ภาษาบัลติ

ภาษาบัลติ
بلتی‬ སྦལ་འཐུས་
ประเทศที่มีการพูด	บัลติสถานและลาดัก
ภูมิภาค	ประเทศปากีสถาน, ประเทศอินเดีย
ชาติพันธุ์	ชาวบัลติ
จำนวนผู้พูด	unknown (379,000 คนในประเทศปากีสถาน (2016) รวมผู้พูดในทุกประเทศ: 491,000 คน (รวมผู้พูด Purgi) cited 1992–2001)
ตระกูลภาษา	จีน-ทิเบต ทิเบต-กาเนารี? โบดิช ทิเบต ลาดัก–บัลติ ภาษาบัลติ
ระบบการเขียน	อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ อักษรทิเบต อักษรบัลติ (อดีต)
รหัสภาษา
ISO 639-3	bft

ริซวาน ผู้พูดภาษาบัลติ

บัลติ (อักษรโรมัน: Balti, อักษรแนสแทอ์ลีก: بلتی‬, อักษรทิเบต: སྦལ་ཏི།, ไวลี: sbal ti) เป็นภาษากลุ่มทิเบตที่พูดโดยชาวบัลติในภูมิภาคบัลติสถานที่กิลกิต-บัลติสถาน ประเทศปากีสถาน, หุบเขานุบราในอำเภอเลฮ์ และอำเภอคาร์กิล ลาดัก ประเทศอินเดีย ภาษานี้มีความแตกต่างจากภาษาทิเบตมาตรฐาน โดยเสียงพยัญชนะบางเสียงที่ไม่ออกเสียงในภาษาทิเบตสมัยใหม่ยังคงออกเสียงในภาษาบัลติ

ประวัติ

บัลติสถานมาจากภาษากรีก Byaltae ที่มาจาก sBal-ti ซึ่งในภาษาทิเบตหมายถึงลำธาร ปโตเลมีได้กล่าวถึงดินแดนนี้ไว้ในประวัติศาสตร์สมัยพระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราช เรียกดินแดนนี้ว่า Byaltae คำบัลติสถานมาจากภาษาเปอร์เซีย Baltiyul “บ้านเกิดของชาวบัลติ” ในสมัยของกษัตริย์มักโปน ชาวบัลติเคยเข้าไปรุกรานลาดัก ทิเบตตะวันออกรวมทั้งคลิกัตและชิตรัล เป็นการแสดงแสนยานุภาพทางทหาร ผู้ที่อยู่ในบัลติสถานแม้จะมีเผ่าพันธุ์ต่างกันก็เรียกว่าชาวบัลติทั้งสิ้น ชาวทิเบตเป็นกลุ่มใหญ่สุด มีประมาณ 60% ชาวบัลติอาศัยอยู่ทั้งสองฝั่งของแม่น้ำสินธุจากการ์กิลทางตะวันออกไปยังหรโมศทางตะวันตก และจากเทือกเขาการาโกรัมทางเหนือไปยังที่ราบคีโอไซทางใต้

ประชากรส่วนใหญ่มีต้นกำเนิดมาจากชาวทิเบต โดยประชากรเหล่านี้อพยพมาในเวลาต่างๆกันในอดีต ภาษาที่พูดเป็นสาขาของภาษาทิเบตโบราณ มีชาวชีนบางส่วนพูดภาษาชีนา รูปแบบปัจจุบันของภาษาบัลติได้อิทธิพลจากภาษาบูรุซักกี ภาษาตุรกีและภาษาอูรดู รวมทั้งได้อิทธิพลจากวรรณกรรมอิสลามภาษาเปอร์เซียด้วยทำให้มีความแตกต่างจากภาษาทิเบตที่เป็นต้นกำเนิดมากขึ้น

ภาษาบัลติใกล้เคียงกับภาษาทิเบตสำเนียงคามมากกว่าสำเนียงอูซังและอัมโด จึงเป็นไปได้ว่าชาวทิเบตที่เข้าสู่บัลติสถานมาจากแคว้นคาม นักวิชาการบางกลุ่ม เช่น Rever and H.A. Jascke ถือว่าภาษาบัลติเป็นสำเนียงตะวันตกสุดของภาษาทิเบต ไม่ถือเป็นภาษาเอกเทศต่างหาก

สัทวิทยา

พยัญชนะ

		ริมฝีปาก	ฟัน/ ปุ่มเหงือก	ปลายลิ้นม้วน	หลังปุ่มเหงือก	เพดานปาก	เพดานอ่อน	ลิ้นไก่	เส้นเสียง
หยุด	ไม่ก้อง	p	t	ʈ			k	q
	ธนิต	pʰ	tʰ	ʈʰ			kʰ
	ก้อง	b	d	ɖ			ɡ	ɢ
กักเสียดแทรก	ไม่ก้อง		t͡s		t͡ʃ
	ธนิต		t͡sʰ		t͡ʃʰ
	ก้อง		d͡z		d͡ʒ
เสียดแทรก	ไม่ก้อง		s	(ʂ)	ʃ			χ	h
	ก้อง		z		ʒ			ʁ
นาสิก		m	n			ɲ	ŋ
ลิ้นกระทบ			ɾ	(ɽ)
ข้างลิ้น	เรียบ		l	(ɭ)
	งึมงำ		(lʱ)
เปิด		w				j

