ผลต่างระหว่างรุ่นของ "อาณาจักรสุโขทัย"
แก้สีในแผนที่อาณาจักรครับ:) ป้ายระบุ: แก้ไขจากอุปกรณ์เคลื่อนที่ แก้ไขจากเว็บสำหรับอุปกรณ์เคลื่อนที่ |
ไม่มีความย่อการแก้ไข |
||
บรรทัด 1: | บรรทัด 1: | ||
{{ข้อความแก้กำกวม|สุโขทัย|สุโขทัย (แก้ความกำกวม)}} |
{{ข้อความแก้กำกวม|สุโขทัย|สุโขทัย (แก้ความกำกวม)}} |
||
{{โปร}}'''าจักรสุโขทัย''' หรือ '''รัฐสุโขทัย''' ({{lang-en|Kingdom of Sukhothai}}) เป็นอาณาจักร หรือรัฐในอดีตรัฐหนึ่ง ตั้งอยู่บนที่ราบลุ่ม[[แม่น้ำยม]] เป็นชุมชนโบราณมาตั้งแต่ยุคเหล็กตอนปลาย จนกระทั่งสถาปนาขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 18ละมีความเจริญรุ่งเรืองตามลำดับและเพิ่มถึงขีดสุดในสมัย[[พ่อขุนรามคำแหงมหาราช]] ก่อนจะค่อย ๆ ตกต่ำ และประสบปัญหาทั้งจากปัญหาภายนอกและภายใน จนต่อมาถูกรวมเป็นส่วนหนึ่งของ[[อาณาจักรอยุธยา]]ไปในที่สุด |
|||
{{โปร}} |
|||
{{เพิ่มอ้างอิง}} |
|||
{{กล่องข้อมูล อดีตประเทศ |
|||
| native_name = |
|||
| conventional_long_name = อาณาจักรสุโขทัย |
|||
| common_name = สุโขทัย |
|||
| continent = เอเซีย |
|||
| country = ไทย |
|||
| status = ราชอาณาจักร |
|||
| government_type = [[สมบูรณาญาสิทธิราชย์]]แบบ[[ระบบเจ้าขุนมูลนาย|ศักดินา]] |
|||
| year_start = [[พ.ศ. 1792]] |
|||
| year_end = [[พ.ศ. 2126]] |
|||
| event_start = สถาปนา |
|||
| date_start = |
|||
| event_end = ถูกผนวกเข้ากับกรุงศรีอยุธยาแล้วสิ้นสุดลง |
|||
| date_end = |
|||
| event1 = เป็น[[รัฐร่วมประมุข]]กับ[[กรุงศรีอยุธยา]] |
|||
| date_event1 = [[พ.ศ. 1981]] |
|||
| event2 = |
|||
| date_event2 = |
|||
| event3 = |
|||
| date_event3 = |
|||
| event_pre = |
|||
| date_pre = |
|||
| p1 = อาณาจักรละโว้ |
|||
| flag_p1 = |
|||
| p2 = |
|||
| flag_p2 = |
|||
| p3 = |
|||
| flag_p3 = |
|||
| p4 = |
|||
| flag_p4 = |
|||
| p5 = |
|||
| flag_p5 = |
|||
| p6 = |
|||
| p7 = |
|||
| p8 = |
|||
| p9 = |
|||
| p10 = |
|||
| s1 = อาณาจักรอยุธยา |
|||
| flag_s1 = Flag of Thailand (Ayutthaya period).svg |
|||
| s2 = |
|||
| flag_s2 = |
|||
| s3 = |
|||
| flag_s3 = |
|||
| s4 = |
|||
| flag_s4 = |
|||
| s5 = |
|||
| flag_s5 = |
|||
| s6 = |
|||
| flag_s6 = |
|||
| s7 = |
|||
| flag_s7 = |
|||
| s8 = |
|||
| flag_s8 = |
|||
| s9 = |
|||
| flag_s9 = |
|||
| s10 = |
|||
| flag_s10 = |
|||
| s11 = |
|||
| flag_s11 = |
|||
| s12 = |
|||
| flag_s12 = |
