ปฏิทินพม่า

ปฏิทินพม่า (พม่า: မြန်မာသက္ကရာဇ်, ออกเสียง: [mjəmà θɛʔkəɹɪʔ] "มรันมาศักราช"; หรือ ကောဇာသက္ကရာဇ်, [kɔ́zà θɛʔkəɹɪʔ] "โกชาศักราช"), ศักราชพม่า หรือ ศักราชเมียนมา เป็นปฏิทินจันทรคติที่นับเดือนตามวิถีการโคจรของดวงจันทร์ ส่วนปีนับตามปีดาราคติ ปฏิทินพม่าส่วนใหญ่อิงกับปฏิทินฮินดูแบบเก่าซึ่งไม่เหมือนกับระบบของอินเดีย ปฏิทินพม่ามีการนำเอาวัฏจักรเมตอนมาร่วมใช้ในการคำนวณปฏิทิน และมีการทดปฏิทินเพื่อชดเชยความคลาดเคลื่อนของวันและเดือน

ปฏิทินพม่าถูกนำมาใช้อย่างต่อเนื่องในอาณาจักรต่าง ๆ ของพม่านับตั้งแต่ถูกประดิษฐ์ขึ้น โดยสันนิษฐานว่ามีการประดิษฐ์ขึ้นในคริสต์ศักราชที่ 640 ในอาณาจักรศรีเกษตร ช่วงยุคปยู ปฏิทินพม่าได้แพร่หลายและถูกใช้เป็นทางการในอาณาจักรอื่น ๆ ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในชื่อปฏิทินจุลศักราช เช่น ยะไข่ ล้านนา สิบสองปันนา ล้านช้าง สยาม กัมพูชา จนถึงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 19

ปัจจุบันในพม่ามีการใช้เป็นปฏิทินพลเรือนแบบดั้งเดิมควบคู่ไปกับการใช้พุทธศักราช ยังมีการใช้เพื่อแสดงวันหยุดตามประเพณี เช่น ปีใหม่พม่า เทศกาลประเพณีอื่น ๆ ซึ่งส่วนใหญ่เกี่ยวข้องกับศาสนาพุทธในประเทศพม่า

วัน

มีเจ็ดวันในหนึ่งสัปดาห์ นอกจากนี้ตามธรรมเนียมมักแสดงวันของสัปดาห์ด้วยค่าตัวเลขที่กำหนดไว้ล่วงหน้าคือเลขศูนย์ถึงหก ชื่อ ตะนีนกะนเว (วันอาทิตย์) และ ตะนีนลา (วันจันทร์) มาจากภาษาพม่าโบราณ ส่วนที่เหลือมาจากภาษาสันสกฤต

ลำดับ	ชื่อ	สัทอักษรสากล	คำอธิบาย
0	ซะเน စနေ	[sənè]	วันเสาร์
1	ตะนีนกะนเว တနင်္ဂနွေ	[tənɪ́ɰ̃ɡənwè]	วันอาทิตย์
2	ตะนีนลา တနင်္လာ	[tənɪ́ɰ̃là]	วันจันทร์
3	อีนกา အင်္ဂါ	[ɪ̀ɰ̃ɡà]	วันอังคาร
4	โบะดะฮู่ ဗုဒ္ဓဟူး	[boʊ̯ʔdəhú]	วันพุธ
5	จาตะบะเด้ ကြာသပတေး	[t͡ɕàðəbədé]	วันพฤหัสบดี
6	เตาะจา သောကြာ	[θaʊ̯ʔt͡ɕà]	วันศุกร์

เดือน

ในปีอธิกสุรทิน เดือน นะโยน จะมีวันอธิกวารเพิ่มที่เรียกว่า แยะลูน (ရက်လွန်) หรือ แยะงีน (ရက်ငင်) รวมมี 30 วัน ในปฏิทินยะไข่ เดือน ดะกู้ จะเพิ่มวันอธิกวารขึ้นในปีอธิกสุรทิน

ตามข้อมูลที่ปรากฏในตารางนี้ จะเห็นได้ว่า ชื่อเดือนในภาษามอญนั้นมีเค้าว่ายืมคำมาจากภาษาบาลีอยู่ไม่น้อย ส่วนชื่อเดือนในภาษาพม่านั้นเป็นชื่อภาษาพม่าแท้

