อักษรบาหลี

อักษรบาหลี Aksara Bali ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬩᬮᬶ
ชนิด	อักษรสระประกอบ
ช่วงยุค	ประมาณ ค.ศ. 1000-ปัจจุบัน
ทิศทาง	ซ้ายไปขวา
ภาษาพูด	บาหลี ซาซัก
อักษรที่เกี่ยวข้อง
ระบบแม่	ชุดตัวอักษรไซนายดั้งเดิม[a] ชุดตัวอักษรฟินิเชีย[a] ชุดตัวอักษรแอราเมอิก[a] พราหมี ปัลลวะ กวิเก่า อักษรบาหลี
ระบบพี่น้อง	บาตัก ไบบายิน ชวา ลนตารา มากาซาร์ ซุนดาเก่า เรินจง เรอจัง
ISO 15924
ISO 15924	Bali (360), ​Balinese
ยูนิโคด
ยูนิโคดแฝง	Balinese
ช่วงยูนิโคด	U+1B00-U+1B7F
[a] ต้นกำเนิดเซมิติกของอักษรพราหมีโดยทั่วไปยังไม่เป็นที่ยอมรับ

อักษรบาหลี (บาหลี: Aksara Bali) หรือ ฮานาจารากา (Hanacaraka) เป็นอักษรสระประกอบที่ใช้งานบนเกาะบาหลี ประเทศอินโดนีเซีย โดยทั่วไปใช้เขียนภาษาบาหลี, ชวาเก่า และสันสกฤต ภาษาซาซักบนเกาะลมบกก็ใช้อักษรนี้ เพียงแต่ดัดแปลงให้เข้ากับภาษาของตนเอง อักษรนี้พัฒนามาจากอักษรพราหมี และมีความคล้ายคลึงกับอักษรสมัยใหม่ในเอเชียใต้และตะวันออกเฉียงใต้อย่างมาก อักษรบาหลีกับอักษรชวาถือเป็นอักษรที่ประณีตและวิจิตรที่สุดในบรรดาตระกูลอักษรพราหมีในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

แม้ว่าในปัจจุบันอักษรนี้ถูกแทนที่ด้วยอักษรละติน อักษรบาหลียังคงแพร่หลายอย่างมีนัยสำคัญในพิธีแบบดั้งเดิมของเกาะ และมีส่วนเกี่ยวโยงกับศาสนาฮินดูอย่างมาก ส่วนใหญ่ในปัจจุบันใช้อักษรนี้ในการคัดลอกลนตาร์ หรือเอกสารตัวเขียนใบตาลที่มีข้อความทางศาสนา

ลักษณะ

มีรูปพยัญชนะซ้อนสำหรับตัวสะกด เขียนจากซ้ายไปขวา แนวนอน

อักษร

อักษรพื้นฐานในภาษาบาหลีคือ aksara (ᬅᬓ᭄ᬱᬭ) และแต่ละอักษรเป็นพยางค์ที่มีสระลดรูป /a/

พยัญชนะ

พยัญชนะมีชื่อเรียกว่า wianjana (ᬯ᭄ᬬᬜ᭄ᬚᬦ) หรือ aksara wianjana (ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬯ᭄ᬬᬜ᭄ᬚᬦ) อักษรบาหลีมีพยัญชนะ 33 ตัว ในจำนวนนี้มี 18 ตัวที่มีชื่อว่า wreṣāstra (ᬯᬺᬱᬵᬲ᭄ᬢ᭄ᬭ) ซึ่งใช้เขียนคำศัพท์พื้นฐานในภาษาบาหลี ส่วนอีก 15 ตัวมีชื่อว่า sualalita (ᬰ᭄ᬯᬮᬮᬶᬢ) ซึ่งโดยหลักเขียนคำยืมภาษาสันสกฤตและกวิในภาษาบาหลี โดยมีการเรียงพยัญชนะตามรูปแบบสันสกฤตและรูปแบบฮานาจารากา

รูปแบบฮานาจารากา

พยัญชนะบาหลีสามารถเรียงในรูปแบบฮานาจารากา ซึ่งเป็นกวี 4 แถวจากตำนานอาจี ซากา อย่างไรก็ตาม รูปแบบนี้มีเฉพาะ aksara wreṣāstra (ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬯᬺᬱᬵᬲ᭄ᬢ᭄ᬭ) 18 ตัว และไม่รวม aksara sualalita (ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬰ᭄ᬯᬮᬮᬶᬢ) ถึงกระนั้น ตารางข้างล่างได้รวม aksara sualalita เนื่องจากรูปอักษรโรมันในปัจจุบันไม่มีเครื่องหมายเสริมสัทอักษรสำหรับพยัญชนะ

ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬯ᭄ᬬᬜ᭄ᬚᬦ Aksara Wianjana พยัญชนะ

กวี

แถวแรก

แถวที่สอง

แถวที่สาม

แถวที่สี่

สัทอักษรสากล

[ha]

[na]

[tʃa]

[ra]

[ka]

[da]

[ta]

[sa]

[wa]

[la]

[ma]

[ga]

[ba]

[ŋa]

[pa]

[dʒa]

[ja]

[ɲa]

Aksara Latin ถอดเป็นอักษรละติน

ha

na

ca

ra

ka

da

ta

sa

wa

la

ma

ga

ba

nga

pa

ja

ya

nya

Aksara Wreṣāstra ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬯᬺᬱᬵᬲ᭄ᬢ᭄ᬭ

ᬳ

ᬦ

ᬘ

ᬭ

ᬓ

ᬤ

ᬢ

ᬲ

ᬯ

ᬮ

ᬫ

ᬕ

ᬩ

ᬗ

ᬧ

ᬚ

ᬬ

ᬜ

Aksara Sualalita ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬰ᭄ᬯᬮᬮᬶᬢ

ᬡ

ᬙ

ᬔ

ᬥ ᬟ ᬠ

ᬣ ᬝ ᬞ

ᬰ ᬱ

ᬖ

ᬪ

ᬨ

ᬛ

รูปแบบสันสกฤต

พยัญชนะบาหลีสามารถเรียงตามรูปแบบทมิฬ / สันสกฤต เหมือนกับตระกูลอักษรพราหมีอื่น ๆ ทำให้อักษรบาหลีได้รับอิทธิพลจาก Kalvi / Shiksha ตารางข้างล่างแสดงรูปแบบนี้

Aksara Wianjana ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬯ᭄ᬬᬜ᭄ᬚᬦ พยัญชนะ
Warga (ตำแหน่งเกิดเสียง)	Pancawalimukha					Ardhasuara ᬅᬭ᭄ᬥᬲ᭄ᬯᬭ (เสียงกึ่งสระ)	อูษมัน ᬊᬱ᭄ᬫ (เสียดแทรก)	Wisarga ᬯᬶᬲᬭ᭄ᬕ (เส้นเสียง)
	อโฆษะ		โฆษะ		อนุนาสิกะ ᬅᬦᬸᬦᬲᬶᬓ นาสิก
	อัลปปราณะ ᬅᬮ᭄ᬧᬧ᭄ᬭᬵᬡ ไม่พ่นลม	มหาปราณะ ᬫᬵᬳᬵᬧ᭄ᬭᬵᬡ พ่นลม	อัลปปราณะ ᬅᬮ᭄ᬧᬧ᭄ᬭᬵᬡ ไม่พ่นลม	มหาปราณะ ᬫᬵᬳᬵᬧ᭄ᬭᬵᬡ พ่นลม
กัณฐยะ ᬓᬡ᭄ᬞ᭄ᬬ (ช่องคอ/เพดานอ่อน)	ᬓ [ka] ka Ka	ᬔ [kʰa] kha Ka mahaprana	ᬕ [ɡa] ga Ga	ᬖ [ɡʱa] gha Ga gora	ᬗ [ŋa] nga Nga			ᬳ [ha] ha Ha
ตาลวยะ ᬢᬵᬮᬯ᭄ᬬ (เพดานแข็ง)	ᬘ [tʃa] ca Ca murca	ᬙ [tʃʰa] cha Ca laca	ᬚ [dʒa] ja Ja	ᬛ [dʒʱa] jha Ja jera	ᬜ [ɲa] nya Nya	ᬬ [ja] ya Ya	ᬰ [ɕa] śa ça Sa saga
มูรธันยะ ᬫᬹᬭ᭄ᬠᬜ (ปลายลิ้นม้วน)	ᬝ [ʈa] ṭa Ta latik	ᬞ [ʈʰa] ṭha Ta latik m.	ᬟ [ɖa] ḍa Da murda a.	ᬠ [ɖʱa] ḍha Da murda m.	ᬡ [ɳa] ṇa Na rambat	ᬭ [ra] ra Ra	ᬱ [ʂa] ṣa Sa sapa
ทันตยะ ᬤᬦ᭄ᬢ᭄ᬬ (ฟัน)	ᬢ [t̪a] ta Ta	ᬣ [t̪ʰa] tha Ta tawa	ᬤ [d̪a] da Da lindung	ᬥ [d̪ʱa] dha Da madu	ᬦ [n̪a] na Na kojong	ᬮ [l̪a] la La	ᬲ [sa] sa Sa danti
โอษฐยะ ᬑᬱ᭄ᬞ᭄ᬬ (ริมฝีปาก)	ᬧ [pa] pa Pa	ᬨ [pʰa] pha Pa kapal	ᬩ [ba] ba Ba	หรือ ᬪ [bʱa] bha Ba kembang	ᬫ [ma] ma Ma	ᬯ [wa] wa Wa

