ผลต่างระหว่างรุ่นของ "เมขลา"
แอนเดอร์สัน (คุย | ส่วนร่วม) ไม่มีความย่อการแก้ไข |
ไม่มีความย่อการแก้ไข |
||
บรรทัด 1: | บรรทัด 1: | ||
⚫ | '''เมขลา''' หรือ '''มณีเมขลา''' เป็น[[เทพธิดา]]ประจำ[[ทะเล]] <ref>{{cite web |url=http://www.thairath.co.th/column/pol/chuckthong/398279|title=เมขลาล่อแก้ว|author=กิเลน ประลองเชิง|date=24 มกราคม 2557|work= |publisher=ไทยรัฐ|accessdate=26 มกราคม 2557}}</ref> ทั้งนี้ท้าว[[โลกบาล]]ทั้งสี่ได้มอบหมายให้คอยช่วยเหลือผู้มีบุญญาที่ตกน้ำ<ref>G.P. Malalasekera. ''Dictionary of Pali Proper Names: Pali-English''. Asian Educational Services, 2003</ref> โดยปรากฏในชาดกเรื่อง ''"[[พระมหาชนก]]"'' ซึ่งเมขลาเข้าช่วยเหลือเจ้าชายมหาชนกจากเรืออัปปาง<ref name="Monius">Anne Elizabeth Monius. ''Imagining a place for Buddhism: literary culture and religious community in Tamil-speaking South India''. Oxford University Press US, 2001, pages 111-112</ref> |
||
{{infobox deity |
|||
| type = ไทย |
|||
| name = เมขลา |
|||
| native_name = |
|||
| image = [[ไฟล์:Mekkala and Ramasura (cropped).png|250px]] |
|||
| caption = เมขลากับ[[รามสูร]] |
|||
| god_of = เทพีแห่ง[[ทะเล]] |
|||
| affiliation = |
|||
| adobe = |
|||
| weapon = ดวงแก้ว |
|||
| mount = |
|||
| father = |
|||
| mother = |
|||
| consort = |
|||
| child = |
|||
| region = [[ประเทศกัมพูชา|กัมพูชา]]{{·}} [[ประเทศพม่า|พม่า]]{{·}}[[ประเทศไทย|ไทย]] |
|||
| venerated_in =[[ศาสนาพุทธ|พุทธ]] |
|||
}} |
|||
<br /> |
|||
⚫ | '''เมขลา''' หรือ '''มณีเมขลา''' เป็น[[เทพธิดา]]ประจำ[[ทะเล]] |
||
ทั้งนี้ฉากรามสูรไล่จับเมขลาไม่ปรากฏในวรรณคดีอินเดียใด ๆ<ref name="สุจิตต์">{{cite journal|journal= สุจิตต์ วงษ์เทศ |title= เมขลาล่อแก้ว ให้รามสูรขว้างขวาน |url= http://www.sujitwongthes.com/2012/10/siam08102555/ |date= 8 ตุลาคม 2555 |accessdate= 12 พฤษภาคม 2559}}</ref> |
|||
== ที่มาของชื่อ == |
== ที่มาของชื่อ == |
||
เมขลา เป็น[[ภาษาบาลี]] แปลว่า "สายรัดเอว" หรือ "เข็มขัดสตรี" บ้างว่าหมายถึง[[จับปิ้ง]] อันเป็นเครื่องประดับอวัยวะเพศหญิง<ref name="สุจิตต์"/> ประเทศไทยใช้ชื่อ "เมขลา" มาตั้งเป็นชื่อของพายุหมุนเขตร้อนในปี พ.ศ. 2548 และ 2551 ตามลำดับ นอกจากนี้ยังใช้เป็นชื่อ[[รางวัลเมขลา|รางวัลผลงานดีเด่นทางโทรทัศน์]] และ[[ศูนย์เมขลา|ศูนย์ป้องกันวิกฤตน้ำ]] |
