พระเจ้ารามมะไตย

พระเจ้ารามมะไตย စောဇိတ်
กษัตริย์แห่งเมาะตะมะ
ครองราชย์	ในวันที่ 28 กันยายน ค.ศ. 1323 – ป. เมษายน ค.ศ. 1330
ก่อนหน้า	พระเจ้าแสนเมือง
ต่อไป	ชีปอน
ประสูติ	19 พฤษภาคม ค.ศ. 1303 วันอาทิตย์ ขึ้น 4 ค่ำ เดือนนะโยน 665 ME อาณาจักรหงสาวดี
สวรรคต	ป. เมษายน ค.ศ. 1330 (26 พรรษา) ป. เดือนกะโซน 692 ME เมาะตะมะ อาณาจักรหงสาวดี
ชายา	นางจันทะมังคะละ แม่นางตะปี
พระราชบุตร รายละเอียด	เม้ยเน (Mwei Ne) พระมหาเทวีแห่งหงสาวดี พระยาอู่ มิฉาน (Mi Ma-Hsan) มังลังกา Tala Saw Lun
ราชวงศ์	ฟ้ารั่ว
พระราชบิดา	สมิงมังละ
พระราชมารดา	นางอุ่นเรือน
ศาสนา	พุทธเถรวาท

พระเจ้ารามมะไตย (พม่า: စောဇိတ်, ออกเสียง: [sɔ́ zeiʔ]; 19 พฤษภาคม 1303 – เมษายน 1330) หรือ พระเจ้าสอเซน ตามพงศาวดารมอญ กษัตริย์องค์ที่ 4 แห่งอาณาจักรหงสาวดี ระหว่าง ค.ศ. 1323 ถึง 1330 โดยพระองค์ปกครองต่อจาก พระเจ้าแสนเมือง ผู้เป็นพระเชษฐา ภายหลังจากที่พระเจ้าแสนเมืองสวรรคตแบบกระทันหัน เจ้าชีพพระราชอนุชาจึงขึ้นสืบราชบัลลังก์ต่อมาโดย 7 ปีในรัชสมัยเป็นช่วงที่บ้านเมืองอ่อนแอพระเจ้ารามมะไตยเป็นกษัตริย์ที่ไร้ความสามารถเกิดกบฏขึ้นมากมายรวมถึงเสียหัวเมืองภาคตะนาวศรีให้แก่อาณาจักรสุโขทัย

พระเจ้ารามมะไตยถูกปลงพระชนม์เมื่อเดือนเมษายน ค.ศ. 1330 โดยชีปอน ข้าหลวงเดิมของพระเจ้ารามมะไตยและชีปอนได้ขึ้นปกครองแผ่นดินหงสาวดีสืบต่อมาเป็นเวลาเพียง 7 วัน

พระชนม์ชีพช่วงต้น

พงศาวดารต่าง ๆ ให้ข้อมูลเกี่ยวกับพระชนม์ชีพช่วงต้นของพระองค์น้อย สอเซนเสด็จพระราชสมภพในวันที่ 19 พฤษภาคม ค.ศ. 1303 จากเจ้าหญิง นางอุ่นเรือน กับผู้ว่าราชการ สมิงมังละ พระองค์มีพระอนุชา/เชษฐาสองพระองค์ และพระอนุชา/เชษฐาร่วมพระบิดาอย่างน้อยองค์เดียว พระองค์ได้รับการเลี้ยงดูที่มย่องเมียะ เมืองหลักในดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำอิรวดีที่พระบิดาเป็นผู้ว่าราชการ ไม่มีใครทราบว่าพระองค์อยู่ที่ไหนในช่วงรัชสมัยของพระเจ้าแสนเมือง (ครองราชย์ ค.ศ. 1311–1323) พระเชษฐาองค์โตของพระองค์ นอกจากว่าเซนสมรสกับเจ้าหญิง นางจันทะมังคะละ ลูกพี่ลูกน้องของพระองค์ และมีพระโอรสธิดาด้วยกัน 3 พระองค์ใน ค.ศ. 1323