^1 Aksara wreṣāstra เรียงตามลำดับในแบบดั้งเดิม คือ: ha na ca ra ka / da ta sa wa la / ma ga ba nga / pa ja ya nya.
^2 บางครั้ง พยัญชนะ ha ไม่ออกเสียง เช่น ᬳᬸᬚᬦ᭄ hujan (แปลว่า ฝน) ออกเสียงว่า ujan
^3 รูปร่างของอักษร ca laca ยังไม่ทราบที่แน่ชัด เนื่องจากปรากฏเพียงรูปต่อท้าย (gantungan) เท่านั้น แต่มีการรวมรูปเดี่ยวในยูนิโคด
^4 อัลปปราณะ ^5 มหาปราณะ
^6 ความเป็นจริงคือเสียงพยัญชนะปุ่มเหงือก แต่ตามธรรมเนียมจัดเป็นเสียงพยัญชนะฟัน
^7 มีการใช้งานอักษรแบบแรกมากกว่า

สระ

สระในภาษาบาหลีมีชื่อว่า suara (ᬲ᭄ᬯᬭ) หรือ aksara suara (ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬲ᭄ᬯᬭ) โดยสามารถเขียนเป็นรูปเดี่ยวเมื่อปรากฏเสียงสระในตำแหน่งเริ่มต้น ตารางข้างล่างแบ่งได้ ดังนี้:

Aksara suara ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬲ᭄ᬯᬭ สระ
Warga (ตำแหน่งเกิดเสียง)	Aksara suara hŗeşua ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬲ᭄ᬯᬭᬳᬺᬱ᭄ᬯ (สระเสียงสั้น)					Aksara suara dirgha ᬅᬓ᭄ᬱᬭᬲ᭄ᬯᬭᬤᬷᬭ᭄ᬖ (สระเสียงยาว)
	ภาพ	อักษร	ทับศัพท์	สัทอักษรสากล	ชื่อ	ชื่อ	ภาพ	อักษร	ทับศัพท์	สัทอักษรสากล
กัณฐยะ ᬓᬡ᭄ᬞ᭄ᬬ (ช่องคอ)		ᬅ	a	[a]	A kara			ᬆ	ā	[ɑː]
ตาลวยะ ᬢᬵᬮᬯ᭄ᬬ (เพดานแข็ง)		ᬇ	i	[i]	I kara			ᬈ	ī	[iː]
มูรธันยะ ᬫᬹᬭ᭄ᬠᬜ (ปลายลิ้นม้วน)		ᬋ	ṛ	[ɹ̩]	Ra repa			ᬌ	ṝ	[ɹ̩ː]
ทันตยะ ᬤᬦ᭄ᬢ᭄ᬬ (ฟัน)		ᬍ	ḷ	[l̩]	La lenga			ᬎ	ḹ	[l̩ː]
โอษฐยะ ᬑᬱ᭄ᬞ᭄ᬬ (ริมฝีปาก)		ᬉ	u	[u]	U kara			ᬊ	ū	[uː]
กัณฐตาลวยะ ᬓᬡ᭄ᬞ᭄ᬬᬢᬵᬮᬯ᭄ᬬ (เพดานแข็ง-คอหอย)		ᬏ	e	[e] [ɛ]	E kara	Airsanya		ᬐ	ai	[aːi]
กัณโฐษฐยะ ᬓᬡ᭄ᬞ᭄ᬬᬑᬱ᭄ᬞ᭄ᬬ (ริมฝีปาก-คอหอย)		ᬑ	o	[o] [ɔ]	O kara			ᬒ	au	[aːu]

ตัวเลข

บทความหลัก: ตัวเลขบาหลี

ตัวเลขบาหลีเขียนในวิธีเดียวกันกับตัวเลขอาหรับ เช่น 25 เขียนในตัวเลขบาหลีเป็น 2 กับ 5

ภาพ	อักษร	ตัวเลขอาหรับ	ชื่อ		ภาพ	อักษร	ตัวเลขอาหรับ	ชื่อ
	᭐	0	Bindu Windu			᭕	5	Lima
	᭑	1	Siki Besik			᭖	6	Nem
	᭒	2	Kalih Dua			᭗	7	Pitu
	᭓	3	Tiga Telu			᭘	8	Kutus
	᭔	4	Papat			᭙	9	Sanga Sia

