ภาษากฺ๋อง

ภาษากฺ๋อง
ประเทศที่มีการพูด	ไทย
จำนวนผู้พูด	80 คน (2543)  (ไม่พบวันที่)
ตระกูลภาษา	จีน-ทิเบต ทิเบต-พม่า พม่า-โลโล? (ยังไม่จัดกลุ่ม) ภาษากฺ๋อง
ระบบการเขียน	อักษรไทย
รหัสภาษา
ISO 639-2	sit
ISO 639-3	ugo

ภาษากฺ๋อง เป็นภาษาใกล้สูญภาษาหนึ่งในกลุ่มภาษาทิเบต-พม่าของตระกูลภาษาจีน-ทิเบต เป็นภาษาที่แสดงลักษณะของภาษาในกลุ่มทิเบต-พม่าอย่างเด่นชัด กล่าวคือ มีหน่วยเสียงวรรณยุกต์ มีพยัญชนะท้ายน้อย ความสั้น-ยาวของเสียงสระไม่ส่งผลต่อความหมายของคำ และมีการเรียงประโยคแบบประธาน-กรรม-กริยา

ผู้พูดภาษากฺ๋องเป็นกลุ่มชาติพันธุ์กฺ๋อง จากการสำรวจของนักภาษาศาสตร์เดวิด แบรดลีย์ พบผู้พูดภาษานี้ในประเทศไทยราว 80 คนใน พ.ศ. 2543 อาศัยอยู่ในหมู่ที่ 4 บ้านวังควาย ตำบลวังยาว และหมู่ที่ 10 บ้านกกเชียง ตำบลห้วยขมิ้น อำเภอด่านช้าง จังหวัดสุพรรณบุรี และหมู่ที่ 3 บ้านละว้า ตำบลทองหลาง อำเภอห้วยคต จังหวัดอุทัยธานี ไม่พบผู้พูดในประเทศพม่า ปัจจุบันเริ่มมีผู้พูดภาษากฺ๋องน้อยลง โดยเด็ก ๆ ชาวกฺ๋องหันไปพูดภาษาไทยและภาษาลาว (ลาวครั่ง)

สัทวิทยา

พยัญชนะ

หน่วยเสียงพยัญชนะภาษากฺ๋องถิ่นกกเชียง จังหวัดสุพรรณบุรี

ลักษณะการออกเสียง			ตำแหน่งเกิดเสียง
			ริมฝีปาก	ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
เสียงนาสิก			m	n	ɲ	ŋ
เสียงหยุด	ก้อง		b	d		ɡ
	ไม่ก้อง	ไม่พ่นลม	p	t	c	k	ʔ
		พ่นลม	pʰ	tʰ	cʰ	kʰ
เสียงเสียดแทรก			f	s		x	h
เสียงข้างลิ้น				l
เสียงเปิด			w		j

• หน่วยเสียงที่เป็นได้ทั้งพยัญชนะต้นและพยัญชนะท้ายมี 3 หน่วยเสียง ได้แก่ /ŋ/, /k/ และ /ʔ/
• หน่วยเสียงพยัญชนะควบมี 4 หน่วยเสียง ได้แก่ /pʰl/, /kl/, /kʰl/ และ /bl/ เกิดในตำแหน่งต้นพยางค์เท่านั้น อย่างไรก็ตาม ผู้พูดรุ่นใหม่ไม่นิยมออกเสียง /pʰl/ และ /bl/ เป็นพยัญชนะควบ โดยจะออกเสียงเฉพาะพยัญชนะตัวแรก
• หน่วยเสียง /pʰ/ มีเสียงย่อย 2 เสียง ได้แก่ [pʰ] และ [f] ซึ่งมีการแปรอิสระ เช่น [pʰe~fe] 'ไม้ (ไผ่)' ส่วนหน่วยเสียง /cʰ/ มีเสียงย่อย 2 เสียง ได้แก่ [cʰ] และ [s] ซึ่งมีการแปรอิสระเช่นกัน เช่น [cʰǒŋ~sǒŋ 'กิ้งก่า' ทั้งนี้ ผู้พูดรุ่นใหม่นิยมออกเสียง /pʰ/ และ /cʰ/ เป็น [f] และ [s] ตามลำดับ แต่ยังไม่เป็นทั้งระบบ
• หน่วยเสียง /x/ พบเฉพาะในกลุ่มผู้พูดสูงอายุ โดยพบตัวอย่างคำเดียวคือ /xǎʔ/ 'เข็ม'