พม่า	มอญ	เทียบชื่อเดือนภาษาบาลี	จำนวนวัน (ไม่ใช่ปีอธิกสุรทิน)
ดะกู้ တန်ခူး	Ce စဲ, /coa/	จิตฺต	29
กะโซน ကဆုန်	Pas ပသာ်, /pəsaik/	วิสาข	30
นะโยน နယုန်	Hje ဇှ်ေ, /cèh/	เชฏฺฐ	29
วาโซ ဝါဆို	Daguin ဓဂိုန်, /həkɜ̀n/	อาสาฬฺห	30
วากอง ဝါခေါင်	Sresi သ္ဍဲသဳ, /hədoa sɔe/	สาวน	29
ตอตะลี่น တော်သလင်း	Bhat ဘတ်, /phòt/	ภทฺทปท, โปฏฺฐป	30
ตะดี้นจุ သီတင်းကျွတ်	Hva ဝှ်, /wòh/	อสฺสยุช	29
ดะซองโม่น တန်ဆောင်မုန်း	Gahtuin ဂထိုန်, /kəthɒn/	กตฺติก	30
นะดอ နတ်တော်	Mreggatui မြေဂ္ဂသဵု, /pəròikkəsɒ/	มิคสิร	29
ปยาโต ပြာသို	Puh ပုဟ်, /paoh/	ปุสฺส	30
ดะโบ่-ดแว တပို့တွဲ	Ma မာ်, /màik/	มาฆ	29
ดะบ้อง တပေါင်း	Phawraguin ဖဝ်ရဂိုန်, /phɔrəkɜ̀n/	ผคฺคุณ	30

บรรณานุกรม

• Aung-Thwin, Michael (2005). The mists of Rāmañña: The Legend that was Lower Burma (illustrated ed.). Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN 9780824828868.
• Chatterjee, S.K. (1998). "Traditional Calendar of Myanmar (Burma)". Indian Journal of History of Science. 33 (2): 143–160.
• Clancy, J.C. (January 1906). T. Lewis; H.P. Hollis (บ.ก.). "The Burmese Calendar: A Monthly Review of Astronomy". The Observatory. XXIX (366).
• Eade, J.C. (1989). Southeast Asian Ephemeris: Solar and Planetary Positions, A.D. 638–2000. Ithaca: Cornell University. ISBN 978-0-87727-704-0.
• Eade, J.C. (1995). The Calendrical Systems of Mainland South-East Asia (illustrated ed.). Brill. ISBN 9789004104372.
• Hall, D.G.E. (1960). Burma (3rd ed.). Hutchinson University Library. ISBN 978-1-4067-3503-1.
• Htin Aung, Maung (1959). Folk Elements in Burmese Buddhism. Rangoon: Department of Religious Affairs.
• Htin Aung, Maung (1967). A History of Burma. New York and London: Cambridge University Press.
• Htin Aung, Maung (1970). Burmese History before 1287: A Defence of the Chronicles. Oxford: The Asoka Society.
• Irwin, Sir Alfred Macdonald Bulteel (1909). The Burmese and Arakanese calendars. Rangoon: Hanthawaddy Printing Works.
• Kala, U (1724). Maha Yazawin Gyi (ภาษาพม่า). Vol. 1–3 (2006, 4th printing ed.). Yangon: Ya-Pyei Publishing.
• Luce, G.H. (1970). Old Burma: Early Pagan. Vol. 2. Locust Valley, NY: Artibus Asiae and New York University.
• Ohashi, Yukio (2001). Alan K. L. Chan; Gregory K. Clancey; Hui-Chieh Loy (บ.ก.). Historical Perspectives on East Asian Science, Technology, and Medicine (illustrated ed.). World Scientific. ISBN 9789971692599.
• Ohashi, Yukio (2007). "Astronomy in Mainland Southeast Asia". ใน H. Selin (บ.ก.). Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures (2, illustrated ed.). Springer. ISBN 9781402045592.
• Oriental Institute; East India Association (1900). The Imperial and Asiatic Quarterly Review and Oriental and Colonial Record. London and Working, England: Oriental Institute.
• Parise, Frank (2002). The Book of Calendars. Gorgias Press.
• Rong, Syamananda (1986). A History of Thailand (5 ed.). Chulalongkorn University.
• Simms, Peter; Sanda Simms (2001). The Kingdoms of Laos: Six Hundred Years of History (illustrated ed.). Psychology Press. ISBN 9780700715312.
• Smith, Ronald Bishop (1966). Siam; Or, the History of the Thais: From 1569 A.D. to 1824 A.D. Vol. 2. Decatur Press.