ภาษาลาว

ภาษาลาว
ພາສາລາວ
ออกเสียง	pʰáːsǎː láːw
ประเทศที่มีการพูด	ประเทศลาว และใช้ในบางพื้นที่ของประเทศไทยและประเทศกัมพูชา
จำนวนผู้พูด	20–25 ล้านคน  (2004) (3 ล้านคนใน ลาว, สำรวจในปี 2005)
ตระกูลภาษา	ขร้า-ไท ไท ไทตะวันตกเฉียงใต้ ลาว-ผู้ไท ภาษาลาว
ระบบการเขียน	อักษรลาว ในลาว อักษรไทย ในประเทศไทย
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	ลาว
รหัสภาษา
ISO 639-1	lo
ISO 639-2	lao
ISO 639-3	อย่างใดอย่างหนึ่ง: lao – ภาษาลาว tts – ภาษาอีสาน

ภาษาลาว (ลาว: ພາສາລາວ พาสาลาว) เป็นภาษาทางการของประเทศลาว เป็นภาษาที่มีวรรณยุกต์ในภาษากลุ่มไท และสัมพันธ์ใกล้ชิดกับภาษาอีสานของประเทศไทย ระบบการเขียนในภาษาลาวจะใช้อักษรลาว ซึ่งเป็นระบบอักษรสระประกอบ (ระบบการเขียนที่ประกอบด้วยสัญลักษณ์แทนพยัญชนะและตามด้วยสระที่จะอยู่ด้านหน้า หลัง บน ล่าง ของพยัญชนะ) และสัมพันธ์ใกล้ชิดกับอักษรไทย

สำเนียงภาษาถิ่น

สำเนียงภาษาถิ่นของภาษาลาวสามารถแบ่งได้ 6 สำเนียงใหญ่ คือ:

1. ภาษาลาวเวียงจันทน์ (เวียงจันทน์, บอลิคำไซ; จังหวัดหนองคาย, จังหวัดบึงกาฬ, จังหวัดเลย, จังหวัดพิษณุโลก)
2. ภาษาลาวเหนือ (หลวงพระบาง ไชยบุรี อุดมไซ หลวงน้ำทา; ไม่มีใช้ในประเทศไทย)
3. ภาษาลาวตะวันออกเฉียงเหนือ (เชียงขวาง, หัวพัน; ไม่มีใช้ในประเทศไทย)
4. ภาษาลาวกลาง (คำม่วน สุวรรณเขต; จังหวัดสกลนคร, จังหวัดนครพนม)
5. ภาษาลาวใต้ (จำปาศักดิ์ สาละวัน เซกอง อัตตะปือ; จังหวัดอุบลราชธานี)
6. ภาษาลาวร้อยเอ็ด หรือ ภาษาอีสาน(ไม่มีใช้ในประเทศลาว; ร้อยแก่นสารสิน, อุดรธานี, บุรีรัมย์)

ทางการประเทศลาวไม่ได้กำหนดให้สำเนียงถิ่นใดเป็นสำเนียงภาษากลาง แต่การใช้ภาษาลาวอย่างเป็นทางการ เช่น ทางสถานีโทรทัศน์แห่งประเทศลาว สถานีวิทยุแห่งประเทศลาว จะใช้สำเนียงเวียงจันทน์ซึ่งเป็นสำเนียงของคนเมืองหลวง สามารถเข้าใจกันได้ทั่วประเทศ การเรียนภาษาลาวในประเทศลาวนั้น รัฐบาลลาวไม่ได้บังคับให้ใช้สำเนียงเวียงจันทน์ แต่ให้สามารถใช้สำเนียงท้องถิ่นต่าง ๆ ได้ แต่การเรียนภาษาลาวสำหรับชาวต่างประเทศ รัฐบาลลาวแนะนำให้ใช้สำเนียงเวียงจันทน์ ฉะนั้นประชาชนในประเทศลาวจึงพูดอ่านภาษาลาวเป็นสำเนียงท้องถิ่นของตน แต่ประชาชนก็สามารถฟังเข้าใจได้ทุกสำเนียงทั่วประเทศ แม้จะพูดภาษาต่างสำเนียงกันก็ตาม

ส่วนในประเทศลาว นอกจากสำเนียงถิ่นใหญ่แล้วยังมีสำเนียงแตกออกไปอีกหลายสำเนียงย่อย เช่น ภาษาลาวใต้ถิ่นสาละวัน ภาษาลาวกลางถิ่นสุวรรณเขต สำเนียงย่อยถิ่นเมืองอาดสะพังทอง ถิ่นเมืองจำพอน ภาษาเวียงจันทน์ถิ่นเมืองปากงึม ฯลฯ นอกจากนี้ยังมีผู้พูดภาษาลาวใต้ถิ่นจำปาศักดิ์ในจังหวัดพระวิหาร สตึงแตรง และรัตนคีรีของประเทศกัมพูชาด้วย