เมขลา เป็น[[ภาษาบาลี]] แปลว่า "สายรัดเอว" หรือ "เข็มขัดสตรี" บ้างว่าหมายถึง[[จับปิ้ง]] อันเป็นเครื่องประดับอวัยวะเพศหญิง<ref name="สุจิตต์">{{cite journal|journal=สุจิตต์ วงษ์เทศ|title=เมขลาล่อแก้ว ให้รามสูรขว้างขวาน|url=http://www.sujitwongthes.com/2012/10/siam08102555/|date=8 ตุลาคม 2555|accessdate=12 พฤษภาคม 2559}}</ref> ประเทศไทยใช้ชื่อ "เมขลา" มาตั้งเป็นชื่อของพายุหมุนเขตร้อนในปี พ.ศ. 2548 และ 2551 ตามลำดับ นอกจากนี้ยังใช้เป็นชื่อ[[รางวัลเมขลา|รางวัลผลงานดีเด่นทางโทรทัศน์]] และ[[ศูนย์เมขลา|ศูนย์ป้องกันวิกฤตน้ำ]] |
||
== ประวัติ == |
== ประวัติ == |
||
ใน[[ชาตกัฏฐกถา|อรรถกถาสังขชาดก]]ระบุว่าเมขลาเป็นเทพธิดาที่ได้รับมอบหมายจากท้าว[[โลกบาล]]ทั้ง 4 เพื่ออารักขา[[ทะเล]] โดยสั่งว่าถ้าเรือมาแตกลง มนุษย์ที่ถือ[[ไตรสรณคมน์]]ก็ดี มี[[ศีล]]สมบูรณ์ก็ดี ปฏิบัติชอบในมารดาบิดาก็ดี มาตกทุกข์ในสมุทรนี้ พึงพิทักษ์รักษาเขาไว้<ref>[http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1357 อรรถกถาสังขชาดก], ชาตกัฏฐกถา</ref> |
ใน[[ชาตกัฏฐกถา|อรรถกถาสังขชาดก]]ระบุว่าเมขลาเป็นเทพธิดาที่ได้รับมอบหมายจากท้าว[[โลกบาล]]ทั้ง 4 เพื่ออารักขา[[ทะเล]] โดยสั่งว่าถ้าเรือมาแตกลง มนุษย์ที่ถือ[[ไตรสรณคมน์]]ก็ดี มี[[ศีล]]สมบูรณ์ก็ดี ปฏิบัติชอบในมารดาบิดาก็ดี มาตกทุกข์ในสมุทรนี้ พึงพิทักษ์รักษาเขาไว้<ref>[http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1357 อรรถกถาสังขชาดก], ชาตกัฏฐกถา</ref> |
||
<br /> |
|||
ตามนิยายพื้นบ้านของไทย ได้ยกเรื่องเมขลามาอธิบายเกี่ยวกับปรากฏการณ์ฟ้าแลบและฟ้าร้อง โดยเล่าว่าเมขลามีแก้ววิเศษประจำตัว [[รามสูร]]เห็นดังนั้นก็พอใจในดวงแก้วและความงามของเมขลาจึงเที่ยวไล่จับ เมื่อจับไม่ทันก็เอาขวานขว้างแต่ไม่ถูก เนื่องจากนางใช้แก้วล่อจนมีแสงเป็นฟ้าแลบทำให้รามสูรตาพร่ามัวขว้างขวานไม่ถูก<ref name="เมขลา">{{cite web |url=http://www.thaifolk.com/doc/mekkala.htm|title=เมขลา รามสูร|author=|date=|work= |publisher=Thai folk|accessdate=26 มกราคม 2557}}</ref> บ้างว่าเป็นเพราะรามสูร เมขลา และพระประชุนมาชุมนุมรื่นเริงกัน พระประชุนคือพระอินทร์ในสมัยพระเวทที่มีหน้าที่ทำให้เกิดพายุฝน พระอินทร์ในหน้าที่นี้เรียกว่า ปรรชันยะ หรือ ปรรชัยนวาต ไทยเรียกเป็นพระประชุน เมื่อมีการชุมนุมรื่นเริงกันของเทพแห่งฝน เมขลาผู้มีดวงแก้วและรามสูรผู้มีขวานจึงทำให้เกิดฟ้าแลบ ฟ้าร้อง ฟ้าผ่า<ref name="เมขลา"/> |