|||
| s13 = |
|||
| flag_s13 = |
|||
| s14 = |
|||
| flag_s14 = |
|||
| s15 = |
|||
| flag_s15 = |
|||
| image_flag = |
|||
| flag = |
|||
| flag_type = |
|||
| image_coat = Seal of Siamese Podduang 6directionDharmaChakra.png |
|||
| symbol = ตราแผ่นดินของอาณาจักรสุโขทัย |
|||
| symbol_type = ตราแผ่นดิน |
|||
| image_map = Southeast Asian history - 13th century.png |
|||
| image_map_caption = แผนที่อาณาจักรสุโขทัยช่วง[[พ่อขุนรามคำแหงมหาราช]] (สีม่วง) |
|||
| capital = สุโขทัย<br>พิษณุโลก และ อุตรดิตถ์ส่วนหนึ่ง |
|||
| national_motto = |
|||
| national_anthem = |
|||
| common_languages = ภาษาไทย |
|||
| currency = |
|||
| |
|||
| leader1 = [[พ่อขุนศรีอินทราทิตย์]] |
|||
| leader2 = |
|||
| leader3 = |
|||
| leader4 = |
|||
| leader5 = |
|||
| leader6 = |
|||
| leader7 = |
|||
| year_leader1 = ผู้ก่อตั้ง |
|||
| year_leader2 = |
|||
| year_leader3 = |
|||
| year_leader4 = |
|||
| year_leader5 = ผู้ก่อตั้ง |
|||
| year_leader6 = |
|||
| year_leader7 = |
|||
| title_leader = กษัตริย์ |
|||
| stat_year1 = |
|||
| stat_area1 = |
|||
| stat_pop1 = |
|||
| footnotes = |
|||
| utc_offset = |
|||
| cctld = |
|||
| today = {{flag|ไทย}}<br /> {{flag|พม่า}}<br /> {{flagicon|ลาว}}[[ลาว]] |
|||
}} |
|||
'''อาณาจักรสุโขทัย''' หรือ '''รัฐสุโขทัย''' ({{lang-en|Kingdom of Sukhothai}}) เป็นอาณาจักร หรือรัฐในอดีตรัฐหนึ่ง ตั้งอยู่บนที่ราบลุ่ม[[แม่น้ำยม]] เป็นชุมชนโบราณมาตั้งแต่ยุคเหล็กตอนปลาย จนกระทั่งสถาปนาขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 18 ในฐานะสถานีการค้าของรัฐละโว้ หลังจากนั้นราวปี 1800 [[พ่อขุนบางกลางหาว]]และ[[พ่อขุนผาเมือง]] ได้ร่วมกันกระทำการยึดอำนาจจาก[[ขอมสบาดโขลญลำพง]] ซึ่งทำการเป็นผลสำเร็จและได้สถาปนาเอกราชให้สุโขทัยเป็นรัฐอิสระ และมีความเจริญรุ่งเรืองตามลำดับและเพิ่มถึงขีดสุดในสมัย[[พ่อขุนรามคำแหงมหาราช]] ก่อนจะค่อย ๆ ตกต่ำ และประสบปัญหาทั้งจากปัญหาภายนอกและภายใน จนต่อมาถูกรวมเป็นส่วนหนึ่งของ[[อาณาจักรอยุธยา]]ไปในที่สุด |
|||
== ที่ตั้งและอาณาเขต == |
== ที่ตั้งและอาณาเขต == |
||
บรรทัด 120: | บรรทัด 13: | ||
=== การแทรกแซงจากอยุธยา === |
=== การแทรกแซงจากอยุธยา === |
||
{{ประวัติศาสตร์ไทย}} |
{{ประวัติศาสตร์ไทย}} |
||
