สุสานหลวง วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
สุสานหลวง วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร
ทางเข้าสุสานหลวง
รายละเอียด
ก่อตั้งพ.ศ. 2440
ที่ตั้ง
ประเทศประเทศไทย
ชนิดสุสานหลวง
จำนวนหลุมศพ13 อนุสาวรีย์
จำนวนร่างที่ฝัง9 พระองค์
จำนวนร่างที่เผา212 พระองค์
ขึ้นเมื่อ22 พฤศจิกายน พ.ศ. 2492
เป็นส่วนหนึ่งของวัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม
เลขอ้างอิง0000007
สุสานหลวงวัดราชบพิธ (อนุสรณ์สถานเจดีย์ทอง 4 องค์)
แผนผังสุสานหลวง แสดงที่ตั้งของอนุสาวรีย์ต่างๆ

วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามเป็นพระอารามหลวงชั้นเอก (ราชวรวิหาร) ประจำรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ ซึ่งมิเพียงคงความวิจิตรงดงามในเชิงสถาปัตยกรรมไทยแบบพระราชนิยมแห่งหนึ่งในกรุงรัตนโกสินทร์แล้ว พระอารามนี้ยังประกอบด้วยเขตสุสานหลวงจุฬาลงกรณ์ราชสันตติวงศ์ อันเป็นบริเวณเฉพาะที่นับเนื่องด้วยราชสกุลและสายสัมพันธ์แห่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

สุสานหลวง วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหารเป็นสุสานที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้น ด้วยมีพระราชประสงค์จะให้ผู้ที่มีความรักใคร่ห่วงใยอย่างใกล้ชิดคือ พระมเหสี เจ้าจอมมารดา และพระราชโอรส พระราชธิดา ได้อยู่รวมกันหลังจากที่ได้ล่วงลับไปแล้ว ในทั่วไปจะเป็นการสร้างอนุสาวรีย์ของพระมเหสีและเจ้าจอมมารดา เพื่อให้ลูกได้อยู่รวมกับแม่หรืออย่างน้อยในบ้านของแม่ เว้นแต่ในกรณีที่พระราชโอรสหรือพระราชธิดาสิ้นพระชนม์ก่อนพระมารดาก็สร้างอนุสาวรีย์ของพระเจ้าลูกเธอพระองค์นั้นไปก่อน

ประวัติสุสานหลวง[แก้]

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูธเรศธำรงศักดิ์ เป็นแม่กองก่อสร้างสุสานหลวงขึ้นในที่อุปจารชานกำแพงวัดด้านทิศตะวันตก (ติดกับถนนอัษฎางค์ ริมคลองคูเมืองเดิม นอกเขตกำแพงมหาสีมาธรรมจักรของวัด) ต่อมาเมื่อพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูธเรศธำรงศักดิ์ สิ้นพระชนม์ในปี พ.ศ. 2440 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระองค์เจ้านิลวรรณ เป็นแม่กองจัดทำสืบต่อมา อนุสาวรีย์ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเป็นที่บรรจุพระอัฐิ (กระดูก) และพระสรีรางคาร (เถ้ากระดูก) ไว้นั้นเพื่อเป็นพระบรมราชูทิศพระราชกุศลแก่พระบรมราชเทวี พระราชเทวี เจ้าจอมมารดา พระราชโอรสและพระราชธิดาในพระองค์ มีรูปแบบสถาปัตยกรรมต่าง ๆ กันทั้งพระเจดีย์ พระปรางค์ วิหารแบบไทย แบบขอม (ศิลปะปรางค์ลพบุรี) และแบบโกธิค โดยตั้งอยู่ในสวนซึ่งมีต้นลั่นทมและพุ่มพรรณไม้ต่าง ๆ ปลูกไว้อย่างสวยงาม อนุสาวรีย์ที่สำคัญคือ เจดีย์สีทอง 4 องค์ เรียงลำดับจากเหนือไปใต้ ซึ่งมีชื่อสอดคล้องกันดังนี้

นอกจากนี้ยังมีอนุสาวรีย์ที่สำคัญอื่น ๆ ประดิษฐานอยู่ในสุสานหลวงวัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามด้วย เช่น พระปรางค์สามยอดแบบลพบุรี (สายราชสกุลยุคล) อนุสาวรีย์เจ้าดารารัศมี พระราชชายา วิหารน้อย (สายเจ้าคุณพระประยุรวงศ์ และเจ้าจอมมารดาโหมด) เป็นต้น สุสานหลวงในปัจจุบันมีจำนวนอนุสาวรีย์ทั้งหมด 34 องค์ และมีการจัดตั้งกองทุนสุสานหลวงวัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหารขึ้นมาดูแลรักษาสุสานหลวงให้มีความงดงามเพื่อชนรุ่นหลังได้เข้าชมต่อไป

อนุสรณ์สถานสำคัญ[แก้]

สุนันทานุสาวรีย์[แก้]