|||
ในวรรณคดี ''เฉลิมไตรภพ'' ได้อธิบายว่า มีพระยามังกรการตนหนึ่งอมแก้วไว้เสมอ จะไปไหนก็เอาดวงแก้วทูนศีรษะไว้ มังกรการได้แปลงเป็นเทวดาไปสมสู่กับนางฟ้ามีบุตรีชื่อ ''เมขลา''<ref name= "ชานันท์">{{cite web |url=http://www.seaconsortium.net/autopagev4/show_page.php?topic_id=423&auto_id=5&TopicPk=181|title=รามเกียรติ์ : sex, ผู้หญิง, รัฐ และ อุษาคเนย์|author=ชานันท์ ยอดหงษ์|date=|work= |publisher=The Southeast Asian Consortium on Gender, Sexual and Health|accessdate=26 พฤษภาคม 2557}}</ref> เมื่อเจริญวัยขึ้นมีความงามยิ่ง มังกรการได้นำบุตรีและดวงแก้วไปมอบแก่พระอิศวร ครั้งหนึ่งเมขลาได้ขโมยดวงแก้ววิเศษนั้นไป ราหูผู้มีครึ่งตัวเพราะถูกจักรพระนารายณ์เมื่อครั้งแปลงเป็นเทวดาไปดื่มน้ำอมฤต ได้อาสาไปจับเมขลา และได้ชวนรามสูรผู้เพื่อนไปด้วย รามสูรได้ขว้างขวานจนกลายเป็นฟ้าลั่น<ref name="เมขลา"/> ดังที่[[สุนทรภู่]]ได้แต่งกลอนอธิบายการล่อแก้วของเมขลาและการขว้างขวานของรามสูรไว้ ความว่า<ref>พระสุนทรโวหาร (ภู่). "ลำนำเห่กล่อมเรื่องจับระบำ". ''ประชุมบทลำนำเล่ม 1 เห่กล่อมพระบรรทม''. 2469, หน้า 15-16</ref> |
|||
{{บทกวี|indent=1 |
|||
|๏ เมขลากล้าแกล้ว|ล่อแก้วแววไว |
|||
|โยนสว่างเหมือนอย่างไฟ|ปลาบไนยเนตรมาร}} |
|||
{{บทกวี|indent=1 |
|||
|๏ หน้ามืดฮืดฮาด|เกรี้ยวกราดโกรธทยาน |
|||
|แค้นนางขว้างขวาน|เปรี้ยงสท้านโลกา}} |
|||
{{บทกวี|indent=1 |
|||
|๏ ฤทธิ์แก้วแคล้วคลาศ|ยิ่งกริ้วกราดโกรธา |
|||
|โลดไล่ไขว่คว้า|เมขลาล่อเวียน}} |
|||
{{บทกวี|indent=1 |
|||
|๏ ยักษ์โถมโจมโจน|นางก็โยนวิเชียร |
|||
|หลีกลัดฉวัดเฉวียน|ล่อเวียนวงวล}} |
|||
{{บทกวี|indent=1 |
|||
|๏ เปรี้ยงเปรี้ยงเสียงขวาน|ก้องสท้านสากล |
|||
|ไล่นางกลางฝน|มืดมนท์ในเมฆา}} |
|||
{{บทกวี|indent=1 |
|||
|๏ นวลนางนั้นช่างล่อ|รั้งรอร่อนรา |
|||
|เวียนรไวไปมา|ในจักรราศีเอย ๚}} |
|||
ในวรรณคดีเรื่อง ''[[รามเกียรติ์]]'' พระราชนิพนธ์ใน[[พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช]]ว่า เทศกาลวสันต์คราวหนึ่งนางอัปสรและเทวดาต่าง ๆ มาร่วมจับระบำกัน เมขลาเองก็ถือแก้วมณีไปร่วมจับระบำด้วย รามสูรเห็นดังนั้นจึงไล่จับนางเมขลา แต่พระอรชุนเหาะมาพอดี ด้วยความโกรธรามสูรจึงจับสองขาพระอรชุนไปฟาดเหลี่ยมเขาพระสุเมรุจนตาย<ref name="เมขลา"/> |
