธุ์

จังหวัดกาฬสินธุ์ มีสถาบันการศึกษาระดับขั้นพื้นฐานหลากหลายแห่ง ดังนี้

การแบ่งเขตพื้นที่มัธยมศึกษา

• สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 24 - ครอบคลุมโรงเรียนมัธยมศึกษาในจังหวัด
• สังกัดองค์การบริหารส่วนจังหวัดกาฬสินธุ์ - ครอบคลุมโรงเรียนมัธยมศึกษาในจังหวัด

การแบ่งเขตพื้นที่ประถมศึกษา

• สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษากาฬสินธุ์ เขต 1-3 ได้แก่
  • เขต 1 - อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ อำเภอร่องคำ อำเภอดอนจาน อำเภอสามชัย อำเภอกมลาไสย และอำเภอสหัสขันธ์
  • เขต 2 - อำเภอยางตลาด อำเภอฆ้องชัย อำเภอห้วยเม็ก อำเภอหนองกุงศรี และอำเภอท่าคันโท
  • เขต 3 - อำเภอคำม่วง อำเภอกุฉินารายณ์ อำเภอสมเด็จ อำเภอนามน อำเภอห้วยผึ้ง อำเภอนาคู และอำเภอเขาวง

• สังกัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นต่างๆ -ครอบคลุมโรงเรียนประถมศึกษาและขยายโอกาศทางการศึกษาในจังหวัด

สถานศึกษาระดับอาชีวศึกษา ได้แก่

อาชีวศึกษารัฐ

• วิทยาลัยการอาชีพหนองกุงศรี
• วิทยาลัยการอาชีพคำม่วง
• วิทยาลัยการอาชีพห้วยผึ้ง
• วิทยาลัยเทคนิคเขาวง
• วิทยาลัยสารพัดช่างกาฬสินธุ์

อาชีวศึกษาเอกชน

• วิทยาเทคโนโลยีพณิชยการกาฬสินธุ์
• วิทยาอาชีวศึกษาลำปาว
• วิทยาลัยอาชีวศึกษาไท-เทคกาฬสินธุ์

สถานศึกษาระดับอุดมศึกษาในจังหวัดกาฬสินธุ์ ได้แก่

• สถาบันอุดมศึกษาของรัฐ: มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์
• สถาบันอุดมศึกษาในกำกับของรัฐ: มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาลัยศาสนศาสตร์เฉลิมพระเกียรติกาฬสินธุ์
• สถาบันอุดมศึกษาในกำกับกระทรวงวัฒนธรรม: สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ (วิทยาลัยนาฏศิลปกาฬสินธุ์)
• สถาบันอุดมศึกษาในกำกับกระทรวงสาธารณสุข: ศูนย์แพทยศาสตรศึกษาชั้นคลินิก โรงพยาบาลกาฬสินธุ์ (ศูนย์แพทยศาสตรศึกษาชั้นคลินิก โรงพยาบาลกาฬสินธุ์ สถาบันร่วมผลิตแพทย์ แห่งคณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม)
• สถาบันอุดมศึกษาในกำกับสำนักงานคณะกรรมการการอาชีวศึกษา: สถาบันการอาชีวศึกษาภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 3 (วิทยาลัยเทคนิคกาฬสินธุ์)

การขนส่ง

จังหวัดกาฬสินธุ์ใช้ระบบการขนส่งทางถนนเป็นหลัก และไม่มีการขนส่งระบบรางในจังหวัด ทางหลวงแผ่นดินที่สำคัญ ได้แก่ ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 12 ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 213 ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 214 ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 227 และทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 299

ระยะจากตัวจังหวัดไปอำเภอต่าง ๆ

• อำเภอกมลาไสย 12 กิโลเมตร
• อำเภอยางตลาด 16 กิโลเมตร
• อำเภอดอนจาน 27 กิโลเมตร
• อำเภอฆ้องชัย 32 กิโลเมตร
• อำเภอสหัสขันธ์ 34 กิโลเมตร
• อำเภอร่องคำ 37 กิโลเมตร
• อำเภอสมเด็จ 42 กิโลเมตร
• อำเภอนามน 43 กิโลเมตร
• อำเภอห้วยเม็ก 49 กิโลเมตร
• อำเภอห้วยผึ้ง 60 กิโลเมตร
• อำเภอหนองกุงศรี 62 กิโลเมตร
• อำเภอคำม่วง 78 กิโลเมตร
• อำเภอสามชัย 79 กิโลเมตร
• อำเภอกุฉินารายณ์ 81 กิโลเมตร
• อำเภอนาคู 88 กิโลเมตร
• อำเภอเขาวง 98 กิโลเมตร
• อำเภอท่าคันโท 109 กิโลเมตร