ถ้าตัวเลขอยู่ในข้อความ ก็จะมีการเขียน carik ข้างหน้าหรือหลังเพื่อแยกตัวเลขจากข้อความ โดยด้านล่างคือตัวอย่างวิธีเขียนวันที่ในตัวเลขบาหลี (วันที่: 1 กรกฎาคม ค.ศ. 1982, ที่ตั้ง: บาหลี):

อักษรบาหลี	ทับศัพท์
Bali, 1 Juli 1982. ᬩᬮᬶ᭞᭑᭞ᬚᬸᬮᬶ᭞᭑᭙᭘᭒᭟	Bali, 1 Juli 1982.

สัญลักษณ์อื่น ๆ

นอกจากนี้ ยังมีสัญลักษณ์พิเศษในอักษรบาหลี โดยบางส่วนใช้เป็นเครื่องหมายวรรคตอน และบางส่วนเป็นเครื่องหายทางศาสนา:

ภาพ	สัญลักษณ์	ชื่อ	รายละเอียด
	᭞	Carik Carik Siki	เขียนตรงกลางประโยค ทำหน้าที่เหมือนจุลภาค (,) และเขียนใกล้ตัวเลขเพื่อแยกมันจากข้อความ
	᭟	Carik Kalih Carik Pareren	เขียนตรงปลายประโยค ทำหน้าที่เหมือนมหัพภาค (.)
	᭝	Carik pamungkah	ทำหน้าที่เหมือนทวิภาค (:)
	᭟᭜᭟	Pasalinan	ใช้ที่ปลายร้อยแก้ว ข้อความ หรือร้อยกรอง
	᭚	Panten or Panti	ใช้ที่ต้นร้อยแก้ว ข้อความ หรือร้อยกรอง
	᭛	Pamada	ใช้ที่ต้นข้อความทางศาสนา สัญลักษณ์นี้เป็นตัวแฝดของอักษร ma, nga, ja และ pa ก่อห้เกิดคำว่า mangajapa ซึ่งมีความหมายประมาณว่า "ขอให้ปลอดภัย"
	ᬒᬁ	Ongkara	สัญลักษณ์ศักดิ์สิทธิ์ในศาสนาฮินดู ออกเสียงเป็น "Ong" หรือ "Om"

ยูนิโคด

บทความหลัก: Balinese (บล็อกยูนิโคด)

มีการเพิ่มอักษรบาหลีลงในยูนิโคดเมื่อเดือนกรกฎาคม ค.ศ. 2006 ในรุ่นที่ 5.0.

บล็อกยูนิโคดสำหรับอักษรบาหลีอยู่ที่ U+1B00-U+1B7F:

บาหลี Unicode.org chart (PDF)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

U+1B0x

ᬀ

ᬁ

ᬂ

ᬃ

ᬄ

ᬅ

ᬆ

ᬇ

ᬈ

ᬉ

ᬊ

ᬋ

ᬌ

ᬍ

ᬎ

ᬏ

U+1B1x

ᬐ

ᬑ

ᬒ

ᬓ

ᬔ

ᬕ

ᬖ

ᬗ

ᬘ

ᬙ

ᬚ

ᬛ

ᬜ

ᬝ

ᬞ

ᬟ

U+1B2x

ᬠ

ᬡ

ᬢ

ᬣ

ᬤ

ᬥ

ᬦ

ᬧ

ᬨ

ᬩ

ᬪ

ᬫ

ᬬ

ᬭ

ᬮ

ᬯ

U+1B3x

ᬰ

ᬱ

ᬲ

ᬳ

᬴

ᬵ

ᬶ

ᬷ

ᬸ

ᬹ

ᬺ

ᬻ

ᬼ

ᬽ

ᬾ

ᬿ

U+1B4x

ᭀ

ᭁ

ᭂ

ᭃ

᭄

ᭅ

ᭆ

ᭇ

ᭈ

ᭉ

ᭊ

ᭋ

U+1B5x

᭐

᭑

᭒

᭓

᭔

᭕

᭖

᭗

᭘

᭙

᭚

᭛

᭜

᭝

᭞

᭟

U+1B6x

᭠

᭡

᭢

᭣

᭤

᭥

᭦

᭧

᭨

᭩

᭪

᭫

᭬

᭭

᭮

᭯

U+1B7x

᭰

᭱

᭲

᭳

᭴

᭵

᭶

᭷

᭸

᭹

᭺

᭻

᭼

ตัวอย่าง

ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน ข้อที่ 1:

Sami manusané sané nyruwadi wantah mardéka tur maduwé kautamaan lan hak-hak sané pateh. Sami kalugrähin papineh lan idep tur mangdané paḍa masawitra melarapan semangat pakulawargaan.
[มนุษย์ทั้งปวงเกิดมามีอิสระและเสมอภาคกันในศักดิ์ศรี และสิทธิ ต่างในตนมีเหตุผลและมโนธรรม และควรปฏิบัติต่อกันด้วยจิตวิญญาณแห่งภราดรภาพ]

ᬲᬫᬶᬫᬦᬸᬲᬦᬾᬲᬦᬾᬜ᭄ᬭᬸᬯᬤᬶᬯᬦ᭄ᬢᬄᬫᬭ᭄ᬤᬾᬓᬢᬸᬃᬫᬤᬸᬯᬾᬓᬳᬸᬢ᭄ᬢᬫᬳᬦ᭄ᬮᬦ᭄ᬳᬓ᭄ᬳᬓ᭄ᬲᬦᬾᬧᬢᭂᬄ᭟ᬲᬫᬶᬓᬮᬸᬕ᭄ᬭᬵᬳᬶᬦ᭄ᬧᬧᬶᬦᭂᬄᬮᬦ᭄ᬳᬶᬤᭂᬧ᭄ᬢᬸᬃᬫᬗ᭄ᬤᬦᬾᬧᬟᬫᬲᬯᬶᬢ᭄ᬭᬫᭂᬮᬭᬧᬦ᭄ᬲᭂᬫᬗᬢ᭄ᬧᬓᬸᬮᬯᬭ᭄ᬕᬳᬦ᭄᭞

กากาวินภารตะยุทธ์ ปาซาลิน 1 โองการที่ 1 (wirama jagaddhita):

Sang śūrā mriha yadnya ring samara mahyuni hilanganikang parāng muka, līlā kembangura sekartaji nikéśaning ari pejahing raṇānggaṇa, ūrṇāning ratu māti wīja nira, kuṇḍa nira nagaraning musuh geseng, sāityā uti teṇḍasing ripu kapöka niratha nika suśraméng gala.

ᬲᬂᬰᬹᬭᬵᬫ᭄ᬭᬶᬳᬬᬚ᭄ᬜᬭᬶᬂᬲᬫᬭᬫᬳ᭄ᬬᬸᬦᬶᬳᬶᬮᬗᬦᬶᬓᬂᬧᬭᬵᬂᬫᬸᬓ᭞

ᬮᬷᬮᬵᬓᭂᬫ᭄ᬩᬗᬸᬭᬲᭂᬓᬭ᭄ᬢᬚᬶᬦᬶᬓᬾᬰᬦᬶᬗᬭᬶᬧᭂᬚᬳᬶᬂᬭᬡᬵᬗ᭄ᬕᬡ᭞ ᬒᬭ᭄ᬡᬵᬦᬶᬂᬭᬢᬸᬫᬵᬢᬶᬯᬷᬚᬦᬶᬭ᭞ᬓᬸᬡ᭄ᬟᬦᬶᬭᬦᬕᬭᬦᬶᬂᬫᬸᬲᬸᬄᬕᭂᬲᭂᬂ᭞

ᬲᬵᬳᬶᬢ᭄ᬬᬵᬳᬸᬢᬶᬢᭂᬡ᭄ᬟᬲᬶᬂᬭᬶᬧᬸᬓᬧᭃᬓᬦᬶᬭᬣᬦᬶᬓᬲᬸᬰ᭄ᬭᬫᬾᬗ᭄ᬕᬮ᭛

ภาพ

• 
  หน้าจากคัมภีร์ไบเบิลในอักษรบาหลี
• 
  เอกสารตัวเขียนใบลาน
• 
  ป้ายที่วิหารปูราปูเซะฮ์ บาตวน เกาะบาหลี
• 
  ป้ายถนนที่ซีงาราจา เขียนด้วยอักษรละตินและบาหลี
• 
  ป้ายสำนักงานผู้ว่าการกลุงกุง
• 
  วันที่ในอักษรละตินและบาหลี

อ่านเพิ่ม

• Surada, I Made (2007). Kamus Sanskerta-Indonesia. Surabaya: Penerbit Paramitha.
• Simpen, I Wayan. Pasang Aksara Bali. Bali: Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Provinsi Daerah Tingkat I.

แหล่งข้อมูลอื่น

• Outline of Balines script เก็บถาวร 2020-07-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน at BASAbali.org
• Entry on Balinese at Omniglot.com -- A guide to writing systems
• Computerization of Balinese Script
• Unicode block
• Balinese character picker
• Balinese script converter