|||
== ลักษณะ == |
|||
ในบทเห่กล่อมพระบรรทม เห่เรื่อง ''"จับระบำ"'' ที่แต่งโดย[[สุนทรภู่]] ได้พรรณนาเกี่ยวกับลักษณะของเมขลาที่กำลังล่อแก้วอยู่บนท้องฟ้า และมีความงามดุจ[[กินรี]] ความว่า |
|||
{{บทกวี|indent=1 |
|||
|เห่เอยนางเอก|มณีเมขลา |
|||
|ลอยเร่ในเมฆา|ถือจินดาดั่งดวงดาว}} |
|||
{{บทกวี |
|||
|โยนเล่นเห็นแก้ว|สว่างแวววามวาว |
|||
|ลอยฟ้าเวหาหาว|รูปราวกับกินรี}} |
|||
{{บทกวี |
|||
|ทรงเครื่องเรืองจำรัส|อร่ามรัศมีฉวี |
|||
|ชูช่วงดวงมณี|เลื่อนลอยลีลามา}} |
|||
{{บทกวี |
|||
|เลียบรอบขอบทวีป|อยู่กลางกลีบเมฆา |
|||
|เชยชมยมนา|เฝ้ารักษาสินธุ}} |
|||
== เมขลาในประเทศต่าง ๆ == |
== เมขลาในประเทศต่าง ๆ == |
||
=== เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ === |
=== เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ === |
||
[[ไฟล์:วัดหน่อพุทธางกูร อ.เมือง จ.สุพรรณบุรี (17).jpg|thumb|300px|เมขลาขณะช่วย[[พระมหาชนก]]จากเรืออัปปาง]] |
[[ไฟล์:วัดหน่อพุทธางกูร อ.เมือง จ.สุพรรณบุรี (17).jpg|thumb|300px|เมขลาขณะช่วย[[พระมหาชนก]]จากเรืออัปปาง]] |
||
เรื่องราวของเมขลา มักปรากฏตามจิตกรรมฝาผนังของวัดในประเทศอุษาคเนย์ที่นับถือพุทธศาสนาโดยภาพมาจากฉากในเรื่อง "[[พระมหาชนก]]" |
เรื่องราวของเมขลา มักปรากฏตามจิตกรรมฝาผนังของวัดในประเทศอุษาคเนย์ที่นับถือพุทธศาสนาโดยภาพมาจากฉากในเรื่อง "[[พระมหาชนก]]" |
||
⚫ | |||
ในอดีตชนชั้นสูงในไทยมักระบำเบิกโรงเมขลารามสูรโดยถือเป็นมงคล ส่วนโรงละครเองก็ประดับประดารูปสลักหรือภาพวาดเมขลารามสูรล่อแก้วถือเป็นมงคลอีกเช่นกัน<ref name="สุจิตต์"/> |
|||
=== ประเทศจีน === |
|||
ตามคติจีน มีเทพที่ใกล้เคียงกับเมขลาอีกสององค์คือ[[ธิดาพญามังกร|เง็กนึ้ง]] ({{zh|c=玉女|p= yùnǚ}}; แปลว่า "นางหยก") และอีกองค์คือ[[เตียนบ๊อ]] ({{zh|c=電母|p= diàn mǔ}}; แปลว่า "เจ้าแห่งสายฟ้า") ต่างกับเมขลาคือถือธงหรือกระจกเงาให้มีแสงแวบวับเป็นสัญญาณให้[[ลุ่ยกง]] ({{zh|c=雷公|p= léi gōng}}; แปลว่า "เจ้าแห่งฟ้าร้อง") รู้ก่อนว่าผู้ใดมีใจชั่วควรลงโทษด้วยการใช้ฟ้าผ่า<ref>อุทัย สินธุสาร. ''สารานุกรมไทย''. กรุงเทพฯ:อาศรมแห่งศิลป์และศาสตร์, 2520. หน้า 3500-3501</ref> |
|||