หลังจากพ่อขุนรามคำแหงแล้ว เมืองต่างๆเริ่มอ่อนแอลงเมือง ส่งผลให้ในรัชกาลพญาเลอไท และรัชกาลพญาไสลือไท ต้องส่งกองทัพไปปราบหลายครั้งแต่มักไม่เป็นผลสำเร็จ และการปรากฏตัวขึ้นของอาณาจักรอยุธยาทางตอนใต้ซึ่งกระทบกระเทือนเสถียรภาพของสุโขทัยจน |
หลังจากพ่อขุนรามคำแหงแล้ว เมืองต่างๆเริ่มอ่อนแอลงเมือง ส่งผลให้ในรัชกาลพญาเลอไท และรัชกาลพญาไสลือไท ต้องส่งกองทัพไปปราบหลายครั้งแต่มักไม่เป็นผลสำเร็จ และการปรากฏตัวขึ้นของอาณาจักรอยุธยาทางตอนใต้ซึ่งกระทบกระเทือนเสถียรภาพของสุโขทัยจควต่อจนสิ้นรัชกาล ส่วนทางอยุธยานั้น ทรงได้สถาปนา[[สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3]] พระราชโอรส เป็นพระมหาอุปราช ดูแลอยุธยาและหัวเมืองฝ่ายใต้ |
||
* เมืองสรวงสองแคว (พิษณุโลก) อันเป็นเมืองเอก มีพระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) เป็นผู้ปกครอง |
|||
* เมืองสุโขทัย เมืองรอง มี พระยาราม เป็นผู้ปกครองเมือง |
|||
* เมืองเชลียง (ศรีสัชนาลัย) มี พระยาเชลียง เป็นผู้ปกครองเมือง |
|||
* เมืองชากังราว (กำแพงเพชร) มี พระยาแสนสอยดาว เป็นผู้ปกครองเมือง |
|||
หลังสิ้นรัชกาล[[พระมหาธรรมราชาที่ 4]] (บรมบาล) [[พระยายุทธิษฐิระ]]ซึ่งเดิมทีอยู่ศรีสัชนาลัย ได้เข้ามาครองเมืองสองแคว (พิษณุโลก) และเมื่อแรกที่สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เสด็จขึ้นผ่านพิภพ เป็นพระมหากษัตริย์กรุงศรีอยุธยา ปรากฏว่าขณะนั้น พระยายุทธิษฐิระ เกิดความน้อยเนื้อต่ำใจ ที่ได้เพียงตำแหน่งพระยาสองแคว เนื่องด้วย [[สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ]]ทรงเคยดำริไว้สมัยทรงพระเยาว์ว่า หากได้ขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์ จะชุบเลี้ยงพระยายุทธิษฐิระให้ได้เป็นพระร่วงเจ้าสุโขทัย [[พ.ศ. 2011]] พระยายุทธิษฐิระจึงเอาใจออกห่างจากสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ไปขึ้นกับ พระยาติโลกราช กษัตริย์ล้านนาในขณะนั้น เหตุการณ์นี้ส่งผลให้เกิดการเฉลิมพระนามกษัตริย์ล้านนา จากพระยา เป็น พระเจ้า เพื่อให้เสมอศักดิ์ด้วยกรุงศรีอยุธยา พระนามพระยาติโลกราช จึงได้รับการเฉลิมเป็น[[พระเจ้าติโลกราช]] |
|||
หลังจากที่พระยายุทธิษฐิระ นำสุโขทัยออกจากอยุธยาไปขึ้นกับล้านนา สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงเสด็จจากกรุงศรีอยุธยา กลับมาพำนัก ณ เมืองสรลวงสองแคว พร้อมทั้งสร้างกำแพงและค่ายคู ประตู หอรบ แล้วจึงสถาปนาขึ้นเป็นเมือง พระพิษณุโลกสองแคว เป็นราชธานีฝ่ายเหนือของอาณาจักรแทนสุโขทัย ในเวลาเจ็ดปีให้หลัง สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงทรงตีเอาสุโขทัยคืนได้ แต่เหตุการณ์ทางเมืองเหนือยังไม่เข้าสู่ภาวะที่น่าไว้วางใจ จึงทรงตัดสินพระทัยพำนักยังนครพระพิษณุโลกสองแควต่อจนสิ้นรัชกาล ส่วนทางอยุธยานั้น ทรงได้สถาปนา[[สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3]] พระราชโอรส เป็นพระมหาอุปราช ดูแลอยุธยาและหัวเมืองฝ่ายใต้ |