สุนันทานุสาวรีย์
รังษีวัฒนา

เป็นอาคารทรงสี่เหลี่ยม ย่อมุมไม้สิบสอง แต่ละด้านมีซุ้มเป็นจัตุรมุข ยอดสถูปประดับด้วยโมเสคทอง ประตูทั้งสี่ด้านเป็นไม้ปิดทองฝังลายกระจกสี ภายในบรรจุ

รังษีวัฒนา[แก้]

เป็นอาคารจัตรมุข ยอดสถูป มีมุขกระสันเชื่อมระหว่างกัน ตรงกลางเป็นสถูปขนาดใหญ่บุด้วยโมเสคสีทอง ส่วนสถูปย่อมกว่าอีก 3 องค์ทาด้วยสีขาว ภายในบรรจุพระอัฐิและพระสรีรางคารของพระราชโอรสและพระราชธิดาในสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี (สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า)[1] รวมทั้งสมาชิกสายราชสกุลมหิดล ได้แก่

เสาวภาประดิษฐาน[แก้]

เสาวภาประดิษฐาน

เป็นอาคารจัตุรมุข ยอดสถูป สถูปองค์กลางมีขนาดใหญ่บุโมเสคสีทอง ส่วนองค์ซ้าย ขวาและหลังมีขนาดย่อมกว่า เป็นปูนเรียบ ตั้งอยู่บนฐานย่อมุมไม้สิบสอง มีมุขกระสันเชื่อมระหว่างกัน ที่องค์กลางมีซุ้มยื่นออกมาเป็นทางเข้า ประตูไม้ปิดทองฝังลายกระจกสีคล้ายสเตนกลาส (Stained glass) ภายในบรรจุพระสรีรางคารพระราชโอรสและพระราชธิดาในสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ (สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง)[2] รวมทั้งสมาชิกบางพระองค์ในสายราชสกุลจักรพงษ์ และสายราชสกุลจุฑาธุช ได้แก่

สุขุมาลนฤมิตร์[แก้]

สุขุมาลนฤมิตร์

เป็นอาคารทรงสี่เหลี่ยม ย่อมุมไม้สิบสองเป็นฐาน และมีซุ้มทิศเหมือนจัตุรมุข แต่ยาวไม่เท่ากัน ตอนบนเป็นสถูปบุด้วยโมเสคสีทอง ประตูและหน้าต่างเป็นบานไม้ปิดทองฝังลายกระจกสี ภายในบรรจุพระราชสรีรางคารของพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี (สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี) พระประยูรญาติ และพระราชโอรสธิดา รวมทั้งสมาชิกสายราชสกุลบริพัตร ได้แก่

อนุสรณ์สถานอื่น ๆ[แก้]

อนุสาววรีย์เจ้าจอมมารดาแส[แก้]

เป็นสถาปัตยกรรมแบบโกธิค โครงก่ออิฐถือปูน พื้นและบันไดปูด้วยหินอ่อน บนฐานตกแต่งด้วยหินเป็นภูเขา บรรจุสรีรางคารของเจ้าจอมมารดาแส ในรัชกาลที่ 5 และพระธิดา ได้แก่

อนุสาวรีย์เจ้าคุณพระประยุรวงศ์[แก้]

เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า "วิหารน้อย" เป็นอาคารชั้นเดียว มีผนังรอบสี่ด้าน รูปทรงแบบยุโรป หลังคามุงกระเบื้อง ประตูหน้าต่างเป็นบานไม้กรุกระจกสี ภายในบรรจุสรีรางคารของเจ้าคุณพระประยุรวงศ์ (เจ้าคุณจอมมารดาแพ ในรัชกาลที่ 5) และพระธิดา พร้อมทั้งเจ้าจอมมารดาโหมด ในรัชกาลที่ 5 และพระโอรส พระธิดา ตลอดจนสมาชิกสายราชสกุลอาภากร และราชสกุลสุริยง ได้แก่