=== ประเทศศรีลังกา === |
|||
ปรากฏในกาพย์ของชาวทมิฬ เรื่อง '''[[มณิเมกะไล]]''' ({{lang-ta|மணிமேகலை}})<ref>[http://www.projectmadurai.org/pmworks.html ''Manimekalai'' - Original Text in Tamil]</ref><ref>[http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/4_drav/tamil/pm/pm141__u.htm ''Manimekalai'' - English transliteration of Tamil original]</ref> เป็นเทพธิดาแห่งท้องทะเล โดยถือเป็นเทพสตรีที่นอนหลับไหลอยู่บนเกาะมณีปัลลาวัม (ปัจจุบันคือ [[เกาะนยิณาตีวู]]) รจนาขึ้นโดย[[จิตตาไล จัตตานาร์]] ถือเป็นมหากาพย์หนึ่งในห้าที่มีชื่อเสียงของชาวทมิฬ<ref> |
|||
Mukherjee, Sujit (1999). ''A Dictionary of Indian Literature: Beginnings-1850''. New Delhi: Orient Longman Limited, p. 277</ref> |
|||
⚫ | |||
เรื่องราวของเมขลา ได้รับการประพันธ์เป็นเพลง "เมขลาล่อแก้ว" ซึ่งเป็นจังหวะรำวง ขับร้องโดย[[เบญจมินทร์]]<ref>{{cite web |url=http://music.sanook.com/460/เปิดปูมเพลงไทย-เกาหลี ลูกทุ่งร้องมากว่า50 ปีแล้ว/|title=เปิดปูมเพลงไทย-เกาหลี ลูกทุ่งร้องมากว่า 50 ปีแล้ว|author=|date=9 มีนาคม 2551|work= |publisher=สนุกดอตคอม|accessdate=26 มกราคม 2557}}</ref> โดยพรรณนาถึงฉากที่เมขลาล่อแก้วกับรามสูร ส่วนในเพลง "ปักตะไคร้" ของวง[[บุดดาเบลส]] ในมิวสิกวีดิโอมีฉากที่เมขลาล่อแก้วจนก่อให้เกิดฟ้าผ่า ส่วนเนื้อหาของเพลงมิได้กล่าวถึงเมขลา<ref>{{cite web |url= http://music.sanook.com/2385385/ |title= 6 เพลงปัง! "Buddha Bless" ที่มาพร้อมแง่คิดศีลธรรมสุดลึกซึ้ง! |author=|date= 27 กุมภาพันธ์ 2560 |work= |publisher= สนุกดอตคอม |accessdate= 26 เมษายน 2560}}</ref> |
|||
นอกจากนี้ยังมีวรรณกรรมคือ ''[[พระมหาชนก]]'' พระราชนิพนธ์ใน[[พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช]] ที่มีฉากนางมณีเมขลาเหาะลงมาช่วยพระมหาชนก ในปี พ.ศ. 2549 ได้มีการจัดการแสดง ''มหานาฏกรรมเฉลิมพระเกียรติ พระมหาชนก'' เพื่อเทิดพระเกียรติพระเจ้าอยู่หัว โดยนำเค้าโครงจากพระราชนิพนธ์ดังกล่าวมาจัดแสดงในรูปแบบนาฏกรรม<ref>{{cite web |url=http://www.scene4.com/archivesqv6/jul-2006/html/yasovant-thai-jul06.html|title=มหานาฏกรรมเฉลิมพระเกียรติ พระมหาชนก|author= จานีน ยโสวันต์|date=|work= |publisher=Scene4Magazine|accessdate=26 มกราคม 2557}}</ref> |