ในประเทศไทยจะพบภาษาลาวถิ่นอีสาน หรือถิ่นร้อยแก่นสารสินในฐานะภาษากลาง โดยสื่อส่วนใหญ่จะมาจากภาษาลาวถิ่นนี้

ระบบเสียง

พยัญชนะ

พยัญชนะต้น

พยัญชนะต้นภาษาลาวสำเนียงเวียงจันทร์มี 21 เสียงดังนี้

		ริมฝีปากทั้งสอง	ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
เสียงนาสิก		[m] ມ,ໝ	[n] ນ,ໜ	[ɲ] ຍ,ຫຍ	[ŋ] ງ,ຫງ
เสียงกัก	ก้อง	[b] ບ	[d] ດ
	ไม่ก้อง ไม่มีลม	[p] ປ	[t] ຕ		[k] ກ	[ʔ] ອ*
	ไม่ก้อง พ่นลม	[pʰ] ຜ,ພ	[tʰ] ຖ,ທ		[kʰ] ຂ,ຄ
เสียงระเบิด				[tɕ] ຈ
เสียงแทรก		[f] ຝ,ຟ	[s] ສ,ຊ			[h] ຫ,ຮ
เสียงเปิด			[ɹ] ຣ,ຫຼ	[j] ຢ	[w] ວ
เสียงเปิดข้างลิ้น			[l] ລ

* ອ /ʔ/ ที่เป็นพยัญชนะต้นหมายถึงเสียงเงียบ และดังนั้นมันจึงถูกพิจารณาว่าเป็นเสียงกัก เส้นเสียง

พยัญชนะต้นภาษาลาวสำเนียงขอนแก่นมี 20 เสียงดังนี้

		ริมฝีปากทั้งสอง	ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
เสียงนาสิก		[m] ม	[n] น	[ɲ] ญ	[ŋ] ง
เสียงกัก	ก้อง	[b] บ	[d] ด
	ไม่ก้อง ไม่มีลม	[p] ป	[t] ต		[k] ก	[ʔ] อ*
	ไม่ก้อง พ่นลม	[pʰ] ผ,พ	[tʰ] ถ,ท		[kʰ] ข,ค
เสียงระเบิด				[tɕ] จ
เสียงแทรก		[f] ฝ,ฟ	[s] ส,ช,ซ			[h] ห,ฮ
เสียงเปิด		[ʋ] ว		[j] ย
เสียงเปิดข้างลิ้น			[l] ร,ล

เสี่ยนิว

สระ

เสียงสระในภาษาลาวซึ่งคล้ายคลึงกับเสียงสระภาษาไทยแบ่งออกเป็น 3 ชนิดคือ สระเดี่ยว สระประสม และสระเกิน สะกดด้วยรูปสระพื้นฐานหนึ่งตัวหรือหลายตัวร่วมกัน

สระเดี่ยว หรือ สระแท้ คือสระที่เกิดจากฐานเพียงฐานเดียว มีทั้งสิ้น 18 เสียง

	ลิ้นส่วนหน้า		ลิ้นส่วนหลัง
	ปากเหยียด		ปากเหยียด		ปากห่อ
	สั้น	ยาว	สั้น	ยาว	สั้น	ยาว
ลิ้นยกสูง	/i/ xິ	/iː/ xີ	/ɯ/ xຶ	/ɯː/ xື	/u/ xຸ	/uː/ xູ
ลิ้นกึ่งสูง	/e/ ເxະ	/eː/ ເx	/ɤ/ ເxິ	/ɤː/ ເxີ	/o/ ໂxະ, xົ	/oː/ ໂx
ลิ้นกึ่งต่ำ	/ɛ/ ແxະ	/ɛː/ ແx			/ɔ/ ເxາະ	/ɔː/ xໍ, xອ
ลิ้นลดต่ำ			/a/ xະ	/aː/ xາ

สระประสม คือสระที่เกิดจากสระเดี่ยวสองเสียงมาประสมกัน เกิดการเลื่อนของลิ้นในระดับสูงลดลงสู่ระดับต่ำ ดังนั้นจึงสามารถเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า "สระเลื่อน" มี 3 เสียงดังนี้

• ເxຍ /iːa/ ประสมจากสระ อี และ อา
• ເxືອ /ɯːa/ ประสมจากสระ อือ และ อา
• xົວ /uːa/ ประสมจากสระ อู และ อา

