การล่มสลายของสหภาพโซเวียต

การล่มสลายของสหภาพโซเวียต

ส่วนหนึ่งของสงครามเย็นและการปฏิวัติ ค.ศ. 1989
รถถังที่จัตุรัสแดงระหว่างความพยายามรัฐประหารในสหภาพโซเวียต พ.ศ. 2534
ชื่อพื้นเมือง	Распад СССР หรือ Развал СССР
วันที่	16 พฤศจิกายน ค.ศ. 1988 – 26 ธันวาคม ค.ศ. 1991 (1988-11-16 – 1991-12-26)
ที่ตั้ง	สหภาพโซเวียต: → รัสเซีย →→ ยูเครน → ลิทัวเนีย → เอสโตเนีย → ลัตเวีย → จอร์เจีย →→ มอลโดวา สาธารณรัฐอื่น: → อาเซอร์ไบจาน → อุซเบกิสถาน → เบลารุส → เติร์กเมนิสถาน → อาร์มีเนีย → ทาจิกิสถาน → คาซัคสถาน → คีร์กิสถาน สาธารณรัฐปกครองตนเอง: → นาคีชีวัน → กาเกาเซีย → ตาตาร์สถาน → ทรานส์นีสเตรีย → เชชเนีย → ไครเมีย → นากอร์โน-คาราบัค
ผู้เข้าร่วม	ประเทศในสหภาพโซเวียต รัฐบาลโซเวียต รัฐบาลสาธารณรัฐโซเวียต รัฐบาลสาธารณรัฐปกครองตนเอง ฝ่ายค้านที่มีอุดมการณ์ชาตินิยม เสรีนิยม และการเมืองฝ่ายซ้าย
ผล	สหภาพโซเวียตล่มสลายเป็นสาธารณรัฐอิสระ 15 แห่งและก่อตั้งเครือรัฐเอกราช ขบวนการแบ่งแยกดินแดนบางส่วนในอดีตสาธารณรัฐปกครองตนเองประสบความสำเร็จ โดยส่วนใหญ่ล้มเหลวในด้านการสู้รบหรือยอมเข้าร่วมใหม่โดยดี เกิดความขัดแย้งทางทหารและการปะทะกันทางชาติพันธุ์จำนวนมากในระหว่างและหลังการล่มสลาย ก่อให้เกิดปัญหาด้านมนุษยธรรมและทำให้เกิดการผู้พลัดภิ่นภายใน สาธารณรัฐเปลี่ยนระบอบการปกครองเป็นระบบหลายพรรคที่มีประธานาธิบดีหรือกึ่งประธานาธิบดี สาธารณรัฐเปลี่ยนไปใช้ระบบเศรษฐกิจแบบตลาดทุนนิยม เกิดโซนรูเบิลในรัฐใหม่ส่วนใหญ่ใน ค.ศ. 1992–94 ปัญหาการสูญเสียมูลค่าเงินจากการออมในอดีตพลเมืองโซเวียต การฉ้อฉลแบบพอนซีของ MMM (ไม่มีส่วนเกี่ยวข้องกับรัฐบาลโซเวียต) กองทัพสหภาพถูกแบ่งใน ค.ศ. 1992 ถึง 1993 การแบ่งและการเจรจาของกองเรือทะเลดำในการย้ายที่ตั้งระหว่างรัสเซียกับยูเครนใน ค.ศ. 1997 ถึง 2017 การย้ายกองทัพโซเวียตออกจากเยอรมนีตะวันออกและส่วนอื่นของยุโรปกลาง ปัญหาด้านสังคมและยาสำหรับทหารผ่านศึกในสงครามโซเวียต–อัฟกานิสถาน การปกครองแบบพรรคเดียวของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งสหภาพโซเวียตสิ้นสุดลง ประเทศเติร์กเมนิสถานประกาศเป็นกลาง

การล่มสลายของสหภาพโซเวียต (พ.ศ. 2531–2534) เป็นกระบวนการของการสลายตัวภายในประเทศของสหภาพโซเวียต ซึ่งเริ่มต้นด้วยความไม่สงบที่เพิ่มมากขึ้นในสาธารณรัฐต่าง ๆ ซึ่งพัฒนาไปสู่ความขัดแย้งทางการเมืองและนิติบัญญัติอย่างต่อเนื่องระหว่างสาธารณรัฐต่าง ๆ กับรัฐบาลกลาง และสิ้นสุดลงเมื่อผู้นำของสามสาธารณรัฐหลัก (สหพันธ์สาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียตรัสเซีย สาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียตยูเครน และสาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียตเบียโลรัสเซีย) ได้ประกาศว่าสหภาพสิ้นสุดการดำรงอยู่ ร่วมกับอีกสิบเอ็ดสาธารณรัฐในเวลาต่อมา ส่งผลให้ประธานาธิบดี มีฮาอิล กอร์บาชอฟ ต้องลาออกและส่วนที่เหลืออยู่ของรัฐสภาโซเวียตได้ยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้นอย่างเป็นทางการ