  • อัฐิ เจ้าคุณพระประยุรวงศ์ (เจ้าคุณจอมมารดาแพ ในรัชกาลที่ 5) (5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2397 - 22 มีนาคม พ.ศ. 2486 อายุ 89 ปี)
  • อัฐิ เจ้าจอมมารดาโหมด ในรัชกาลที่ 5 (16 มกราคม พ.ศ. 2405 - 30 ตุลาคม พ.ศ. 2475 อายุ 70 ปี)
    • พระอังคาร พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ (19 ธันวาคม พ.ศ. 2423 - 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2466 พระชันษา 42 ปี) (ต้นราชสกุลอาภากร)
      • อังคาร หม่อมช้อย อาภากร ณ อยุธยา (ช้อย วิจิตรานุช; เดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2433 - 30 มกราคม พ.ศ. 2517 อายุ 83 ปี)
      • อังคาร หม่อมแฉล้ม อาภากร ณ อยุธยา (27 มีนาคม พ.ศ. 2430 - 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2519 อายุ 89 ปี)
      • อังคาร ท่านหญิงจารุพัตรา ศุภชลาศัย ในหม่อมกิม ชุ่นเพียว (หม่อมเจ้าจารุพัตรา อาภากร; 29 พฤษภาคม พ.ศ. 2447 - 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2516 พระชันษา 68 ปี)
      • อังคาร ท่านหญิงศิริมาบังอร เหรียญสุวรรณ ในหม่อมแฉล้ม (หม่อมเจ้าศิริมาบังอร อาภากร; 6 มิถุนายน พ.ศ. 2447 - 7 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2518 พระชันษา 70 ปี)
      • พระอังคาร พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาทิตย์ทิพอาภา ในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทิพยสัมพันธ์ (24 กรกฎาคม พ.ศ. 2447 - 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2489 พระชันษา 42 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าสมรบำเทอง อาภากร ในหม่อมเมี้ยน (19 พฤษภาคม พ.ศ. 2448 - 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2473 พระชันษา 25 ปี)
      • อังคาร คุณหญิงเริงจิตร์แจรง สุจริตกุล ในหม่อมกิม ชุ่นเพียว (หม่อมเจ้าเริงจิตร์แจรง อาภากร; 7 มิถุนายน พ.ศ. 2448 - 19 สิงหาคม พ.ศ. 2536 พระชันษา 88 ปี)
        • อังคาร หม่อมราชวงศ์เติมแสงไข (รพีพัฒน์) กรรณสูต ในหม่อมเจ้าไขแสงรพี รพีพัฒน์ (26 มิถุนายน พ.ศ. 2468 - 14 พฤศจิกายน พ.ศ. 2497 อายุ 29 ปี)
          • อัฐิ นายรุจจน์ กรรณสูต (4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2491 - 31 พฤษภาคม พ.ศ. 2506 อายุ 15 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าดำแคงฤทธิ์ อาภากร ในหม่อมแฉล้ม (24 ตุลาคม พ.ศ. 2448 - 9 กันยายน พ.ศ. 2505 พระชันษา 57 ปี)
        • อังคาร หม่อมหลวงปรมาภา อาภากร ในหม่อมราชวงศ์อิทธินันท์ อาภากร กับนางสุภาวดี แพ่งสภา (31 กรกฎาคม พ.ศ. 2511 - 16 ธันวาคม พ.ศ. 2528 อายุ 17 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าครรชิตพล อาภากร ในหม่อมช้อย วิจิตรานุช (22 พฤษภาคม พ.ศ. 2449 - 20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2509 พระชันษา 60 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้ารังษิยากร อาภากร ในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทิพยสัมพันธ์ (11 สิงหาคม พ.ศ. 2449 - 30 ธันวาคม พ.ศ. 2508 พระชันษา 59 ปี)
        • อังคาร หม่อมราชวงศ์ชัยกร อาภากร ในหม่อมราชวงศ์หญิงไพเราะ กฤดากร (23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 - 31 สิงหาคม พ.ศ. 2497 อายุ 7 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้ารุจยากร อาภากร ในหม่อมแจ่ม (19 เมษายน พ.ศ. 2459 - 30 ตุลาคม พ.ศ. 2549 พระชันษา 90 ปี)
    • พระอังคาร พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นไชยาศรีสุริโยภาส (29 กรกฎาคม พ.ศ. 2427 - 2 พฤษภาคม พ.ศ. 2462 พระชันษา 35 ปี) (ต้นราชสกุลสุริยง)
      • อังคาร หม่อมเจ้ารัศมีสุริยัน สุริยง ในหม่อมจง (29 มีนาคม พ.ศ. 2456 - 19 มิถุนายน พ.ศ. 2531 พระชันษา 66 ปี)
      • อังคาร ท่านผู้หญิงสุริยนันทนา สุจริตกุล ในหม่อมเรณี ฟุสโก (หม่อมเจ้าสุริยนันทนา สุริยง; 7 สิงหาคม พ.ศ. 2456 - 4 สิงหาคม พ.ศ. 2557 พระชันษา 100 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้ากิติสุริโยภาส สุริยง ในหม่อมเรณิ ฟุสโก (21 มิถุนายน พ.ศ. 2459 - 14 มิถุนายน พ.ศ. 2481 พระชันษา 22 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าอติวงศ์วิวัสวัติ สุริยง ในหม่อมเรณิ ฟุสโก (11 กรกฎาคม พ.ศ. 2460 - 21 พฤศจิกายน พ.ศ. 2549 พระชันษา 89 ปี)
        • อังคาร หม่อมสุลาลีวัลย์ สุริยง ณ อยุธยา (สุลาลีวัลย์ สุวรรณทัต; 19 ตุลาคม พ.ศ. 2463 - 27 กันยายน พ.ศ. 2535 อายุ 72 ปี)
        • อัฐิ หม่อมหลวงอำไพ สุริยง ในหม่อมราชวงศ์ธิติสาร สุริยง และนางอัมพร ประทีปะเสน (11 สิงหาคม พ.ศ. 2511 - 14 ธันวาคม พ.ศ. 2536 อายุ 25 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าสุริยทัตรังสรรค์ สุริยง ในหม่อมเรณี ฟุสโก (18 กันยายน พ.ศ. 2460 - 1 เมษายน พ.ศ. 2514 พระชันษา 54 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าสุวรรณกุมารี สุริยง ในหม่อมเรณิ ฟุสโก (2 สิงหาคม พ.ศ. 2461 - 27 ตุลาคม พ.ศ. 2509 พระชันษา 48 ปี)