วัฒนธรรม

เทศกาลและงานประเพณี

• งานมหกรรมโปงลาง ผ้าไหมแพรวา และงานกาชาด ลานหน้าศาลากลางจังหวัด(หลังใหม่)
• งานมหกรรมวิจิตรแพรวา ราชินีแห่งไหม ลานหน้าศาลากลางจังหวัด(หลังเก่า)
• งานประเพณีสมมาน้ำคืนเพ็งเส็งประทีป(ลอยกระทง) สวนสาธารณะกุดน้ำกิน
• งานประเพณีบุนผะเหวด(บุญพระเวส)
• งานประเพณีบุญสรงน้ำ หรือตรุษสงกรานต์
• งานประเพณีออกพรรษา และตักบาตรเทโวโรหณะ วัดภูสิงห์ (อำเภอสหัสขันธ์)
• งานประเพณีแห่เทียนพรรษา
• งานประเพณีบรวงสรวงเจ้าปู่ (อำเภอหนองกุงศรี)
• งานประเพณีบุญบั้งไฟล้าน (อำเภอท่าคันโท)
• งานนมัสการพระธาตุพนมจำลอง (อำเภอห้วยเม็ก)
• งานประเพณีบุณคูณลาน (อำเภอ

ยางตลาด)

• งานประเพณีบุญคูนลานสู่ขวัญข้าว(บุญเดือนยี่) (วัดเศวตวันวนาราม ต.เหนือ)
• งานนมัสการพระธาตุยาคู(งานแสดง แสง สี เสียง ทวารวดีมิ่งหล้าเมืองฟ้าแดดสงยาง) (อำเภอกมลาไสย)
• งานประเพณีบุญบั้งไฟ ตะไลล้าน (อำเภอกุฉินารายณ์)
• ประเพณีการแข่งขันเรือยาว (อำเภอกมลาไสย)
• งานมหกรรมเส็งกลองร่องคำ (อำเภอร่องคำ)

อาหารพื้นเมือง

• ตำเมี่ยงตะไคร้
• หมูทุบ
• หมูฝอย
• กุนเชียง
• เนื้อแดดเดียว
• ตำบักหุ่ง
• เมี่ยงนาคู
• ส้มหมู,ส้มเนื้อ
• ไส้กรอกปลากาฬสินธุ์