รัชสมัย

ครองราชย์

เจ้าชายตกเป็นเป้าความสนใจอย่างกะทันหันในเดือนกันยายน ค.ศ. 1323 เมื่อพระเจ้าแสนเมืองพระชนมายุ 39 พรรษาสวรรคต เนื่องจากพระยาอายกำกอง พระราชโอรสองค์โต มีพระชนมายุเพียง 10 พรรษา เซนเมื่อพระชนมายุ 19 พรรษาจึงขึ้นครองราชบัลลังก์เมาะตะมะ ตอนขึ้นครองราชย์ พระองค์ทรงให้นางจันทะมังคะละเป็นอัครมเหสี แต่ก็ให้แม่นางตะปี ผู้เป็นเจ้าหญิงแห่งสยาม เป็นพระมเหสีหลัก

การทัพรวมชาติ

เมื่อขึ้นครองราชย์ พระเจ้ารามมะไตยทรงได้อาณาจักรที่เป็นเอกราชสมบูรณ์ พระเจ้าแสนเมืองแตกหักฐานะเจ้าผู้ปกครองในนามของสุโขทัยตั้งแต่ ค.ศ. 1319 และเข้ายึดลำพูนและชายฝั่งตะนาวศรีใน ค.ศ. 1321 อย่างไรก็ตาม ตามรูปแบบการบริหารของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่พบเห็นในขณะนั้น กษัตริย์องค์ใหม่ทุกพระองค์ต้องสถาปนาอำนาจของตนกับข้าราชบริพารอีกครั้ง กษัตริย์พระชนมายุ 19 พรรษาไม่ได้รับการสนับสนุนในช่วงแรก และผู้ปกครองรัฐบริวารในภูมิภาคพะโคและสามเหลี่ยมปากแม่น้ำก็ก่อกบฏทันที

พระเจ้ารามมะไตยจำต้องสร้างอาณาจักรใหม่ทั้งหมด เป้าหมายแรกของพระองค์คือภูมิภาคพะโค (ปัจจุบันคือภาคย่างกุ้งและภาคพะโคตอนใต้) พระองค์เสด็จออกจากเมืองหลวงเมาะตะมะพร้อมกำลังทหารรักษาการณ์และยกทัพไปทางเหนือ การทัพเปิดตัวประสบความสำเร็จ โดยพระองค์สามารถเข้ายึดพะโค ดากอง (ปัจจุบันคือ ย่างกุ้งกลาง), Dala (ปัจจุบันคือ Dala-Twante) และ Watanaw

เป้าหมายต่อไปของพระองค์คือภูมิภาคสามเหลี่ยมปากแม่น้ำอิระวดีที่ยังคงก่อกบฏ พระองค์ไม่ได้เสด็จกลับเมาะตะมะ แต่ทรงตั้งเมืองหลวงชั่วคราวทางเหนือของพะโคแทน พระองค์ทรงออกล่าช้างเพื่อรวบรวมช้างศึกเพิ่มสำหรับการทัพครั้งต่อไป ด้วยกำลังที่เพิ่มขึ้น พระเจ้ารามมะไตยจึงรุกรานสามเหลี่ยมปากแม่น้ำและทำให้เจ้าเมืองมย่องเมียะและพะสิมยอมจำนน

พระราชกรณียกิจของพระองค์ยังไม่จบสิ้น ในขณะที่พระเจ้ารามมะไตยกำลังนำทัพในพม่าตอนล่าง รัฐบริวารของพระองค์ที่ชายฝั่งตะนาวศรีก็ก่อกบฏเช่นกัน พระเจ้ารามมะไตยจึงส่งกองทัพที่นำโดยขุนพล Bon-Yin ให้ไปยึดชายฝั่งคืน กองทัพเข้ายึดทวายคืน แต่ถูกไล่กลับที่ตะนาวศรี พระองค์จึงยื่นคำร้องขอสงบศึกกับสุโขทัย กษัตริย์แห่งสุโขทัยจึงปฏิบัติกับพระองค์เสมือนเป็นข้าราชบริพาร โดยพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น Binnya Ran De (ဗညား ရံဒယ်, เสียงอ่านภาษาพม่า: [bəɲá jàɴ dɛ̀])

