บริติชราช

อินเดีย
ค.ศ. 1858–1947
ธงชาติ
แผนที่บริติชราชในปี 1909 เขตสีแดงคือปกครองโดยรัฐบาลอุปราช และสีเหลืองคือปกครองโดยเหล่ามหาราชา
สถานะ	จักรวรรดิอันประกอบด้วย บริติชอินเดียกับบรรดารัฐพื้นเมือง ในพระราชอำนาจของพระมหากษัตริย์บริเตน
เมืองหลวง	กัลกัตตา (ค.ศ. 1858–1911) นิวเดลี (ค.ศ. 1911–1947) ซิมลา (เมืองหลวงในฤดูร้อน) (ค.ศ. 1864–1947)
ภาษาทั่วไป	อังกฤษ, ฮินดี, อูรดู
การปกครอง	รัฐบาลอาณานิคมบริติช
พระมหากษัตริย์แห่งสหราชอาณาจักรและจักรพรรดิ/จักรพรรดินีก
• 1858–1901	พระนางเจ้าวิกตอเรีย
• 1901–1910	พระเจ้าเอ็ดเวิร์ดที่ 7
• 1910–1936	พระเจ้าจอร์จที่ 5
• 1936	พระเจ้าเอดเวิร์ดที่ 8
• 1936–1947	พระเจ้าจอร์จที่ 6
อุปราชและข้าหลวงต่างพระองค์ค
• 1858–1862 (คนแรก)	ชาลส์ แคนนิง
• 1947 (คนสุดท้าย)	หลุยส์ เมานต์แบ็ตเทน
สภานิติบัญญัติ	สภานิติบัญญัติในสมเด็จฯ
ประวัติศาสตร์
• ยุทธการที่ปลาศี	23 มิถุนายน 1757
• พ.ร.บ.รัฐบาลอินเดีย	2 สิงหาคม ค.ศ. 1858
• พ.ร.บ.อิสรภาพของอินเดีย	15 สิงหาคม 1947
• การแบ่งอินเดีย	15 สิงหาคม 1947
พื้นที่
1937	4,903,312 ตารางกิโลเมตร (1,893,179 ตารางไมล์)
1947	4,226,734 ตารางกิโลเมตร (1,631,951 ตารางไมล์)
สกุลเงิน	รูปี
ก่อนหน้า ถัดไป การปกครองของบริษัทในอินเดีย จักรวรรดิโมกุล เอมิเรตอัฟกานิสถาน ที่พักอาศัยของอ่าวเปอร์เซีย ประเทศอินเดียในเครือจักรภพ ประเทศปากีสถานในเครือจักรภพ พม่าของบริเตน รัฐทรูเชียล อาณานิคมเอเดน กาตาร์ รัฐชัยค์คูเวต บาห์เรน รัฐสุลต่านมัสกัตและโอมาน
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ	บาห์เรน บังกลาเทศ จีน อิหร่าน อินเดีย คูเวต พม่า โอมาน ปากีสถาน กาตาร์ ซาอุดีอาระเบีย สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ เยเมน
ตำแหน่งในช่วง 1876–1948. ชื่อตำแหน่งเต็มคือ "อุปราชและข้าหลวงต่างพระองค์แห่งอินเดีย (Viceroy and Governor-General of India)"

บริติชราช (อังกฤษ: British Raj; ฮินดี: ब्रिटिश राज) หรือ อินเดีย หมายถึงการปกครองโดยพระมหากษัตริย์สหราชอาณาจักรในอนุทวีปอินเดียระหว่างปี ค.ศ. 1858 ถึง 1947 ซึ่งบางครั้งก็รู้จักในชื่อ การปกครองโดยตรงในอินเดีย (อังกฤษ: Direct rule in India) ประกอบด้วยการปกครองสองรูปแบบ คือ ดินแดนที่ปกครองโดยเจ้าพื้นเมือง กับดินแดนที่ปกครองโดยรัฐบาลกลางที่ถูกเรียกว่า บริติชอินเดีย แต่ไม่ว่าจะปกครองแบบไหน ดินแดนทั้งหมดล้วนอยู่ในบังคับของสหราชอาณาจักร ด้วยการปกครองแบบสหภาพนี้ ทำให้ในทางการเมืองมักจะเรียกอนุทวีปอินเดียของสหราชอาณาจักรว่า จักรวรรดิอินเดีย ซึ่งชื่อดังกล่าวปรากฏบนหนังสือเดินทางตั้งแต่ปี 1876