|||
ด้วยความที่เป็นคนละประเทศมาก่อน และมีสงครามอยู่ด้วยกัน ชาวบ้านระหว่างสุโขทัยและอยุธยา จึงมิได้ปรองดองเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน จึงต้องแยกปกครอง โดยพระมหากษัตริย์อยุธยา จะทรงสถาปนาพระราชโอรส หรือพระอนุชา หรือพระญาติ อันมีเชื้อสายสุโขทัย ปกครองพิษณุโลกในฐานะราชธานีฝ่ายเหนือ และควบคุม[[หัวเมืองเหนือ]]ทั้งหมด |
ด้วยความที่เป็นคนละประเทศมาก่อน และมีสงครามอยู่ด้วยกัน ชาวบ้านระหว่างสุโขทัยและอยุธยา จึงมิได้ปรองดองเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน จึงต้องแยกปกครอง โดยพระมหากษัตริย์อยุธยา จะทรงสถาปนาพระราชโอรส หรือพระอนุชา หรือพระญาติ อันมีเชื้อสายสุโขทัย ปกครองพิษณุโลกในฐานะราชธานีฝ่ายเหนือ และควบคุม[[หัวเมืองเหนือ]]ทั้งหมด |
||
รุ่นแก้ไขเมื่อ 16:27, 17 มกราคม 2560
บทความนี้ต้องการตรวจสอบความถูกต้องจากผู้เชี่ยวชาญในเรื่องนั้น ๆ โปรดเพิ่มพารามิเตอร์ reason หรือ talk ลงในแม่แบบนี้เพื่ออธิบายปัญหาของบทความ |
าจักรสุโขทัย หรือ รัฐสุโขทัย (อังกฤษ: Kingdom of Sukhothai) เป็นอาณาจักร หรือรัฐในอดีตรัฐหนึ่ง ตั้งอยู่บนที่ราบลุ่มแม่น้ำยม เป็นชุมชนโบราณมาตั้งแต่ยุคเหล็กตอนปลาย จนกระทั่งสถาปนาขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 18ละมีความเจริญรุ่งเรืองตามลำดับและเพิ่มถึงขีดสุดในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ก่อนจะค่อย ๆ ตกต่ำ และประสบปัญหาทั้งจากปัญหาภายนอกและภายใน จนต่อมาถูกรวมเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรอยุธยาไปในที่สุด
ที่ตั้งและอาณาเขต
อาณาจักรสุโขทัย ตั้งอยู่บนเส้นทางการค้าผ่านคาบสมุทรระหว่างอ่าวเมาะตะมะ และที่ราบลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลาง มีอาณาเขตดังนี้[1]
- ทิศเหนือ มีเมืองแพล (ปัจจุบันคือแพร่) เป็นเมืองปลายแดนด้านเหนือสุด
- ทิศใต้ มีเมืองพระบาง (ปัจจุบันคือนครสวรรค์) เป็นเมืองปลายแดนด้านใต้
- ทิศตะวันตก มีเมืองฉอด (ปัจจุบันคือแม่สอด) เป็นเมืองชายแดนที่จะติดต่อเข้าไปยังอาณาจักรมอญ
- ทิศตะวันออก มีเมืองสะค้าใกล้แม่น้ำโขงในเขตภาคอีสานตอนเหนือ
การแทรกแซงจากอยุธยา
ประวัติศาสตร์ไทย |
---|
![]() |
ตัวเลขในวงเล็บ หมายถึง ปีพุทธศักราช |