ความล้มเหลวของการก่อรัฐประหารเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2534 เมื่อรัฐบาลโซเวียตและชนชั้นนำทางทหารได้พยายามที่จะโค่นล้มกอร์บาชอฟและหยุดยั้ง "การเดินสวนสนามแห่งอำนาจอธิปไตย" ทำให้รัฐบาลในกรุงมอสโกสูญเสียอิทธิพลส่วนใหญ่ และสาธารณรัฐหลายแห่งต่างประกาศเอกราชในวันและเดือนต่อมา การแยกตัวของรัฐบอลติก (ซึ่งเป็นรัฐกลุ่มแรกที่ประกาศอำนาจอธิปไตยและต่อมาประกาศเอกราชอย่างเต็มรูปแบบ) ได้รับการรับรองในเดือนกันยายน พ.ศ. 2534 ข้อตกลงเบโลเวจได้รับการลงนามเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม โดยประธานาธิบดี บอริส เยลต์ซิน แห่งรัสเซีย ประธานาธิบดี Leonid Kravchuk แห่งยูเครน และประธาน Stanislav Shushkevich แห่งเบลารุส โดยได้รับรองเอกราชของกันและกันและก่อตั้งเครือรัฐเอกราช สาธารณรัฐที่เหลือยกเว้นจอร์เจียได้เข้าร่วมเครือรัฐเอกราชเมื่อวันที่ 21 ธันวาคม โดยลงนามในคำประกาศอัลมา-อาตา

เมื่อวันที่ 25 ธันวาคม ประธานาธิบดีมีฮาอิล กอร์บาชอฟ ได้ลาออก พร้อมกับประกาศว่าตำแหน่งของเขาได้จบสิ้นแล้ว และได้ส่งมอบอำนาจ (ซึ่งรวมถึงการควบคุมด้วยรหัสการยิงหัวรบนิวเคลียร์) แก่เยลต์ซิน เมื่อตอนเย็นของวันนั้นในเวลา 19:32 น. ธงชาติโซเวียตได้ถูกชักธงลงจากเครมลินเป็นครั้งสุดท้ายและถูกแทนที่ด้วยธงชาติรัสเซีย ในวันรุ่งขึ้น คำประกาศ 142-เอช ของสภาสูงของรัฐสภาโซเวียตได้รับรองเอกราชและการปกครองตนเองของสาธารณรัฐโซเวียตต่าง ๆ และยุบเลิกสหภาพอย่างเป็นทางการทั้งการปฏิวัติเมื่อ พ.ศ. 2532 ในกลุ่มตะวันออกและการล่มสลายของสหภาพโซเวียตถือเป็นการยุติสงครามเย็น

ในผลพวงของสงครามเย็น อดีตสาธารณรัฐโซเวียตหลายรัฐยังคงรักษาความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับรัสเซียและจัดตั้งองค์กรพหุภาคีต่าง ๆ เช่น เครือรัฐเอกราช ประชาคมเศรษฐกิจยูเรเชีย รัฐสหภาพ สหภาพศุลกากรยูเรเชีย และสหภาพเศรษฐกิจยูเรเชีย เพื่อความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการทหาร ในทางกลับกัน รัฐบอลติกและอดีตประเทศกลุ่มตะวันออกได้เข้าร่วมกับเนโทและสหภาพยุโรป ในขณะที่จอร์เจียและยูเครนได้ปลีกตัวจากรัสเซียและแสดงความสนใจที่จะตามไปในเส้นทางเดียวกัน

การเถลิงอำนาจของกอร์บาชอฟ

มีฮาอิล กอร์บาชอฟ

แม้ว่าการปฏิรูปก่อนหน้านั้นได้ล่าช้าลงในช่วงปี พ.ศ. 2507–2525 แต่ว่าการที่คนรุ่นใหม่ได้มีอำนาจแทนคนรุ่นเก่าก็ได้สร้างสภาวะที่เหมาะแก่การปฏิรูปขึ้นอีกครั้ง ความสัมพันธ์ของสหภาพโซเวียตกับสหรัฐอเมริกาที่เปลี่ยนแปลงไปก็ยังเป็นความจำเป็นหนึ่งของการปฏิรูป แม้ว่าประธานาธิบดีจิมมี คาร์เตอร์ ได้ล้มเลิกนโยบายประนีประนอมหลังจากที่สหภาพโซเวียตโจมตีอัฟกานิสถาน แต่ความตึงเครียดระหว่างสหรัฐอเมริกากับสหภาพโซเวียตก็ได้ขึ้นสูงสุดนับตั้งแต่เหตุการณ์สงครามอิรัก-อิหร่าน ในสมัยแรกของประธานาธิบดีโรนัลด์ เรแกน