เสียงวรรณยุกต์

ภาษาลาวเวียงจันทน์มีระดับเสียงวรรณยุกต์ 6 ระดับ: Low (เอก) Mid (สามัญ) High (ตรี) Rising (จัตวา) High Falling (ใกล้เคียงกับโท) และ Low Falling (โท) ระดับเสียงจะแตกต่างกัน ไปตามชนพื้นเมืองของผู้พูดและที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ เช่น ชาวหลวงพระบางจะใช้ ระดับเสียงวรรณยุกต์ 5 ระดับ คือ

• กลางต่ำลงขึ้น
• ต่ำขึ้น
• กลางระดับ
• สูงขึ้น
• กลางขึ้น

วรรณยุกต์		สัทอักษรสากล	ตัวอย่าง
ไทย	อังกฤษ		อักษรลาว	รูปปริวรรต	สัทอักษรสากล	เทียบเสียงไทย (โดยประมาณเท่านั้น)	ความหมาย
เอก	low	/◌̀/ [˨˩]	ກາ	กา	/kàː/	ก่า	กา,นกกา
จัตวา	rising	/◌̌/ [˨˦]	ຂາ	ขา	/kʰǎː/	ขา	ขา, อวัยวะใช้เดิน
สามัญ	mid	/◌̄/ [˧]	ຂ່າ,ຄ່າ	ข่า,ค่า	/kʰāː/	คา	ข่า (หัวข่า), ค่า (คุณค่า)
โทต่ำ	low-falling	/◌᷆/ [˧˩]	ຂ້າ	ข้า	/kʰa᷆ː/	ข่า,ข้า	ข้า (สรรพนาม), ฆ่า, ข้าทาส
ตรี	high	/◌́/ [˦˥]	ຄາ	คา	/kʰáː/	ค้า	คา (คาที่), หญ้าคา
โทสูง	falling	/◌̂/ [˥˩]	ຄ້າ	ค้า	/kʰâː/	ค่า	ค้า, ค้าขาย

ตัวอักษร

ภาษาลาวมีตัวอักษรที่ใช้เขียนอยู่สองแบบ คือ อักษรลาว ใช้เขียนเรื่องคดีทางโลกทั่วไป ปัจจุบันรัฐบาลลาวได้ปรับปรุงอักษรลาวเดิมให้ใช้เป็นอักษรทางการ (ในภาคอีสานของไทยยังคงใช้อยู่บ้างในเอกสารโบราณ เรียกชื่อว่า อักษรไทน้อย)

ตัวอย่างคำศัพท์

• ຂອບໃຈຫຼາຍໆເດີ (ขอบ ใจ หลาย หลาย เด้อ, [kɔ᷆ːp t͡ɕàj lǎːj lǎːj dɤ̂ː]) ขอบคุณมาก ๆ ครับ/ค่ะ
• ຂ້ານ້ອຍເຮັດບໍ່ໄດ້ດອກ (ข้า น้อย เฮ็ด บ่อ ได้ ดอก, [kʰa᷆ːnɔ̂ːj hēt bɔ̄ː dâj dɔ᷆ːk]) ผม/ดิฉันทำไม่ได้หรอก
• ໄຂປະຕູໃຫ້ແດ່ (ไข ปะ ตู ให้ แด่, [kʰǎj pa.tùː ha᷆j dɛ̄ː ]) เปิดประตูให้หน่อย

อ้างอิง

• สีเวียงแขก กอนนิวง (1999). หนังสือคู่มือเรียนภาษาลาวง่ายๆ เวียงจันทน์ : สำนักพิมพ์และจำหน่ายหนังสือแห่งรัฐ
• ANSI Z39.35-1979, System for the Romanization of Lao, Khmer, and Pali; ISBN 0-88738-968-6.
• Hoshino, Tatsuo and Marcus, Russel. (1989). Lao for Beginners: An Introduction to the Spoken and Written Language of Laos. Tuttle Publishing. ISBN 0-8048-1629-8.
• Enfield, N. J. (2007). A Grammar of Lao. Mouton de Gruyter Publishers. ISBN 3-11-018588-1.
• Cummings, Joe. (2002). Lao Phrasebook: A Language Survival Kit. Lonely Planet. ISBN 1-74059-168-2.
• Mollerup, Asger. Thai–Isan–Lao Phrasebook. White Lotus, Bangkok, 2001. ISBN 974-7534-88-6.
• Kerr, Allen. (1994). Lao–English Dictionary. White Lotus. ISBN 974-8495-69-8.
• Simmala, Buasawan and Benjawan Poomsan Becker (2003), Lao for Beginners. Paiboon Publishing. ISBN 1-887521-28-3

แหล่งข้อมูลอื่น

• SEAsite Laos เว็บไซต์เกี่ยวกับภาษาและวัฒนธรรมของลาว
• ข้อมูลเกี่ยวกับอักษรลาวโดย Omniglot
• AbcdLaos เว็บไซต์เกี่ยวกับภาษาและวัฒนธรรมของลาวในภาษาสเปน