หลังจากพ่อขุนรามคำแหงแล้ว เมืองต่างๆเริ่มอ่อนแอลงเมือง ส่งผลให้ในรัชกาลพญาเลอไท และรัชกาลพญาไสลือไท ต้องส่งกองทัพไปปราบหลายครั้งแต่มักไม่เป็นผลสำเร็จ และการปรากฏตัวขึ้นของอาณาจักรอยุธยาทางตอนใต้ซึ่งกระทบกระเทือนเสถียรภาพของสุโขทัยจควต่อจนสิ้นรัชกาล ส่วนทางอยุธยานั้น ทรงได้สถาปนาสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3 พระราชโอรส เป็นพระมหาอุปราช ดูแลอยุธยาและหัวเมืองฝ่ายใต้
ด้วยความที่เป็นคนละประเทศมาก่อน และมีสงครามอยู่ด้วยกัน ชาวบ้านระหว่างสุโขทัยและอยุธยา จึงมิได้ปรองดองเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน จึงต้องแยกปกครอง โดยพระมหากษัตริย์อยุธยา จะทรงสถาปนาพระราชโอรส หรือพระอนุชา หรือพระญาติ อันมีเชื้อสายสุโขทัย ปกครองพิษณุโลกในฐานะราชธานีฝ่ายเหนือ และควบคุมหัวเมืองเหนือทั้งหมด
การสิ้นสุดของของอาณาจักรสุโขทัย
พ.ศ. 2127 หลังจากชนะศึกที่แม่น้ำสะโตงแล้ว พระนเรศวรโปรดให้เทครัวเมืองเหนือทั้งปวง (เมืองพระพิษณุโลกสองแคว เมืองสุโขทัย เมืองพิชัย เมืองสวรรคโลก เมืองกำแพงเพชร เมืองพิจิตร และเมืองพระบาง [2]) ลงมาไว้ที่อยุธยา เพื่อเตรียมรับศึกใหญ่ พิษณุโลกและหัวเมืองเหนือทั้งหมดจึงกลายเป็นเมืองร้าง หลังจากเทครัวไปเมืองใต้ จึงสิ้นสุดการแบ่งแยกระหว่างชาวเมืองเหนือ กับชาวเมืองใต้ และถือเป็นการสิ้นสุดของรัฐสุโขทัยโดยสมบูรณ์ เพราะหลังจากนี้ 8 ปี พิษณุโลกได้ถูกฟื้นฟูอีกครั้ง แต่ถือเป็นเมืองเอกในราชอาณาจักร มิใช่ราชธานีฝ่ายเหนือ
ในด้านวิชาการ มีนักวิชาการหลายท่านได้เสนอเพิ่มว่า เหตุการณ์อีกประการ อันทำให้ต้องเทครัวเมืองเหนือทั้งปวงโดยเฉพาะพิษณุโลกนั้น อยู่ที่เหตุการณ์แผ่นดินไหวครั้งใหญ่ บนรอยเลื่อนวังเจ้า ในราวพุทธศักราช 2127 แผ่นดินไหวครั้งนี้ส่งผลให้ตัวเมืองพิษณุโลกราพณาสูญ แม้แต่แม่น้ำแควน้อย ก็เปลี่ยนเส้นทางไม่ผ่านเมืองพิษณุโลก แต่ไปบรรจบกับแม่น้ำโพ (ปัจจุบันคือแม่น้ำน่าน) ที่เหนือเมืองพิษณุโลกขึ้นไป และยังส่งผลให้พระศรีรัตนมหาธาตุพิษณุโลก หักพังทลายในลักษณะที่บูรณะคืนได้ยาก ในการฟื้นฟูจึงกลายเป็นการสร้างพระปรางค์แบบอยุธยาครอบทับลงไปแทน ทั้งหมด
ความเจริญรุ่งเรือง
ด้านเศรษฐกิจ
สภาพเศรษฐกิจสมัยสุโขทัยเป็นระบบเศรษฐกิจแบบเสรีนิยม ดังข้อความปรากฏในหลักศิลาจารึกหลักที่ 1 "…ใครจักใคร่ค้าช้างค้า ใครจักใคร่ค้าม้าค้า ใครจักใคร่ค้าเงินค้า ทองค้า " และ "...เมืองสุโขทัยนี้ดี ในน้ำมีปลาในนามีข้าว..." ประชาชนประกอบอาชีพเกษตรกรรมด้วยระบบการเกษตรแบบพึ่งพาธรรมชาติ เช่นสังคมไทยส่วนใหญ่ในชนบทปัจจุบัน และ ส่งออกเครื่องถ้วยชามสังคโลก.