อนุสาวรีย์หม่อมราชวงศ์วิบุลเกียรติ วรวรรณ (เมื่อก่อนอยู่เป็นเอกเทศในหมายเลข 3 แต่ปัจจุบันทายาทได้นำมารวมไว้กับเจ้าคุณพระประยูรวงศ์)

  • อัฐิ หม่อมราชวงศ์วิบุลเกียรติ วรวรรณ ในกรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์และหม่อมเจ้าพิบูลย์เบญจางค์ กิติยากร (17 มิถุนายน พ.ศ. 2465 - 3 มีนาคม พ.ศ. 2510 อายุ 55 ปี)

อนุสาวรีย์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรองค์อรรคยุพา[แก้]

เป็นรูปทรงปรางค์ ยอดปรางค์ตั้งอยู่บนฐานสูง ทำด้วยหินอ่อนสีเทาขาวล้วน ประกอบกัน 4 ด้าน โดยประกบเข้ามุม ภายในบรรจุพระสรีรางคการของ

เหมอนุสรณ์[แก้]

เป็นรูปทรงคล้ายแท่นจารึก ตั้งบนฐานสี่เหลี่ยมกว้าง โครงก่ออิฐถือปูน ผิวทำหินล้าง จารึกอักษรบนแผ่นหินอ่อน ฐานประดับด้วยหินใหญ่ ภายในบรรจุสรีรางคารของเจ้าจอมมารดาเหม ในรัชกาลที่ 5 และพระธิดา

พระปรางค์สามยอดแบบลพบุรี[แก้]

อนุสาวรีย์พระปรางค์สามยอดแบบลพบุรี

เป็นศิลปะแบบลพบุรี ตกแต่งลวดลายปูนปั้นตามแบบศิลปะขอม มีบันไดนาค โครงก่ออิฐถือปูนประดับลายบัวและลายปูนปั้น ภายในบรรจุพระสรีรางคารของพระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา พระประยูรญาติ และพระโอรสธิดา รวมทั้งสมาชิกสายราชสกุลยุคล ได้แก่

1. องค์พระปรางค์ทิศเหนือ

2. พระปรางค์องค์กลาง

  • พระอังคาร พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ (26 มกราคม พ.ศ. 2397 - 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2430 พระชันษา 33 ปี)
  • พระสรีรางคาร สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจันทราสรัทวาร กรมขุนพิจิตรเจษฎ์จันทร์ (15 เมษายน พ.ศ. 2416 - 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2447 พระชันษา 32 พรรษา)
  • พระอังคาร พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมพลฑิฆัมพร (29 เมษายน พ.ศ. 2456 - 1 ตุลาคม พ.ศ. 2534 พระชันษา 78 ปี)
    • อังคาร หม่อมทองไพ ยุคล ณ อยุธยา (ทองไพ ประยูรโต; 9 ตุลาคม พ.ศ. 2460 - 9 ธันวาคม พ.ศ. 2487 อายุ 27 ปี)
    • อังคาร หม่อมทองแถม ยุคล ณ อยุธยา (ทองแถม ประยูรโต; 19 กันยายน พ.ศ. 2467 - 16 เมษายน พ.ศ. 2543 อายุ 75 ปี)
    • อัฐิ หม่อมเจ้าจามเทพี ยุคล ในหม่อมราชวงศ์กุลปราโมทย์ สวัสดิกุล (23 ธันวาคม พ.ศ. 2476 - 26 มกราคม พ.ศ. 2485 พระชันษา 9 ปี)
    • อังคาร หม่อมเจ้าวิสาขะ ยุคล ในหม่อมทองไพ ประยูรโต (10 พฤษภาคม พ.ศ. 2484 - 31 มีนาคม พ.ศ. 2527 พระชันษา 42 ปี)
    • อังคาร หม่อมบุญล้อม ยุคล ณ อยุธยา ในพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธุ์ยุคล (บุญล้อม นาตระกูล; 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2455 - 19 มกราคม พ.ศ. 2517 อายุ 61 ปี)

3. องค์พระปรางค์ทิศใต้

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาย้อย[แก้]

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อย ในรัชกาลที่ 5

ลักษณะคล้ายแจกันทรงจีบกลีบดอกบัว ปักดอกบัว ตั้งบนฐานสูงรูปห้าเหลี่ยม และมีจารึกอักษรบนแผ่นหินอ่อน ภายในบรรจุสรีรางคารของเจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อย ในรัชกาลที่ 5 และพระธิดา