• /l/ สามารถมีหน่วยเสียงย่อยเป็น [lʱ], [ɭ], [ɫ̥]
• /ɖ/ สามารถมีหน่วยเสียงย่อยเป็น [ɽ]
• /s/ สามารถมีหน่วยเสียงย่อยเป็น [ʂ]

สระ

	หน้า	กลาง	หลัง
ปิด	i		u
กลาง	e	ə	o
เปิด		(a)	ɑ

• หน่วยเสียงย่อย /ɑ/ ได้ยินเป็น [a]
• หน่วยเสียงย่อย /e ɑ ɔ/ ได้ยินเป็น [ɛ ʌ ɔ]

อักษร

ภาษาบัลติเคยมีอักษรเป็นของตนเองเรียกอักษรบัลติ ซึ่งเป็นอักษรแบบเดียวกับอักษรทิเบต ต่อมาถูกแทนที่ด้วยอักษรอาหรับแบบอูรดูเมื่อราว พ.ศ. 2200

ปัจจุบันได้มีการสนับสนุนให้ชาวบัลติกลับมาใช้อักษรของตนเองเพื่อรักษาวัฒนธรรมดั้งเดิมของตนไว้ อักษรชนิดนี้มีใช้หลังจากที่ชาวทิเบตประดิษฐ์อักษรของตัวเองขึ้น และแพร่เข้าสู่บัลติสถานเมื่อราว พ.ศ. 1270 ใช้ในงานเขียนทางศาสนาและเป็นอักษรราชการ จนเมื่อราว พ.ศ. 2100เมื่อราชวงศ์มักโปนมีอำนาจและมีความสัมพันธ์กับราชวงศ์โมกุลของอินเดีย ภาษาเปอร์เซียเข้ามามีบทบาทเหนือกว่าภาษาบัลติ และเมื่อบัลติสถานถูกรวมเข้ากับปากีสถาน เมื่อ พ.ศ. 2491 ภาษาอูรดูและภาษาอังกฤษเข้ามามีบทบาทมากจนแทบจะไม่มีการประดิษฐ์คำใหม่ในภาษาบัลติเลย โดยใช้คำจากภาษาอูรดูและภาษาอังกฤษแทน

บรรณานุกรม

• Bashir, Elena L. (2016). "Perso-Arabic adaptions for South Asian languages". ใน Hock, Hans Henrich; Bashir, Elena (บ.ก.). The languages and linguistics of South Asia: a comprehensive guide. World of Linguistics. Berlin: De Gruyter Mouton. pp. 803–9. ISBN 978-3-11-042715-8.
• Pandey, Anshuman (2010). Introducing Another Script for Writing Balti (PDF) (Report).
• Rangan, K (1975). Balti Phonetic Reader. Central institute of Indian languages.
• Muhammad Yousuf Hussainabadi, 'Baltistan per aik Nazar'. 1984.
• Hussainabadi, Mohamad Yusuf. Balti Zaban. 1990.
• Muhammad Hassan Hasrat, 'Tareekh-e-Adbiat;.
• Muhammad Hassan Hasrat, Baltistan Tehzeebo Saqafat.
• Muhammad Yousuf Hussainabadi, 'Tareekh-e-Baltistan'. 2003.
• Engineer Wazir Qalbi Ali, 'Qadam Qadam Baltistan'. 2006.
• "A Short Sketch of Balti English Grammar" by Ghulam Hassan Lobsang, 1995.
• Everson, Michael. ISO/IEC JTC1/SC2/WG2 N2985: Proposal to add four Tibetan characters for Balti to the BMP of the UCS. 2005-09-05
• Read, A.F.C. Balti grammar.London:The Royal Asiatic society, 1934.
• Sprigg, Richard Keith. Balti-English English-Balti dictionary. Richmond: RoutledgeCurzon, 2002.
• Backstrom, Peter C. Languages of Northern Areas (Sociolinguistic Survey of Northern Pakistan, 2), 1992. 417 pp. ISBN 969-8023-12-7.

แหล่งข้อมูลอื่น

• Balti Language Textbook for Class4
• Unicode
• Koshur: The Balti Language
• The Balti School
• Tibetan script makes a comeback in Pakistan
• Proposal to add four Tibetan characters for Balti to the BMP of the UCS
• Andrew West, Tibetan Extensions 2 : Balti
• Pakistan's Northern Areas dilemma
• Northern Areas Development Gateway
• Pakistan's Northern Areas
• [1]
• A Bibliography of Tibetan Linguistics
• [2]
• [3]