ก่อนหน้ายุคบริติชราช อังกฤษได้ปกครองบรรดาดินแดนในอนุทวีปอินเดียผ่านบริษัทอินเดียตะวันออกกว่าร้อยปี ซึ่งบริษัทนี้มีกองเรือและกองทหารเป็นของตนเอง การปกครองโดยบริษัทฯได้สิ้นสุดลงเมื่อมีการตราพระราชบัญญัติรัฐบาลอินเดีย ค.ศ. 1858 ขึ้น ในการนี้ สมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรียได้สถาปนาพระองค์เป็นจักรพรรดินีนาถแห่งอินเดีย ทรงส่งขุนนางไปปกครองอินเดียในตำแหน่งอุปราชและข้าหลวงต่างพระองค์ ต่อมาภายหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ก็ได้มีการแบ่งอินเดียแบ่งออกเป็นสองประเทศในเครือจักรภพคืออินเดีย (ประเทศอินเดียในปัจจุบัน) และปากีสถาน (ประเทศปากีสถานและประเทศบังกลาเทศในปัจจุบัน) ส่วนพม่านั้นได้แยกตัวออกจากรัฐบาลบริติชอินเดียในปี ค.ศ. 1937 และถูกปกครองโดยตรงจากรัฐบาลสหราชอาณาจักรตั้งแต่บัดนั้น

บริติชราชประกอบไปด้วยดินแดนที่เป็นประเทศอินเดียและบังกลาเทศในปัจจุบัน อีกทั้งยังมีเอเดน (1839-1937), พม่าตอนบน (1858-1937), และพม่าตอนล่าง (1886-1937), โซมาลิแลนด์ของบริเตน (1884-98), รัฐทรูเชียล (1820-1947), และ สิงคโปร์ (1858-67) นอกจากนี้ บริติชราชยังมีเขตอำนาจถึงดินแดนในปกครองอังกฤษในตะวันออกกลาง เงินตรารูปีอินเดียใช้กันอย่างแพร่หลายในอนุทวีปอินเดีย อย่างไรก็ตาม ในบรรดาดินแดนในบังคับของอังกฤษเหล่านี้ บริติชซีลอน หรือศรีลังกาในยุคสหราชอณาจักร มีฐานะเป็นคราวน์โคโลนีที่ไม่ขึ้นกับรัฐบาลอุปราชแห่งอินเดีย

ราชอาณาจักรเนปาลและภูฏาน แม้จะมีความขัดแย้งกับสหราชอาณาจักร แต่ก็ได้ลงนามทำสนธิสัญญากัน และได้รับการยอมรับในฐานะรัฐอิสระและไม่ใช่ส่วนหนึ่งในบริติชราช ราชอาณาจักรสิกขิมได้รับการตั้งให้เป็นรัฐเจ้าครองนครหลังการลงนามในสนธิสัญญาอังกฤษ-สิกขิมในปี 1862 อย่างไรก็ตาม ประเด็นของความเป็นอธิปไตยยังคงไม่ได้กำหนดอะไรทั้งสิ้น.มัลดีฟส์เป็นรัฐในอารักขาของบริเตนตั้งแต่ปี 1867 ถึงปี 1965 ไม่ใช่ส่วนหนึ่งในบริติชราช

เหรียญทองหนึ่งโมอูร์ (เท่ากับ 15 เหรียญเงินรูปี) เป็นเงินตราที่ใช้ในบริติชราชตลอดจนในเนปาลและอัฟกานิสถาน

บริติชอินเดียกับบรรดารัฐพื้นเมือง

อินเดียในยุคของบริติชราช ประกอบด้วยดินแดนสองประเภท คือ บริติชอินเดีย ปกครองและบริหารโดยรัฐบาลกลาง กับ รัฐพื้นเมือง (รัฐมหาราชา) ปกครองโดยเจ้าอินเดียแต่บริหารโดยรัฐบาลกลาง ทั้งนี้ในมาตรา 18 ของพระราชบัญญัติจำกัดความ ค.ศ. 1889 (Interpretation Act) บัญญัติไว้ว่า:

(4.) คำว่า "บริติชอินเดีย" นั้นหมายถึงดินแดนและสถานที่ทั้งปวงในแผ่นดินแว่นแคว้นในสมเด็จฯ ซึ่งขณะนี้อยู่ในปกครองโดยสมเด็จฯผ่านทางข้าหลวงต่างพระองค์แห่งอินเดีย หรือผ่านข้าหลวงหรือเจ้าพนักงานอื่นใดอันขึ้นกับข้าหลวงต่างพระองค์แห่งอินเดีย

(5.) คำว่า "อินเดีย" นั้นหมายถึงบริติชอินเดียพร้อมด้วยดินแดนของบรรดาเจ้าหรือผู้นำพื้นเมืองภายใต้พระราชอำนาจในสมเด็จฯ ซึ่งทรงบริหารผ่านข้าหลวงต่างพระองค์แห่งอินเดีย หรือผ่านข้าหลวงหรือเจ้าพนักงานอื่นใดอันขึ้นกับข้าหลวงต่างพระองค์แห่งอินเดีย

โดยทั่วไป คำว่า "บริติชอินเดีย" นั้นถูกใช้เพื่อสื่อถึงอนุทวีปอินเดียภายใต้การปกครองของบริษัทอินเดียตะวันออกระหว่าง ค.ศ. 1600 ถึง 1858 นอกจากยังคำว่าบริติชอินเดีย ยังใช้สื่อถึงชาวอังกฤษในอินเดียด้วย ส่วนคำว่า "จักรวรรดิอินเดีย" นั้นเป็นคำที่ไม่ถูกใช้ในสารบบกฎหมาย แต่เนื่องจากกษัตริย์อังกฤษทรงปกครองอินเดียในพระอิสริยยศ จักรพรรดิแห่งอินเดีย ดังนั้นเวลากษัตริย์อังกฤษมีพระราชดำรัสไปยังรัฐสภาจึงมักจะเรียกอินเดียว่า "จักรวรรดิอินเดีย" ทั้งนี้ หนังสือเดินทางที่ออกโดยรัฐบาลบริติชอินเดียนั้น ปรากฏคำว่า "Indian Empire" บนปก และปรากฏคำว่า "Empire of India" อยู่ด้านใน นอกจากนี้ยังมีการสถาปนาเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่มีชื่อว่า เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันสูงส่งยิ่งแห่งจักรวรรดิอินเดีย ด้วย

เขตการปกครอง

ดูเพิ่มได้ที่: เขตปกครองและมณฑลของบริติชอินเดีย

+ เขตการปกครองและประชากร (เฉพาะที่ขึ้นตรงกับรัฐบาลอุปราชเท่านั้น ไม่รวมรัฐพื้นเมือง)
มณฑลของบริติชอินเดีย (ในวงเล็บคือดินแดนในปัจจุบัน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ประชากร ปี 1901
อัสสัม (รัฐอัสสัม, รัฐอรุณาจัลประเทศ, รัฐเมฆาลัย, รัฐมิโซรัม, รัฐนาคาแลนด์)	130,000	6 ล้านคน
เบงกอล (ประเทศบังกลาเทศ, รัฐเบงกอลตะวันตก, รัฐพิหาร, รัฐฌารขัณฑ์ และรัฐโอฑิศา)	390,000	75 ล้านคน
บอมเบย์ (แคว้นสินธิและบางส่วนของรัฐมหาราษฏระ, รัฐคุชราต และรัฐกรณาฏกะ)	320,000	19 ล้านคน
พม่า (ประเทศพม่า)	440,000	9 ล้านคน
มณฑลกลาง (รัฐมัธยประเทศและรัฐฉัตตีสครห์)	270,000	13 ล้านคน
มัทราส (รัฐทมิฬนาฑูและบางส่วนของรัฐอานธรประเทศ, รัฐเกรละ, รัฐกรณาฏกะ และ รัฐโอฑิศา)	370,000	38 ล้านคน
ปัญจาบ (แคว้นปัญจาบ, กรุงอิสลามาบาด, รัฐปัญจาบ, รัฐหรยาณา, รัฐหิมาจัลประเทศ, รัฐฉัตติสครห์ และเดลี)	250,000	20 ล้านคน
สหมณฑล (รัฐอุตตรประเทศและรัฐอุตตราขัณฑ์)	280,000	48 ล้านคน

ธงที่เกี่ยวข้อง

• 

  ธงจักรวรรดิอินเดีย เป็นธงอย่างไม่เป็นทางการ

• 

  ธงนาวี

• 

  ธงข้าหลวงต่างพระองค์