อนุสาวรีย์พระราชธิดาองค์ที่ 84[แก้]

เป็นเสากลม ตอนล่างประดับด้วยลวดบัวและลายปูนปั้นเป็นรูปดอกไม้ อยู่บนฐานสี่เหลี่ยม หัวเสาเป็นเหลี่ยมตั้งรูปปั้นคล้ายโถคลุมด้วยผืนผ้า ภายในบรรจุพระศพของพระธิดาองค์ที่ 84 อันประสูติแต่เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์จิ๋ว ในรัชกาลที่ 5

  • พระศพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า (ยังไม่มีพระนาม) (13 ธันวาคม พ.ศ. 2435 - 25 มกราคม พ.ศ. 2436 พระชันษา 43 วัน)

อนุสาวรีย์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศริยาภรณ์[แก้]

อนุสาวรีย์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศริยาภรณ์

เป็นหอโล่ง 2 ชั้น รูปสี่เหลี่ยม มีลวดบัวตกแต่งแบบยุโรป ที่ฐานส่วนชั้นที่สองมีลายปูนปั้นเฟื่องห้อย หลังคากลมทรงโดม ภายในบรรจุพระอังคารของ

เอี่ยมอนุสรณ์ 2495[แก้]

เป็นรูปทรงสี่เหลี่ยมตัดมุมเป็นแปดเหลี่ยมด้านไม่เท่า ฐานตอนล่างประดับด้วยหินก้อนใหญ่ ตอนกลางทำผิวหินล้างติดแผ่นจารึกหินอ่อน ตอนบนคล้ายใบเสมาหินล้าง ติดลายปูนปั้นเป็นรูปพวงมาลา ภายในบรรจุ

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาตลับ[แก้]

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาตลับ ในรัชกาลที่ 5

เป็นรูปสี่เหลี่ยมเรียงซ้อนเป็นสามชั้น ตรงกลางมีช่องว่างสำหรับบรรจุและตั้งเครื่องสักการะ ภายในบรรจุสรีรางคารของเจ้าจอมมารดาตลับ ในรัชกาลที่ 5 พระโอรสและธิดา รวมทั้งสมาชิกสายราชสกุลรพีพัฒน์

อนุสาวรีย์เจ้าจอมแส[แก้]

เป็นเสาสี่เหลี่ยมย่อมุม มีกระจังปูนปั้นตกแต่งทั้งส่วนฐานและตอนบน ส่วนบนสุดปั้นปูนเป็นรูปพานพุ่ม บรรจุ

เอิบอนุสรณ์ 2487[แก้]

รูปทรงแบบเดียวกับเอี่ยมอนุสรณ์ 2495 เป็นทรงสี่เหลี่ยมตัดมุมเป็นแปดเหลี่ยมด้านไม่เท่า ต่างกันที่ส่วนบนซึ่งคล้ายใบเสมาหินล้างที่มีส่วนบนไม่เป็นเหลี่ยม ภายในบรรจุ

อนุสาวรีย์สรีรนิธาน[แก้]

อนุสาวรีย์สรีรนิธาน

เป็นสถาปัตยกรรมโกธิค โครงก่ออิฐถือปูน มีลวดบัวและลายปูนปั้นตกแต่งอย่างสวยงาม ภายในบรรจุอังคารของเจ้าจอมมารดาพร้อม ในรัชกาลที่ 5 และพระธิดา

อนุสาวรีย์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลวาดวรองค์[แก้]

เป็นเสาสี่เหลี่ยมประดับลวดลายปูนปั้น ที่ฐานมีลวดบัวปูน ตอนบนเป็นลายปูนปั้นแบบตะวันตก ภายในบรรจุ

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาแข[แก้]

เป็นซุ้มหน้านาง ภายในช่องเสาโล่ง มีแท่นตั้งเครื่องสักการะ ด้านหลังทึบ ยกฐานสูงทำลวดบัวปูนปั้น ภายในบรรจุสรีรางคารของเจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แข ในรัชกาลที่ 5 และพระธิดา

อนุสาวรีย์พระราชชายา เจ้าดารารัศมี[แก้]

เป็นหอสูงโล่ง 2 ชั้น หลังคาเป็นโดมแบบยุโรป โครงก่ออิฐฉาบปูน ทำลวดบัวและลายปูนปั้นตกแต่งงดงาม พื้นชั้นบนใส่ลูกกรงปูนปั้นโดยรอบ ภายในบรรจุพระสรีรางคารของเจ้าดารารัศมี พระราชชายา พระธิดา รวมถึงเจ้านายที่มีเชื้อสายจากเจ้านายฝ่ายเหนือ

อนุสาวรีย์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโกมลเสาวมาล[แก้]