สถานที่ท่องเที่ยว

อนุสาวรีย์พระยาไชยสุนทร (ท้าวโสมพะมิต) เจ้าเมืองคนแรก

พระพรหมภูมิปาโล ประดิษฐานบนภูสิงห์

• อนุสาวรีย์พระยาชัยสุนทร ( เจ้าโสมพะมิตร ) (อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ )
• วัดกลาง (พระอารามหลวง ชนิดสามัญ) (อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ )
• วัดศรีบุญเรือง (อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ )
• วัดป่ามัชฌิมาวาส (ตำบลลำพาน อำเภอเมืองกาฬสินธุ์)
• เขื่อนลำปาว (อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ )
• สวนสะออน (อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ )
• หาดดอกเกด (อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ )
• พระพุทธสถานภูปอ (อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ )
• พิพิธภัณฑ์ของดีเมืองกาฬสินธุ์ (อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ )
• ฟ้าแดดสงยาง (อำเภอกมลาไสย)
• พระธาตุยาคู (อำเภอกมลาไสย)
• ใบเสมาบ้านก้อม (อำเภอกมลาไสย)
• โนนสาวเอ้ (อำเภอกมลาไสย)
• หมู่บ้านพัฒนาวัฒนธรรมผู้ไทยบ้านโคกโก่ง (อำเภอกุฉินารายณ์)
• น้ำตกตาดสูง (อำเภอกุฉินารายณ์)
• พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นผู้ไท (อำเภอกุฉินารายณ์)
• น้ำตกตาดทอง (อำเภอเขาวง)
• เครือข่ายอนุรักษ์วัฒนธรรมพื้นบ้าน บ้านโพนสวรรค์ (อำเภอเขาวง)
• พระธาตุพนมจำลอง (อำเภอห้วยเม็ก)
• พิพิธภัณฑ์สิรินธร (พิพิธภัณฑ์ไดโนเสาร์ ภูกุ้มข้าว) (อำเภอสหัสขันธ์)
• พระพุทธไสยาสน์ถ้ำภูค่าว (อำเภอสหัสขันธ์)
• พุทธสถานภูสิงห์ (อำเภอสหัสขันธ์)
• แหลมโนนวิเศษ (อำเภอสหัสขันธ์)
• หลวงพ่อบันดาลฤทธิ์ผล (อำเภอสหัสขันธ์)
• พระพุทธอนันตคีรีประดิษฐาน ณ วนอุทยานภูพระ (อำเภอท่าคันโท)
• ศูนย์วัฒนธรรมชาวผู้ไทยบ้านโพน (ศูนย์วิจิตรแพรวาบ้านโพน) (อำเภอคำม่วง)
• สะพานเทพสุดา (สะพานข้ามน้ำจืดที่ยาวที่สุดในประเทศ) (อำเภอหนองกุงศรี)
• ผาเสวย (อำเภอสมเด็จ)
• วัดป่าบ้านนาขาม เดิมเป็นที่ประดิษฐานของพระพุทธรูปองค์ดำ ปัจจุบันได้อัญเชิญพระองค์ดำไปประดิษฐานที่วัดกลาง จ.กาฬสินธุ์ (อำเภอนาคู)
• พิพิธภัณฑ์วัดกลางภูแล่นช้าง (อำเภอนาคู)
• ถ้ำเสรีไทย (อำเภอนาคู)
• พุทธสถานหลวงปู่ใหญ่ (อำเภอดอนจาน)
• พระแสนเมือง (หลวงปู่พระแสน) ประดิษฐาน ณ วัดป่ายางเครือ (บ้านเชียงเครือ ตำบลเชียงเครือ อำเภอเมืองกาฬสินธุ์)
• พระเทพ (หลวงปู่พระเทพ) ประดิษฐาน ณ วัดป่ายางเครือ (บ้านเชียงเครือ ตำบลเชียงเครือ อำเภอเมืองกาฬสินธุ์)
• วัดป่ายางเครือ วัดโบราณ ประดิษฐานหลวงปู่พระแสนและหลวงปู่พระเทพ (บ้านเชียงเครือ ตำบลเชียงเครือ อำเภอเมืองกาฬสินธุ์)
• เมืองเชียงเครือ/นครยางเครือ เมืองขอมโบราณ ปกครองโดย พญาเชียงเครือ ราชโอรสในพญาเชียงโสม แห่งเมืองเชียงโสม มีพี่น้อง ได้แก่ พญาจันทราช (พญาเชียงโสม) พญาธรรม พญาเชียงสง พญาเชียงสา พญาเชียงสร้อย /เมืองเชียงเครือเป็นเมืองยุคเดียวกันกับเมืองฟ้าแดดสงยาง มีความเจริญรุ่งเรืองราวพุทธศวรรษที่ 12-16 ( ตำบลเชียงเครือ อำเภอเมืองกาฬสินธุ์)
• น้ำตกผานางคอย,น้ำตกผาระแงง (อำเภอนาคู)
• อ่างเก็บน้ำลำพะยังตอนบน อ่างวังคำ (อำเภอเขาวง)
• วัดป่าโพนวิมาน (วัดป่าพุทธบุตร) พิพิธภัณฑ์ไม้กลายเป็นหิน ฟอสซิลปลาโบราณ (อำภอเขาวง)