ด้านสังคมและศาสนา
การใช้ชีวิตของผู้คนในสมัยสุโขทัยมีความอิสรเสรี มีเสรีภาพอย่างมากเนื่องจากผู้ปกครองรัฐให้อิสระแก่ไพร่ฟ้า และปกครองผู้ใต้ปกครองแบบพ่อกับลูก ดังปรากฏหลักฐานในศิลาจารึกว่า "…ด้วยเสียงพาทย์ เสียงพิณ เสียงเลื่อน เสียงขับ ใครจักมักเล่น เล่น ใครจักมักหัว หัว ใครจักมักเลื่อน เลื่อน…"
ด้านความเชื่อและศาสนา สังคมยุคสุโขทัยประชาชนมีความเชื่อทั้งเรื่องวิญญาณนิยม (Animism) ไสยศาสตร์ ศาสนาพราหมณ์ฮินดู และพุทธศาสนา ดังปรากฏหลักฐานในศิลาจารึกหลักที่ 1 ด้านที่ 3 ว่า "…เบื้องหัวนอนเมืองสุโขทัยนี้มีกุฎิวิหารปู่ครูอยู่ มีสรีดพงส์ มีป่าพร้าว ป่าลาง ป่าม่วง ป่าขาม มีน้ำโคก มีพระขระพุงผี เทพยาดาในเขาอันนั้นเป็นใหญ่กว่าทุกผีในเมืองนี้ ขุนผู้ใดถือเมืองสุโขทัยนี้แล้ว ไหว้ดีพลีถูก เมืองนี้เที่ยว เมืองนี้ดี ผิไหว้บ่ดี พลีบ่ถูก ผีในเขาอันนั้นบ่คุ้มบ่เกรง เมืองนี้หาย…"
ส่วนด้านศาสนา ได้รับอิทธิพลจากพุทธศาสนานิกายเถรวาทแบบลังกาวงศ์จากนครศรีธรรมราช ในวันพระ จะมีภิกษุเทศนาสั่งสอน ณ ลานธรรมในสวนตาล โดยใช้พระแท่นมนังคศิลาอาสน์ เป็นอาสนะสงฆ์ ในการบรรยายธรรมให้ประชาชนฟัง ยังผลให้ประชาชนในยุคนี้นิยมปฏิบัติตนอยู่ในศีลธรรม มีการถือศีล โอยทานกันเป็นปกติวิสัย ทำให้สังคมโดยรวมมีความสงบสุขร่มเย็น
ด้านการปกครอง
อาณาจักรสุโขทัยปกครองด้วยระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ซึ่งแบ่งออกได้เป็น 2 ระยะ
- 1.แบบพ่อปกครองลูก
ในระยะแรกสุโขทัยมีการปกครองแบบพ่อปกครองลูก พระมหากษัตริย์เรียกว่า "พ่อขุน" ซึ่งเปรียบเสมือนพ่อที่จะต้องดูแลคุ้มครองลูก ในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช โปรดให้สร้างกระดิ่งแขวนไว้ที่หน้าประตูพระราชวัง เมื่อประชาชนมีเรื่องเดือดร้อนก็ให้ไปสั่นกระดิ่งร้องเรียน พระองค์ก็จะเสด็จมารับเรื่องราวร้องทุกข์ และโปรดให้สร้างพระแท่นมนังคศิลาอาสน์ได้กลางดงตาล ในวันพระจะนิมนต์พระสงฆ์มาเทศน์สั่งสอนประชาชน หากเป็นวันธรรมดาพระองค์จะเสด็จออกให้ประชาชนเข้าเฝ้าและตัดสินคดีความด้วยพระองค์เอง การปกครองแบบนี้ปรากฏในสมัยกรุงสุโขทัยตอนต้น
- 2.แบบธรรมราชา
กษัตริย์ผู้ทรงธรรม ในสมัยของพระมหาธรรมราชาที่ ๑ มีกำลังทหารที่ไม่เข้มแข็ง ประกอบกับอาณาจักรอยุธยาที่ก่อตั้งขึ้นใหม่ได้แผ่อิทธิพลมากขึ้น พระองค์ทรงเกรงภัยอันตรายจะบังเกิดแก่อาณาจักรสุโขทัย หากใช้กำลังทหารเพียงอย่างเดียว พระองค์จึงทรงนำหลักธรรมมาใช้ในการปกครอง โดยพระองค์ทรงเป็น แบบอย่างในด้านการปฏิบัติธรรม ทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา นอกจากนั้นพระมหาธรรมราชาที่ ๑ ทรงพระราชนิพนธ์วรรณกรรมเรื่อง ไตรภูมิพระร่วง ที่ปรากฏแนวคิดแบบธรรมราชาไว้ด้วย การปกครองแบบนี้ใช้ในสมัยกรุงสุโขทัยตอนปลาย ตั้งแต่พระมหาธรรมราชาที่ ๑ - ๔
ด้านการปกครองส่วนย่อยสามารถแยกกล่าวเป็น 2 แนว ดังนี้
- ในแนวราบ
จัดการปกครองแบบพ่อปกครองลูก กล่าวคือผู้ปกครองจะมีความใกล้ชิดกับประชาชน ให้ความเป็นกันเองและความยุติธรรมกับประชาชนเป็นอย่างมาก เมื่อประชาชนเกิดความเดือดร้อนไม่ได้รับความเป็นธรรม สามารถร้องเรียนกับพ่อขุนโดยตรงได้ โดยไปสั่นกระดิ่งที่แขวนไว้ที่หน้าประตูที่ประทับ ดังข้อความในศิลาจารึกปรากฏว่า "…ในปากประตูมีกระดิ่งอันหนึ่งไว้ให้ ไพร่ฟ้าหน้าใส…" นั่นคือเปิดโอกาสให้ประชาชนสามารถมาสั่นกระดิ่งเพื่อแจ้งข้อร้องเรียนได้