อนุสาวรีย์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโกมลเสาวมาล

เป็นแท่นอนุสาวรีย์หินอ่อนทั้งหมด ตอนบนเป็นแท่งคลุมด้วยผ้าและประดับด้วยมาลัยดอกไม้ศิลปะแบบตะวันตก ฝีมือแกะสลักหินอ่อนงดงามมาก ภายในบรรจุ

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาจันทร์[แก้]

เป็นทรงปรางค์ปราสาท ฐานสี่เหลี่ยมย่อมุมไม้สิบสอง มีซุ้มทิศทั้ง 4 ด้าน หลังคาเป็นปราสาทยอดปรางค์ ตกแต่งปูนปั้นเป็นลวดบัวต่างๆ ตามแบบสถาปัตยกรรมไทย ภายในบรรจุอัฐิของเจ้าจอมมารดาจันทร์ กุสุมลจันทร์ และพระธิดา

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาเนื่อง[แก้]

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์เนื่อง ในรัชกาลที่ 5

เป็นสถาปัตยกรรมแบบโกธิค ก่ออิฐฉาบปูน ตกแต่งด้วยลวดบัวและลวดลายปูนปั้นงดงาม ภายในบรรจุอังคารของเจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์เนื่อง ในรัชกาลที่ 5 พระโอรสและพระธิดา รวมทั้งสมาชิกสายราชกุลรังสิต ได้แก่

อรอนุสรณ์ 2476[แก้]

อนุสาวรีย์อรอนุสรณ์ 2476

ทำเป็นรูปต้นเทียนแปดเหลี่ยมบุเซรามิคขาว ฐานเท้าสิงห์ ปลายเป็นบัวแวง ส่วนยอดสุดเป็นพุ่มดอกไม้ ทำด้วยโลหะ ฝีมือการปั้นลวดบัวและลวดลายงดงามมาก ภายในบรรจุสรีรางคารของเจ้าจอมมารดาอ่อน ในรัชกาลที่ 5 และพระธิดา

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาแช่ม[แก้]

เป็นทรงปรางค์ปราสาท ตั้งอยู่บนฐานสูง มีบันไดขึ้นเน้นเป็นด้านหน้า มีซุ้มทิศ 4 ด้าน หลังคาเป็นปราสาทยอดปรางค์ โครงก่ออิฐฉาบปูน ทำลวดบัวและเครื่องยอดส่วนพระสรีรางคาร(อัฐิ)ของเจ้าจอมมารดาแช่ม ในรัชกาลที่ 5 และพระโอรส พร้อมทั้งสมาชิกสายราชสกุลประวิตร อยู่ที่เจดีย์ราชสกุลประวิตร หลังพระอุโบสถฝั่งตะวันออกของวัดกัลยาณมิตร วรมหาวิหาร

  • อัฐิ เจ้าจอมมารดาแช่ม ในรัชกาลที่ 5 (5 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2399 - 2 มกราคม พ.ศ. 2452 อายุ 53 ปี)
    • พระอังคาร พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี (27 พฤษภาคม พ.ศ. 2418 - 9 ธันวาคม พ.ศ. 2462 พระชันษา 45 ปี) (ต้นราชสกุลประวิตร)
      • อังคาร หม่อมชื้น ประวิตร ณ อยุธยา (ชื้น กัลยาณมิตร; 5 มิถุนายน พ.ศ. 2428 - 27 กันยายน พ.ศ. 2477 อายุ 49 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าจิตร์ปรีดี ประวิตร (25 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2451 - 24 พฤษภาคม พ.ศ. 2497 พระชันษา 27 ปี)
        • อังคาร หม่อมหลวงเหมือนจันทร์ ประวิตร (ราชสกุลเดิม ดารากร; 30 ธันวาคม พ.ศ. 2453 - 22 กันยายน พ.ศ. 2529 อายุ 66 ปี)
        • อังคาร หม่อมราชวงศ์เจตจันทร์ ประวิตร (26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2478 - 29 มกราคม พ.ศ. 2550 อายุ 72 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าวิกรมสุรสีห์ ประวิตร (15 มิถุนายน พ.ศ. 2454 - 8 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2492 พระชันษา 38 ปี)
      • อัฐิ หม่อมเจ้ากนิษฐากุมารี ประวิตร (13 พฤศจิกายน พ.ศ. 2462 - 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2494 พระชันษา 32 ปี)

ฉัตรชยานุสรณ์ 2480[แก้]

อนุสาวรีย์ฉัตรชยานุสรณ์ 2480

เป็นทรงแปดเหลี่ยมซ้อนกัน ก่ออิฐถือปูนทำผิวหินล้าง มีลายปั้นเป็นแบบรักร้อยห้องทั้ง 4 ด้าน บนสุดเป็นฉัตรโลหะ 5 ชั้นตามพระนาม ภายในบรรจุพระสรีรางคารของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน (ในเจ้าจอมมารดาวาด ในรัชกาลที่ 5) พระชายา พระโอรสและพระธิดา ในสายราชสกุลฉัตรชัย