บุคคลที่มีชื่อเสียง

เจ้าเมืองสมัยกรุงรัตนโกสินทร์

• พระยาชัยสุนทร (เจ้าโสมพะมิต) เจ้าเมืองกาฬสินธุ์องค์ที่ 1
• พระยาชัยสุนทร (เก ณ กาฬสินธุ์) เป็นเจ้าเมืองกาฬสินธุ์องค์ที่ 11
• พระธิเบศรวงศา (กอ) เจ้าเมืองกุดสิมนารายณ์ คนแรก เมืองบริวารของหัวเมืองกาฬสินธุ์
• พระราษฏรบริหาร (เกษ) เจ้าเมืองกระมาลาไสย (กมลาไสย) คนแรก เมืองบริวารของหัวเมืองกาฬสินธุ์
• พระพิชัยอุดมเดช เจ้าเมืองภูแล่นช้าง คนแรก เมืองบริวารของหัวเมืองกาฬสินธุ์
• พระสุวรรณภักดี เจ้าเมืองท่าขอนยาง คนแรก เมืองบริวารของหัวเมืองกาฬสินธุ์
• พระศรีสุวรรณ เจ้าเมืองแซงบาดาล คนแรก เมืองบริวารของหัวเมืองกาฬสินธุ์
• พระประชาชนบาล เจ้าเมืองหัสขันธ์ คนแรก เมืองบริวารของหัวเมืองกาฬสินธุ์
• พระปทุมวิเศษ เจ้าเมืองกันทรวิชัย คนแรก เมืองบริวารของหัวเมืองกาฬสินธุ์

พระเถระ

• พระพุทธสัมฤทธิ์นิรโรคันตราย (หลวงพ่อองค์ดำ) วัดกลาง (พระอารามหลวง ชั้นตรีชนิดสามัญ) อำเภอเมืองกาฬสินธุ์
• พระธรรมวงศาจารย์ (สุข สุขโณ) อดีตเจ้าคณะจังหวัดกาฬสินธุ์และอดีตเจ้าอาวาสวัดกลาง พระอารามหลวง อำเภอเมืองกาฬสินธุ์
• พระเทพปัญญาเมธี (ปราชญ์ อกฺกโชโต) เจ้าคณะจังหวัดกาฬสินธุ์ (ม) และเจ้าอาวาสวัดกลาง พระอารามหลวง อำเภอเมืองกาฬสินธุ์
• พระเทพสารเมธี (บัวศรี ชุตินฺธโร) เจ้าคณะจังหวัดกาฬสินธุ์ (ธ) และเจ้าอาวาสวัดประชานิยม อำเภอเมืองกาฬสินธุ์
• พระราชศีลโสภิต (หนูอินทร์ กิตฺติสาโร) ที่ปรึกษาเจ้าคณะจังหวัดกาฬสินธุ์ (ม) และเจ้าอาวาสวัดป่าพุทธมงคล อำเภอเมืองกาฬสินธุ์
• พระราชธรรมเมธี (ทองใส กิตฺติโก) อดีตรองเจ้าคณะจังหวัดกาฬสินธุ์ (ม) และอดีตเจ้าอาวาสวัดป่ามหานิกาย อำเภอนามน
• พระราชวัชรธรรมโสภณ (ศิลา สิริจนฺโท)เป็นเจ้าอาวาสวัดพระธาตุหมื่นหิน(ธ.)ผู้ก่อตั้งวัดพระธาตุหมื่นหิน(ธ.)(ในความอุปถัมภ์ของหลวงปู่ศิลา สิริจนฺโท, ป.ธ.๖),ประธานคณะสงฆ์ ที่พักสงฆ์ธรรมอุทยานหลวงปู่ศิลา สิริจนฺโท ป. (เปรียญ) (ธ.) บ้านแกเปะ ตำบลเชียงเครือ อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ จังหวัดกาฬสินธุ์,และเป็นพระภิกษุผู้ทรงจำ พระปาฏิโมกข์
• พระอริยเวที (เขียน ฐิตสีโล) อดีตเจ้าคณะจังหวัดนครราชสีมา (ธ) อดีตเจ้าอาวาสวัดสุทธจินดาวรวิหาร จังหวัดนครราชสีมา และอดีตเจ้าอาวาสวัดรังสีปาลิวัน อำเภอคำม่วง
• พระโพธิญาณมุนี (เมือง พลวฑฺโฒ) พระเกจิอาจารย์ชื่อดัง เจ้าอาวาสวัดป่ามัชฌิมาวาส อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ ศิษย์ หลวงตามหาบัว
• พระญาณรักขิต (แผน โสภโณ) รองเจ้าคณะจังหวัดกาฬสินธุ์ (ธ) และเจ้าอาวาสวัดวีระวงศาวาส อำเภอสมเด็จ
• พระญาณวิสาลเถร (หา สุภโร) (หลวงปู่ไดโนเสาร์) ที่ปรึกษาเจ้าคณะจังหวัดกาฬสินธุ์ (ธ) และเจ้าอาวาสวัดสักกะวัน อำเภอสหัสขันธ์
• พระมงคลสิทธิ (นิน ฐิตธมฺโม) อดีตเจ้าคณะอำเภอห้วยเม็ก (ม) และอดีตเจ้าอาวาสวัดนางนวล อำเภอห้วยเม็ก
• พระวิสุทธิบุญญาคม (บุญสม ฐิตปุญฺโญ) ผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดกลาง พระอารามหลวง อำเภอเมืองกาฬสินธุ์
• พระสุนทรธรรมประพุทธ์ (เกษร ฐานิสฺสโร) รองเจ้าคณะจังหวัดกาฬสินธุ์ (ม) และเจ้าอาวาสวัดเหนือ อำเภอเมืองกาฬสินธุ์