มีฮาอิล กอร์บาชอฟเป็นผู้นำสหภาพโซเวียต นับตั้งแต่เดือนมีนาคม พ.ศ. 2528 ไม่นานหลังคอนสตันติน เชียร์เนนโคถึงแก่อสัญกรรม กอร์บาชอฟได้ริเริ่มการปฏิรูปทางการเมืองหลายอย่างภายใต้นโยบายที่เรียกว่า กลัสนอสต์ ประกอบด้วย การลดความเข้มงวดในการตรวจพิจารณา การลดอำนาจหน่วยเคจีบี และการเสริมสร้างความเป็นประชาธิปไตย การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้นั้นมีจุดประสงค์เพื่อกำจัดการต่อต้านการปฏิรูปทางเศรษฐกิจจากกลุ่มอำนาจอนุรักษนิยมภายในพรรคคอมมิวนิสต์ ภายใต้การปฏิรูปนี้ ผู้ที่ดำรงตำแหน่งสำคัญ ๆ ในพรรคคอมมิวนิสต์จะต้องมาจากการเลือกตั้ง (โดยสมาชิกพรรคคอมมิวนิสต์เอง) ซึ่งเป็นการใช้ระบบนี้ครั้งแรก ท่ามกลางการคัดค้านจากกลุ่มอนุรักษนิยม

อย่างไรก็ตาม การลดความเข้มงวดในการควบคุมสื่อและความพยายามที่จะสร้างการเมืองที่เปิดกว้างมากขึ้นโดยกอร์บาชอฟ ได้ปลุกความรู้สึกชาตินิยมและต่อต้านรัสเซียในสาธารณรัฐเล็ก ๆ ที่เป็นชนกลุ่มน้อยในสหภาพโซเวียต ในคริสต์ทศวรรษ 1980 เสียงที่เรียกร้องอิสรภาพจากการปกครองจากมอสโกดังขั้นเรื่อย ๆ โดยเฉพาะในสาธารณรัฐแถบทะเลบอลติก คือ เอสโตเนีย ลัตเวีย และลิทัวเนีย ที่รวมกับสหภาพโซเวียตตั้งแต่ พ.ศ. 2483 โดยโจเซฟ สตาลิน ความรู้สึกชาตินิยมนั้นก็ยังได้แพร่หลายในสาธารณรัฐอื่น ๆ เช่น ยูเครน จอร์เจีย และอาเซอร์ไบจาน ขบวนการชาตินิยมเหล่านี้ได้เข้มแข็งขึ้นอย่างมากเมื่อเศรษฐกิจของสหภาพโซเวียตตกต่ำ รัฐบาลที่กรุงมอสโกนั้นกลายเป็นแพะรับบาปของภาวะเศรษฐกิจตกต่ำ แสดงว่า กอร์บาชอฟนั้นได้ปลดปล่อยพลังที่จะทำลายสหภาพโซเวียตไปแล้วโดยไม่ได้ตั้งใจ

ความพยายามรัฐประหารในสหภาพโซเวียต พ.ศ. 2534

บทความหลัก: ความพยายามรัฐประหารในสหภาพโซเวียต พ.ศ. 2534

อ่านเพิ่ม

ดูเพิ่มที่: Bibliography of the Post Stalinist Soviet Union § The Dissolution of the Soviet Union and Bloc