  • พระอังคาร พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุรฉัตรไชยากร กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน (23 มกราคม พ.ศ. 2424 - 14 กันยายน พ.ศ. 2479 พระชันษา 55 ปี) (ต้นราชสกุลฉัตรชัย)

อนุสาวรีย์เจ้าจอมอาบ[แก้]

เป็นเสาสี่เหลี่ยมย่อมุม ตั้งพานพุ่มที่ทำด้วยปูนปั้น ภายในบรรจุ

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาสุด[แก้]

เป็นทรงปรางค์ปราสาท ด้านหน้ามีชานยื่นและต่อเป็นบันไดทางขึ้น มีซุ้มทางเข้า ส่วนซุ้มอื่นอุดตันเหมือนพื้นจรน้ำ ตกแต่งด้วยลวดบัวปูนปั้น หลังคาเป็นยอดปรางค์ ภายในบรรจุอังคารของเจ้าจอมมารดาสุด ในรัชกาลที่ 5 และพระธิดา

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาแสง[แก้]

เป็นศิลปะแบบอินเดีย สร้างโดยการก่ออิฐฉาบปูนและมีลวดลายปูนปั้นประดับ ภายในบรรจุอัฐิของเจ้าจอมมารดาแสง ในรัชกาลที่ 5 และพระธิดา

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาเรือน[แก้]

เป็นสถาปัตยกรรมไทย โครงก่ออิฐถือปูน หลังคาปูนเป็นเส้นเหมือนเส้นทับกระเบื้อง ภายในบรรจุอังคารของเจ้าจอมมารดาเรือน ในรัชกาลที่ 5 และพระธิดา

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดามรกฎ[แก้]

เป็นปรางค์สามยอดขนาดย่อม ตรงกลางเป็นปรางค์องค์ประธาน มีซุ้มทางเข้า และมีบันไดทางขึ้นด้านหน้า ตกแต่งด้วยลวดบัวปูนปั้น ภายในบรรจุสรีรางคารของเจ้าจอมมารดามรกฎ ในรัชกาลที่ 5 พระโอรสและพระธิดา รวมทั้งสมาชิกสายราชสกุลเพ็ญพัฒน์

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาชุ่ม[แก้]

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาชุ่ม ในรัชกาลที่ 5

เป็นทรงปรางค์ปราสาทสามยอดเรียงกัน องค์กลางย่อเก็จเน้นเป็นองค์ประธาน ซุ้มเจาะทะลุเป็นช่อง 3 ช่อง ช่องซุ้มจัดทำเป็นกรอบเช็ดหน้า ภายในบรรจุสรีรางคารของเจ้าจอมมารดาชุ่ม ไกรฤกษ์ และพระธิดา

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาอ่วม[แก้]

อนุสาวรีย์เจ้าจอมมารดาอ่วม ในรัชกาลที่ 5

เป็นหินใหญ่ก่อด้วยปูนทรายเป็นสถูป มองภายนอกคล้ายภูเขาสูง มีทางเข้าภายใน และบนยอดภูเขาเป็นเจดีย์ปูน ภายในบรรจุสรีรางคารของเจ้าจอมมารดาอ่วม ในรัชกาลที่ 5 และพระโอรส รวมทั้งสมาชิกสายราชสกุลกิติยากร