สระ

สระเดี่ยว

หน่วยเสียงสระเดี่ยวภาษากฺ๋องถิ่นกกเชียง จังหวัดสุพรรณบุรี

ระดับลิ้น	ตำแหน่งลิ้น
	หน้า	กลางลิ้น	หลัง
สูง	i	ɨ • ʉ	u
กึ่งสูง			ʊ
กลาง	e • ø	ə	o
กึ่งต่ำ	ɛ • œ	ʌ
ต่ำ		a	ɔ

• หน่วยเสียง /e/ มีเสียงย่อย 2 เสียง ได้แก่ [e] และ [ɪ] โดยเสียงย่อย [e] ปรากฏในพยางค์ที่มีพยัญชนะท้าย เช่น [kěŋ] 'ตัวเอง' ส่วนเสียงย่อย [ɪ] ปรากฏในพยางค์ที่ไม่มีพยัญชนะท้าย เช่น [cɪ] 'ม้าม'
• หน่วยเสียง /ɔ/ คือเสียง [ɔ̞] เนื่องจากเสียง /ɔ/ นั้น แท้จริงแล้วคือ เสียงกึ่งต่ำ แต่เสียง /ɒ/ จะปรากฏออกมาได้ไม่บ่อยนัก ดังนั้นค่าของเสียงหลักคือ เสียง /ɔ/

สระประสม

ภาษากฺ๋องถิ่นกกเชียงมีหน่วยเสียงสระประสม 3 หน่วยเสียง ได้แก่ /i̯a/, /ɨ̯a/ และ /u̯ɔ/

วรรณยุกต์

ภาษากฺ๋องถิ่นกกเชียงมีหน่วยเสียงวรรณยุกต์ 4 หน่วยเสียง ได้แก่

• หน่วยเสียงกลางระดับ (mid tone)
• หน่วยเสียงวรรณยุกต์ต่ำ-ตก (low-falling tone) ซึ่งอาจเปลี่ยนเสียงเป็นวรรณยุกต์กลาง-ตก-ขึ้นหรือวรรณยุกต์สูง-ตกในประโยคปฏิเสธ
• หน่วยเสียงวรรณยุกต์สูง-ตก (high-falling tone)
• หน่วยเสียงวรรณยุกต์กลาง-ตก-ขึ้น (mid falling-rising tone) มีเสียงย่อย 2 เสียง ได้แก่ เสียงต่ำ-ขึ้น ปรากฏเมื่อพยัญชนะท้ายเป็นเสียงกัก และเสียงกลาง-ตก-ขึ้น ปรากฏเมื่อพยัญชนะท้ายเป็นเสียงอื่นที่ไม่ใช่เสียงกัก

ระบบการเขียน

ตัวเขียนภาษากฺ๋องอักษรไทยตามที่คณะกรรมการจัดทำระบบเขียนภาษาท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ด้วยอักษรไทย สำนักงานราชบัณฑิตยสภา ได้กำหนดไว้ มีดังนี้