• BOUGHTON, J. M. (1999). "After the fall: building nations out of the Soviet Union" (PDF). Tearing Down Walls. The International Monetary Fund 1990. International Monetary Fund. pp. 349–408.
• Aron, Leon. Boris Yeltsin : A Revolutionary Life. Harper Collins (2000). ISBN 0-00-653041-9
• Aron, Leon Rabinovich (25 April 2006). "The "Mystery" of the Soviet Collapse" (PDF). Journal of Democracy (ภาษาอังกฤษ). 17 (2): 21–35. doi:10.1353/jod.2006.0022. ISSN 1086-3214. S2CID 144642549. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ September 23, 2018. สืบค้นเมื่อ 23 September 2018.
• Beissinger, Mark R. (2009). "Nationalism and the Collapse of Soviet Communism". Contemporary European History (ภาษาอังกฤษ). 18 (3): 331–347. doi:10.1017/S0960777309005074. ISSN 1469-2171. JSTOR 40542830. S2CID 46642309.
• Brown, Archie. The Gorbachev Factor. Oxford University Press (1997). ISBN 978-0-19288-052-9.
• Cohen, Stephen F. (27 January 2017). "Was the Soviet System Reformable?". Slavic Review (ภาษาอังกฤษ). 63 (3): 459–488. doi:10.2307/1520337. ISSN 0037-6779. JSTOR 1520337. สืบค้นเมื่อ 23 September 2018.
• Crawshaw, Steve. Goodbye to the USSR: The Collapse of Soviet Power. Bloomsbury (1992). ISBN 0-7475-1561-1
• Dallin, Alexander (October 1992). "Causes of the Collapse of the USSR". Post-Soviet Affairs (ภาษาอังกฤษ). 8 (4): 279–302. doi:10.1080/1060586X.1992.10641355. ISSN 1060-586X.
• Dawisha, Karen & Parrott, Bruce (Editors). "Conflict, cleavage, and change in Central Asia and the Caucasus". Cambridge University Press (1997). ISBN 0-521-59731-5
• de Waal, Thomas. Black Garden. NYU (2003). ISBN 0-8147-1945-7
• Efremenko, Dmitry. Perestroika and the 'Dashing Nineties': At the Crossroads of History // Russian Geostrategic Imperatives: Collection of essays / Russian Academy of Sciences. Institute of Scientific Information for Social Sciences. – Moscow, 2019. - pp. 112–126.
• Gorbachev, Mikhail. Memoirs. Doubleday (1995). ISBN 0-385-40668-1
• Gvosdev, Nikolas K., ed. The Strange Death of Soviet Communism: A Post-Script. Transaction Publishers (2008). ISBN 978-1-41280-698-5
• Kotkin, Stephen. Armageddon Averted: The Soviet Collapse, 1970-2000 (2nd ed. 2008) excerpt
• Kotz, David, and Fred Weir. “The Collapse of the Soviet Union was a Revolution from Above.” In The Rise and Fall of the Soviet Union, edited by Laurie Stoff, 155–164. Thomson Gale (2006).
• Mayer, Tom (1 March 2002). "The Collapse of Soviet Communism: A Class Dynamics Interpretation". Social Forces (ภาษาอังกฤษ). 80 (3): 759–811. CiteSeerX 10.1.1.846.4133. doi:10.1353/sof.2002.0012. hdl:hein.journals/josf80. ISSN 0037-7732. JSTOR 3086457. S2CID 144397576. สืบค้นเมื่อ 23 September 2018.
• Miller, Chris (13 October 2016). The Struggle to Save the Soviet Economy: Mikhail Gorbachev and the Collapse of the USSR. University of North Carolina Press. ISBN 978-1-4696-3018-2.
• O'Clery, Conor. Moscow December 25, 1991: The Last Day of the Soviet Union. Transworld Ireland (2011). ISBN 978-1-84827-112-8
• Segrillo, Angelo (December 2016). "The Decline of the Soviet Union: A Hypothesis on Industrial Paradigms, Technological Revolutions and the Roots of Perestroika" (PDF). LEA Working Paper Series (2): 1–25. สืบค้นเมื่อ 23 September 2018.
• Plokhy, Serhii. The Last Empire: The Final Days of the Soviet Union. Oneworld (2014). ISBN 978-1-78074-646-3
• Strayer, Robert. Why Did the Soviet Union Collapse? Understanding Historical Change. M. E. Sharpe (1998). ISBN 978-0-76560-004-2
• Suny, Ronald. Revenge of the Past: Nationalism, Revolution, and the Collapse of the Soviet Union. Stanford University Press (1993). ISBN 978-0-80472-247-6
• Walker, Edward W. Dissolution: Sovereignty and the Breakup of the Soviet Union. Rowman & Littlefield Publishers (2003). ISBN 978-0-74252-453-8

แหล่งข้อมูลอื่น

• Photographs of the fall of the USSR by photojournalist Alain-Pierre Hovasse, a first-hand witness of these events.
• Guide to the James Hershberg poster collection เก็บถาวร 2017-10-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, Special Collections Research Center, The Estelle and Melvin Gelman Library, The George Washington University. This collection contains posters documenting the changing social and political culture in the former Soviet Union and Europe (particularly Eastern Europe) during the collapse of Communism in Eastern Europe and the breakup of the Soviet Union. A significant portion of the posters in this collection were used in a 1999 exhibit at Gelman Library titled "Goodbye Comrade: An Exhibition of Images from the Revolution of '89 and the Collapse of Communism."
• Lowering of the Soviet flag on December 25, 1991
• U.S. Response to the End of the USSR from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives
• Miller, Chris (March 5, 2017). "The Struggle to Save the Soviet Economy". C-Span.