ปราชญ์ชาวบ้าน

• ครูเปลื้อง ฉายรัศมี ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีพื้นบ้าน) ประจำปี 2529 ผู้พัฒนาเครื่องดนตรี โปงลาง เครื่องดนตรีประจำจังหวัดกาฬสินธุ์
• คำสอน สระทอง ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (ประณีตศิลป์–ทอผ้า) ประจำปี 2559 ผู้นำกลุ่มทอผ้าไหมแพรวา
• อลงกต คำโสภา ผู้ก่อตั้งวงดนตรีโปงลางหนองสอ อำเภอเมืองกาฬสินธุ์

นักร้อง นักแสดง

• ธนพล อินทฤทธิ์ นักร้อง
• เศรษฐพงศ์ เพียงพอ นักแสดง
• ธีระชาติ ธีระวิทยากุล นักแสดง
• ภาคภูมิ ร่มไทรทอง นักแสดง นักร้อง
• ศิริลักษณ์ คอง นักแสดง
• สาธิต ทองจันทร์ นักร้องเพลงอีสาน หมอลำ และเพลงลูกทุ่ง
• ฮันนี่ ศรีอีสาน นักร้อง
• วีระพงษ์ วงศ์ศิลป์ หมอลำ นักร้อง นักแสดง
• สมพงษ์ คุนาประถม นักร้อง นักแสดง
• น่านฟ้า กาฬสินธุ์ นักร้อง
• กานต์ ทศน นักร้อง
• แสงอรุณ บุญยู้ นักร้องนักแสดงหมอลำ
• พิเชษฐ์ กองการ นักแสดง
• ชูพงษ์ ช่างปรุง นักแสดง
• บุญมี นามวัย นักร้องเพลงอีสาน หมอลำ และเพลงลูกทุ่ง
• ปิยะชาติ คงถิ่น นักข่าว ศิลปิน
• นกแก้ว กาฬสินธุ์ นักร้อง
• โชติทิวัตถ์ ผลรัศมี นักแสดง
• ชาครีย์ ลาภบุญเรือง นักร้อง
• ศิวัส สุไชยะ นักแสดง
• ศศิธร พานพิมพ์ นักแสดง
• วงแพรวาจีจี้ นักร้องกลุ่ม
• นนท์ กมลา นักร้อง แชมป์สงครามไมค์คนแรก
• นะโม ธันวาพร นาสมบัติ นักเเสดง
• ตองรัก ไพรัตน์ เน็ตไอดอลชื่อดัง

นักกีฬา

• ฐิติชล สิงห์วังชา นักมวย
• ปฐมศึก ปฐมโพธิ์ทอง นักมวย
• แก้วกัลยา กมุลทะลา นักกีฬาวอลเลย์บอลหญิงทีมชาติไทย
• กิตติคุณ แจ่มสุวรรณ นักฟุตบอลไทย
• กิตติพงศ์ ภูแถวเชือก นักฟุตบอลทีมชาติไทย
• ณัฐวุฒิ สมบัติโยธา นักฟุตบอลทีมชาติไทย
• นฤพล อารมณ์สวะ นักฟุตบอลทีมชาติไทย
• อาทิตย์ บุตรจินดา นักฟุตบอลไทย
• จิดาภา นาหัวหนอง นักกีฬาวอลเลย์บอลหญิงทีมชาติไทย