- ในแนวดิ่ง
ได้มีการจัดระบบการปกครองขึ้นเป็น 4 ชนชั้น คือ
- พ่อขุน เป็นชนชั้นผู้ปกครอง อาจเรียกชื่ออย่างอื่น เช่น เจ้าเมือง พระมหาธรรมราชา หากมีโอรสก็จะเรียก "ลูกเจ้า"
- ลูกขุน เป็นข้าราชบริพาร ข้าราชการที่มีตำแหน่งหน้าที่ช่วงปกครองเมืองหลวง หัวเมืองใหญ่น้อย และภายในราชสำนัก เป็นกลุ่มคนที่ใกล้ชิดและได้รับการไว้วางใจจากเจ้าเมืองให้ปฏิบัติหน้าที่บำบัดทุกข์บำรุงสุขแก่ไพร่ฟ้า
- ไพร่หรือสามัญชน ได้แก่ราษฎรทั่วไปที่อยู่ในราชอาณาจักร (ไพร่ฟ้า)
- ทาส ได้แก่ชนชั้นที่ไม่มีอิสระในการดำรงชีวิตอย่างสามัญชนหรือไพร่ (อย่างไรก็ตามประเด็นทาสนี้ยังคงถกเถียงกันอยู่ว่ามีหรือไม่)
รูปภาพ
-
มณฑปพระอัจนะ วัดศรีชุม แสดงถึงความรุ่งเรืองของอาณาจักรสุโขทัยในยุคแรก ๆ
-
วัดเขาพระบาทน้อย และพระเจดีย์ (ไม้เครื่องบนบางส่วนหลงเหลืออยู่)
-
วิหารหลวง (จำลอง) ศิลปะสมัยสุโขทัยในเมืองโบราณ
รายพระนามและรายนามผู้ปกครอง
รัฐอิสระ
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
- | พระยาพาลีราช | เจ้าเมืองสุโขทัย | - | พ.ศ. 1043[3] - ไม่ทราบปี |
- ตำนานกล่าวว่า พ.ศ. 1043 พระยาพาลีราชแห่งอาณาจักรละโว้เป็นผู้ก่อตั้งเมืองสุโขทัย[4] | ||||
- | พระยาอภัย[5] | เจ้าเมืองสุโขทัย | - | ไม่ทราบปี |
- | พระอรุณกุมาร[6] | เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย | - | ไม่ทราบปี |
- | พระยาพสุจราช[7] | เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย | - | ไม่ทราบปี |
- | พระยาธรรมไตรโลก[8] | เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย | - | ไม่ทราบปี |
- | พระยาศรีจันทราธิบดี[9] | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | (อดีตภิกษุ) | พ.ศ. 1502[10] - ไม่ทราบปี |
1 | พ่อขุนศรีนาวนำถุม | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | นำถม | ไม่ทราบปี - พ.ศ. 1724 |
2 | ขอมสบาดโขลญลำพง | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | - | ไม่ทราบปี - พ.ศ. 1780 |
3 | พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1780 - ประมาณ พ.ศ. 1801 |
4 | พ่อขุนบานเมือง | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | ประมาณ พ.ศ. 1801 - พ.ศ. 1822 |
5 | พ่อขุนรามคำแหงมหาราช | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1822 - 1842 |
6 | พญาไสสงคราม | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1842 |
7 | พญาเลอไท | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1842 - 1866 |
8 | พญางั่วนำถุม | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1866 - 1890 |
9 | พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไท) | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1890 - 1913 |
10 | พระมหาธรรมราชาที่ 2 (ลือไท) | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1913 - 1921 |
รัฐบรรณาการอาณาจักรอยุธยา
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
10 | พระมหาธรรมราชาที่ 2 (ลือไท) | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1921 - 1931 |