  • อัฐิ เจ้าจอมมารดาอ่วม ในรัชกาลที่ 5 (10 เมษายน พ.ศ. 2399 - 26 เมษายน พ.ศ. 2434 อายุ 35 ปี)
    • พระอังคาร พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ (8 มิถุนายน พ.ศ. 2417 - 27 พฤศจิกายน พ.ศ. 2474 พระชันษา 56 ปี) (ต้นราชสกุลกิติยากร)
      • อังคาร หม่อมเจ้าอัปสรสมาน กิติยากร พระชายา (ราชสกุลเดิม เทวกุล; 21 ตุลาคม พ.ศ. 2420 - 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2482 พระชันษา 62 ปี)
      • อัฐิ หม่อมเจ้าเกียรติกำจร กิติยากร (7 กันยายน พ.ศ. 2439 - 18 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2445 พระชันษา 6 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าอมรสมานลักษณ์ กิติยากร (18 มกราคม พ.ศ. 2440 - 14 สิงหาคม พ.ศ. 2511 พระชันษา 72 ปี)
      • พระอังคาร พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นจันทบุรีสุรนาถ (หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร; 4 มกราคม พ.ศ. 2440 - 11 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2496 พระชันษา 56 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้ากมลปราโมทย์ กิติยากร (5 ธันวาคม พ.ศ. 2441 - 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2517 พระชันษา 66 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้ามาโนชมานพ กิติยากร (24 มกราคม พ.ศ. 2443 - 24 สิงหาคม พ.ศ. 2444 พระชันษา 2 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าขจรจบกิตติคุณ กิติยากร (15 มีนาคม พ.ศ. 2444 - 28 มกราคม พ.ศ. 2510 พระชันษา 66 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าพิบูลย์เบญจางค์ กิติยากร (13 พฤศจิกายน พ.ศ. 2445 - 27 เมษายน พ.ศ. 2512 พระชันษา 67 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าพัฒนคณนา กิติยากร ในหม่อมจอน วิชยาภัย (30 กันยายน พ.ศ. 2446 - 29 พฤษภาคม พ.ศ. 2509 พระชันษา 63 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้ากัลยางค์สมบัติ กิติยากร (28 มีนาคม พ.ศ. 2447 - 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2485 พระชันษา 38 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าชมชิด กิติยากร ในหม่อมลออง วิชยาภัย (16 ธันวาคม พ.ศ. 2448 - 22 มกราคม พ.ศ. 2491 พระชันษา 43 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าสมาคม กิติยากร ในหม่อมจอน วิชยาภัย (15 กันยายน พ.ศ. 2448 - 1 ตุลาคม พ.ศ. 2531 พระชันษา 83 ปี)
      • อังคาร ท่านหญิงจิตรบรรจง ลดาวัลย์ (หม่อมเจ้าจิตรบรรจง กิติยากร; 28 มกราคม พ.ศ. 2449 - 29 ตุลาคม พ.ศ. 2487 พระชันษา 38 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าทรงอัปษร กิติยากร (22 กรกฎาคม พ.ศ. 2450 - 28 มีนาคม พ.ศ. 2531 พระชันษา 81 ปี)
      • อัฐิ หม่อมเจ้าพรพิพัฒน์ กิติยากร ในหม่อมจอน วิชยาภัย (30 สิงหาคม พ.ศ. 2450 - 7 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2468 พระชันษา 17 ปี)
      • อัฐิ หม่อมเจ้าสรัทจันทร์ กิติยากร (26 ธันวาคม พ.ศ. 2451 - 30 กันยายน พ.ศ. 2466 พระชันษา 15 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้าโกลิต กิติยากร ในหม่อมลออง วิชยาภัย (13 กรกฎาคม พ.ศ. 2453 - 2 มกราคม พ.ศ. 2519 พระชันษา 66 ปี)
      • ศพ หม่อมเจ้าพุฒ กิติยากร (8 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2453 - 26 ธันวาคม พ.ศ. 2454 พระชันษา 1 ปี)
      • อัฐิ หม่อมเจ้าจีริกา กิติยากร ในหม่อมจั่น อินทุเกตุ (27 เมษายน พ.ศ. 2456 - 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2518 พระชันษา 62 ปี)
      • อัฐิ หม่อมเจ้าจีรินันทน์ กิติยากร ในหม่อมจั่น อินทุเกตุ (26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2457 - 9 เมษายน พ.ศ. 2516 พระชันษา 58 ปี)
      • อัฐิ หม่อมเจ้ากิติมตี กิติยากร ในหม่อมจอน วิชยาภัย (3 พฤษภาคม พ.ศ. 2458 - 27 มกราคม พ.ศ. 2525 พระชันษา 67 ปี)
      • อัฐิ หม่อมเจ้าสุวินิต กิติยากร ในหม่อมละเมียด เปลี่ยนประยูร (4 มีนาคม พ.ศ. 2458 - 29 มีนาคม พ.ศ. 2523 พระชันษา 75 ปี)
      • อัฐิหม่อมเจ้าจีริดนัย กิติยากร ในหม่อมจั่น อินทุเกตุ (1 ธันวาคม พ.ศ. 2459 - 24 กรกฎาคม พ.ศ. 2523 พระชันษา 64 ปี)
      • อังคาร หม่อมเจ้ากิติปปียา กิติยากร ในหม่อมละเมียด เปลี่ยนประยูร (6 ธันวาคม พ.ศ. 2466 - 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2555 พระชันษา 88 ปี)

อ้างอิง[แก้]

  1. พระบรมราชสรีรางคาร (เถ้ากระดูก) ของสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าบรรจุไว้ภายใต้ฐานชุกชีพระสัมพุทธวัฒโนภาส วัดราชาธิวาสราชวรวิหาร เก็บความจาก ราชกิจจานุเบกษา, หมายกำหนดการ ถวายพระเพลิงพระบรมศพ สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ณ พระเมรุมาศท้องสนามหลวง เมษายน พุทธศักราช ๒๔๙๙, เล่ม ๗๓, ตอน ๓๓ง, ๑๗ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๙, หน้า ๑๒๔๒
  2. พระบรมราชสรีรางคารของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงบรรจุอยู่ ณ ชุกชีพระสัมพุทธพรรณี ภายในพระอุโบสถ วัดราชาธิวาสราชวรวิหาร
  3. "ในการบรรจุพระสรีรางคาร ณ ผนังทางมุขด้านใต้ของเสาวภาประดิษฐาน สุสานหลวง วัดราชบพิธฯ" (Press release). เดลินิวส์. 12 เมษายน 2555. สืบค้นเมื่อ 16 เมษายน 2555. {{cite press release}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)

แหล่งข้อมูลอื่น[แก้]