ข้าราชการประจำ

• บัณฑูร สุภัควณิช อดีตผู้อำนวยการสำนักงบประมาณ กรรมการกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ
• ฐากร ตัณฑสิทธิ์ เลขาธิการ คณะกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ

นักการเมือง

• ใหม่ ศิรินวกุล อดีตรองประธานสภาผู้แทนราษฎรไทย
• ชิงชัย มงคลธรรม หัวหน้าพรรคความหวังใหม่ อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ และรัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี
• สังข์ทอง ศรีธเรศ อดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาธิการ
• สุขุมพงศ์ โง่นคำ อดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และ อดีตรัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี
• บุญรื่น ศรีธเรศ อดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาธิการ และสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พรรคเพื่อไทย
• สิทธิศักดิ์ ยนต์ตระกูล อดีตสมาชิกวุฒิสภา
• รัชฎาภรณ์ แก้วสนิท สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พรรคประชาธิปัตย์
• วีระวัฒน์ โอสถานุเคราะห์ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พรรคเพื่อไทย
• คมเดช ไชยศิวามงคล สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พรรคเพื่อไทย
• พีระเพชร ศิริกุล สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พรรคเพื่อไทย
• นิพนธ์ ศรีธเรศ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พรรคเพื่อไทย
• ประเสริฐ บุญเรือง สมาชิกสภาผู้แทน

ราษฎร พรรคเพื่อไทย

• ภัทรา วรามิตร สมาชิกวุฒิสภา
• วิบูลย์ แช่มชื่น อดีตสมาชิกวุฒิสภา
• วิวรรธนไชย ณ กาฬสินธุ์ อดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร

มิสแกรนด์ไทยแลนด์

• ถิรดา แสงสุวรรณ มิสแกรนด์กาฬสินธุ์ 2016
• วันวิสา อิสระพายัพ มิสแกรนด์กาฬสินธุ์ 2017
• สร้อยทอง เสาวรัตนพงษ์ มิสแกรนด์กาฬสินธุ์ 2018
• ณัฐธยาฌ์ ไพรินทร์ มิสแกรนด์กาฬสินธุ์ 2019
• ภัทรสุดา ก้อนยะ มิสแกรนด์กาฬสินธุ์ 2020
• ธนาวรรณ วิกก์ มิสแกรนด์กาฬสินธุ์ 2022
• ปรายฟ้า ทองแร่ มิสแกรนด์กาฬสินธุ์ 2023
• อลิสา เข็มนาค มิสแกรนด์กาฬสินธุ์ 2024

นามสกุลพระราชทานที่เกี่ยวข้องกับจังหวัดกาฬสินธุ์

• ณ กาฬสินธุ์
• วงษาภักดี ณ กาฬสินธุ์

อ้างอิง

ดูเพิ่ม

• รายชื่อวัดในจังหวัดกาฬสินธุ์
• รายชื่อโรงเรียนในจังหวัดกาฬสินธุ์
• รายชื่อห้างสรรพสินค้าในจังหวัดกาฬสินธุ์
• รำแพรวากาฬสินธุ์
• แพรวา

แหล่งข้อมูลอื่น

• ประวัติมหาดไทยส่วนภูมิภาคจังหวัดกาฬสินธุ์. กาฬสินธุ์: โรงพิมพ์จินตภัณฑ์, 2526.
• เว็บไซต์อย่างเป็นทางการของจังหวัด เก็บถาวร 2010-01-07 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ข่าวจังหวัดกาฬสินธุ์
• ลีฟ กาฬสินธุ์ : สังคม วัฒนธรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่น และการท่องเที่ยว เก็บถาวร 2008-12-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• กาฬสินธุ์ทูเดย์ : สังคม การท่องเที่ยว และเศรษฐกิจ เก็บถาวร 2011-04-30 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• กาฬสินธุ์ - อีสานร้อยแปด