11 | พระมหาธรรมราชาที่ 3 (ไสลือไท) | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1931 - 1962 |
12 | พระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 1962 - 1989 |
13 | พระราเมศวร | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | สุพรรณภูมิ | พ.ศ. 1989 - 1991 |
- | ว่าง | - | - | พ.ศ. 1991 - 2011 |
รัฐบรรณาการอาณาจักรล้านนา
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
14 | พระยายุทธิษฐิระ | พระร่วงเจ้าสุโขทัย | พระร่วง | พ.ศ. 2011 - 2017 |
สำหรับรัชกาลต่อจากนี้ ดูเพิ่มที่ พระพิษณุโลกสองแคว
- พระยายุทธิษฐิระ (พ.ศ. 1991 - พ.ศ. 2011) (เป็นประเทศราชล้านนาในปี พ.ศ. 2011)
- สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ. 2011 - พ.ศ. 2031) (สถาปนา และประทับ ณ พิษณุโลก จนสิ้นรัชกาล)
- พระเชษฐาธิราช (พ.ศ. 2031 - พ.ศ. 2034) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา)
- พระอาทิตยวงศ์ (พระหน่อพุทธางกูร) (พ.ศ. 2034 - พ.ศ. 2072) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา)
- พระไชยราชา (พ.ศ. 2072 - พ.ศ. 2077) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา)
- พระมหาธรรมราชา (ขุนพิเรนทรเทพ) (พ.ศ. 2077 - พ.ศ. 2111) (เจ้าราชธานีฝ่ายเหนือ)
- พระนเรศวร (หลังเสด็จกลับจากหงสาวดี พ.ศ. 2115 - พ.ศ. 2133) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา) [13]
- พระเอกาทศรถ (พ.ศ. 2133 - พ.ศ. 2148) (ตำแหน่งพระมหาอุปราชของอยุธยา)
- จากนั้นสมเด็จพระเอกาทศรถทรงยกเลิกตำแหน่งพระมหาอุปราชฯผู้ครองเมืองพิษณุโลก
ลำดับพระร่วงเจ้า พระมหาธรรมราชา ผู้ครองผู้ครองเมืองสุโขทัยและเมืองพิษณุโลกสองแคว
อ้างอิงและหมายเหตุ
- ↑ http://www.sac.or.th/Subdetail/article/2549/January/article6.html
- ↑ พิเศษ เจียจันทร์พงษ์. พระมหาธรรมราชากษัตราธิราช. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน, พ.ศ. 2546. 184 หน้า. หน้า 57. ISBN 974-322-818-7
- ↑ ศักราชอาจคลาดเคลื่อน เพราะพงศาวดารเหนือ ได้ระบุถึงพระนามผู้ปกครองที่สืบต่อมา จนถึงพ่อขุนศรีนาวนำถม อีกทั้งไม่ปรากฏพระนามพระยาพาลีราชตามหลักฐานอื่น ว่าเป็นผู้ปกครองอาณาจักรละโว้ในปีดังกล่าว
- ↑ วัชรพงษ์ หนูชัย และวสุรัฐ ธรรมปัญญา. อาณาจักรสุโขทัย -- เชียงใหม่ : โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย. (ออนไลน์)
- ↑ ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ
- ↑ ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ
- ↑ ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ
- ↑ ปรากฏพระนามในพงศาวดารเหนือ
- ↑ ปรากฏพระนามและปีครองราชย์ ในพงศาวดารเหนือ
- ↑ ปรากฏปีครองราชย์ในพงศาวดารเหนือ แต่ศักราชอาจจะคลาดเคลื่อน เพราะระบุว่า หลังสิ้นรัชกาลนี้แล้ว พ่อขุนศรีนาวนำถุมได้เป็นผู้ปกครองต่อ
- ↑ พญางั่วนำถุม มาจากสายราชวงศ์นำถม (ผาเมือง) ทางราชนิกูล ทางประวัติศาสตร์ยังถือว่าท่านเป็น "ราชวงศ์พระร่วง"
- ↑ พระยายุทธิษฐิระ ครองศรีสัชนาลัย ซึ่งขณะนั้นมีฐานะเป็นเมืองสำคัญเหนือกว่าพิษณุโลก
- ↑ ราชการสงครามในสมัยสมเด็จพระนเรศวร หอมรดกไทย กองทัพบก
ดูเพิ่ม
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png)