การทัพยุคหลัง

หลังสงบศึกกับสุโขทัย พระเจ้ารามมะไตยพยายามสกัดแปร ซึ่งขณะนั้นเป็นเมืองบริวารในนามของอาณาจักรปี้นยะทางเหนือ พระองค์ส่งกองกำลังขนาดใหญ่ซึ่งนำโดย Saw E Pyathat พระราชนัดดาต่างพระราชมารดา แต่ผู้รุกรานกลับถูกขับไล่ออกไป Pyathat สิ้นพระชนม์ในสนามรบ ความพ่ายแพ้ในภาคเหนือเป็นลางบอกเหตุของการศึกครั้งใหม่ในภาคใต้ สัญญาสงบศึกกับสุโขทัยสิ้นสุดลงในช่วงปลายคริสต์ทศวรรษ 1320 เมื่อเมาะตะมะสูญเสียการควบคุมทวายอีกครั้ง พระเจ้ารามมะไตยส่งซอแอ พระราชนัดดา ไปยึดทวายคืน แต่การรบจบลงอย่างย่ำแย่ พระเจ้ารามมะไตยทรงโทษว่าซอแอเป็นฝ่ายล้มเหลว และส่งพระราชนัดดาไปเข้าคุกใกล้เขตแดนกับแปร

สวรรคต

พระเจ้ารามมะไตยถูกลอบปลงพระชนม์ในการรัฐประหารโดยชีปอน หนึ่งในขุนนางที่พระองค์ไว้วางใจ เมื่อ ป. เมษายน/พฤษภาคม ค.ศ. 1330 พงศาวดารบันทึกว่า ชีปอน ผู้บัญชาการกองพันพิเศษ 500 นาย ได้เชิญกษัตริย์ไปร่วมพิธีขึ้นบ้านใหม่ของชีปอน และสั่งให้ลูกน้องของเขาลอบปลงพระชนม์กษัตริย์ผู้ไม่ทันระวังตัวขณะที่พระองค์กำลังเสด็จเข้ามาในที่ประทับ ชีปอนยึดบัลลังก์ แต่ในสัปดาห์ต่อมา ผู้ชิงราชบัลลังก์ถูกสังหารในการก่อรัฐประหารที่จัดโดยนางจันทะมังคะละ อัครมเหสีของพระเจ้ารามมะไตย

พระราชวงศ์

พงศาวดารราชาธิราชรายงานว่า พระองค์มีมเหสีหลักสองพระองค์ และมีพระราชโอรสธิดารวม 5 พระองค์ พระองค์มีพระราชธิดาอย่างน้อยพระองค์เดียวนาม Tala Saw Lun จากพระสนม

พระนาง	บรรดาศักดิ์	พระราชโอรสธิดา	อ้างอิง
จันทะมังคะละ	อัครมเหสี	Mwei Ne (สวรรคตแต่วัยเยาว์) มหาเทวี ผู้สำเร็จราชการแห่งหงสาวดี (ครองตำแหน่ง ค.ศ. 1383–84) พระยาอู่ กษัตริย์หงสาวดี (ครองราชย์ ค.ศ. 1348–84)
แม่นางตะปี	มเหสีหลัก	Mi Ma-Hsan ภริยาในสมิงพระตะบะแห่งเมาะตะมะ มังลังกา ผู้ว่าราชการแห่งพะโค (ครองตำแหน่ง ค.ศ. 1348–ป. 1353)

บรรณานุกรม

• Htin Aung, Maung (1967). A History of Burma. New York and London: Cambridge University Press.
• Pan Hla, Nai (2005) [1968]. Razadarit Ayedawbon (ภาษาพม่า) (8th printing ed.). Yangon: Armanthit Sarpay.
• Phayre, Lt. Gen. Sir Arthur P. (1967) [1883]. History of Burma. London: Susil Gupta.