พยัญชนะ อักษรไทย เสียง ตัวอย่างคำ ความหมาย ก /k/ กง ตะกร้า วุ๋ก หนู กฺ /ɡ/ กฺอง ม้า ค /kʰ/ ค๋ง นกยูง ฆ /x/ ฆ๋ะ เข็ม ง /ŋ/ งอ ห้า ดุ๋งทุง ลำห้วย จ /c/ จี๋ เก้ง ช /cʰ/ ช๋ง กิ้งก่า ซ /s/ เซีย ล้าง ญ /ɲ/ ญา เบ็ดตกปลา ด /d/ เดือ เสือ ต /t/ ต๋อง ข้อง ท /tʰ/ ท๋อง ตุ่น น /n/ นั๋ง ตั๊กแตน บ /b/ บ๋ก ครก ป /p/ ปาเท้ง รองเท้า พ /pʰ/ พู หม้อ ฟ /f/ เฟ๋ เกวียน ม /m/ มึ๋ก วัว ย /j/ ยึ๋ง บ้าน ล /l/ เล๋าะ นิ้ว ว /w/ วั๋ง หมี อ /ʔ/ (เมื่อเป็นพยัญชนะต้น) อ๋า กวาง ไม่มีรูป /ʔ/ (เมื่อเป็นพยัญชนะท้าย) เค๋าะ นก ฮ /h/ ฮิ๋ง ทองคำ พยัญชนะไม่เปลี่ยนรูปเมื่อผันวรรณยุกต์

สระ อักษรไทย เสียง ตัวอย่างคำ ความหมาย –ะ /a/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) ฆ๋ะ เข็ม –ั /a/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /k/, /ŋ/) วั๋ง หมี –า /a/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) อ๋า กวาง –ิ /i/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย) นิง แทรก –ี /i/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) จี๋ เก้ง –ึ /ɨ/ มึ๋ก วัว –ือํ /ʉ/ คือํ หมา –ุ /u/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย) วุ๋ก หนู –ู /u/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) ลาบู้ ผีเสื้อ เ–ะ /e/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย) เดะ มา กาเว็ง เที่ยว เก๋ก ขวัญ เ– /e/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) เจ ม้าม เํ– /ø/ เํยง เสื้อ แ–ะ /ɛ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย) แม๋ะ แม่ แล็งแท๋ะ หอยขม อาแค่ง อะไร แ– /ɛ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) แซ สิบ แํ–ะ/แํ– /œ/ แํฮ๋ะ รัก เ–อะ/เ–ิ /ə/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย) เซิ่ก สีดำ เ–อ /ə/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) เกอ เพื่อน เํ–ิ /ʌ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /k/, /ŋ/) เํดิ๋ก สะอึก โ–ะ /o/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) โว๋ะ ไก่ โ–ะ (ลดรูป) /o/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /k/, /ŋ/) บ๋ก ครก โ– /o/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) โอ คน โ–ะํ /ʊ/ โพ๋ะํ หมู เ–าะ /ɔ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) เล๋าะ นิ้ว –อ /ɔ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้ายหรือมีพยัญชนะท้ายเป็น /k/, /ŋ/) ม่อ ทา, เมา กฺ่อง แสบ เ–ีย /i̯a/ เคลี่ย อร่อย เ–ือ /ɨ̯a/ เคื๋อง ตัวต่อ –ัว /u̯ɔ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) ซัว กิน –ว– /u̯ɔ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย) คูดวง หมวก

วรรณยุกต์ อักษรไทย เสียง ตัวอย่างคำ ความหมาย ไม่มีรูป หน่วยเสียงกลางระดับ ออง เทียน พีดา กระต่าย –่ หน่วยเสียงต่ำ-ตก บ่า ตี งุ่ง นั่ง –้ หน่วยเสียงสูง-ตก กฺ้อง สูง คูเอ้าะ แกง –๋ หน่วยเสียงกลาง-ตก-ขึ้น เอิ๋ก ไม้ ยึ๋ง บ้าน

ไวยากรณ์

โครงสร้างประโยคเป็นแบบประธาน-กรรม-กริยา คำขยายอยู่หน้ากริยา แต่อยู่หลังคำนาม คำบุพบทอยู่หลังคำนาม

อ้างอิง

• มยุรี ถาวรพัฒน์. สารานุกรมกลุ่มชาติพันธุ์: ก๊อง (อุก๋อง). กทม. สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเพื่อการพัฒนาชนบท มหาวิทยาลัยมหิดล. 2540.
• Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/.