นอกจากนี้ยังมีวรรณกรรมคือ ''[[พระมหาชนก]]'' พระราชนิพนธ์ใน[[พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช]] ที่มีฉากนางมณีเมขลาเหาะลงมาช่วยพระมหาชนก ในปี พ.ศ. 2549 ได้มีการจัดการแสดง ''มหานาฏกรรมเฉลิมพระเกียรติ พระมหาชนก'' เพื่อเทิดพระเกียรติพระเจ้าอยู่หัว โดยนำเค้าโครงจากพระราชนิพนธ์ดังกล่าวมาจัดแสดงในรูปแบบนาฏกรรม<ref>{{cite web |url=http://www.scene4.com/archivesqv6/jul-2006/html/yasovant-thai-jul06.html|title=มหานาฏกรรมเฉลิมพระเกียรติ พระมหาชนก|author= จานีน ยโสวันต์|date=|work= |publisher=Scene4Magazine|accessdate=26 มกราคม 2557}}</ref> |
รุ่นแก้ไขเมื่อ 14:11, 21 พฤษภาคม 2563
เมขลา หรือ มณีเมขลา เป็นเทพธิดาประจำทะเล [1] ทั้งนี้ท้าวโลกบาลทั้งสี่ได้มอบหมายให้คอยช่วยเหลือผู้มีบุญญาที่ตกน้ำ[2] โดยปรากฏในชาดกเรื่อง "พระมหาชนก" ซึ่งเมขลาเข้าช่วยเหลือเจ้าชายมหาชนกจากเรืออัปปาง[3]
ที่มาของชื่อ
เมขลา เป็นภาษาบาลี แปลว่า "สายรัดเอว" หรือ "เข็มขัดสตรี" บ้างว่าหมายถึงจับปิ้ง อันเป็นเครื่องประดับอวัยวะเพศหญิง[4] ประเทศไทยใช้ชื่อ "เมขลา" มาตั้งเป็นชื่อของพายุหมุนเขตร้อนในปี พ.ศ. 2548 และ 2551 ตามลำดับ นอกจากนี้ยังใช้เป็นชื่อรางวัลผลงานดีเด่นทางโทรทัศน์ และศูนย์ป้องกันวิกฤตน้ำ
ประวัติ
ในอรรถกถาสังขชาดกระบุว่าเมขลาเป็นเทพธิดาที่ได้รับมอบหมายจากท้าวโลกบาลทั้ง 4 เพื่ออารักขาทะเล โดยสั่งว่าถ้าเรือมาแตกลง มนุษย์ที่ถือไตรสรณคมน์ก็ดี มีศีลสมบูรณ์ก็ดี ปฏิบัติชอบในมารดาบิดาก็ดี มาตกทุกข์ในสมุทรนี้ พึงพิทักษ์รักษาเขาไว้[5]
เมขลาในประเทศต่าง ๆ
เอเชียตะวันออกเฉียงใต้
เรื่องราวของเมขลา มักปรากฏตามจิตกรรมฝาผนังของวัดในประเทศอุษาคเนย์ที่นับถือพุทธศาสนาโดยภาพมาจากฉากในเรื่อง "พระมหาชนก"
ในวัฒนธรรมร่วมสมัย
นอกจากนี้ยังมีวรรณกรรมคือ พระมหาชนก พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ที่มีฉากนางมณีเมขลาเหาะลงมาช่วยพระมหาชนก ในปี พ.ศ. 2549 ได้มีการจัดการแสดง มหานาฏกรรมเฉลิมพระเกียรติ พระมหาชนก เพื่อเทิดพระเกียรติพระเจ้าอยู่หัว โดยนำเค้าโครงจากพระราชนิพนธ์ดังกล่าวมาจัดแสดงในรูปแบบนาฏกรรม[6]
อ้างอิง
- ↑ กิเลน ประลองเชิง (24 มกราคม 2557). "เมขลาล่อแก้ว". ไทยรัฐ. สืบค้นเมื่อ 26 มกราคม 2557.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help) - ↑ G.P. Malalasekera. Dictionary of Pali Proper Names: Pali-English. Asian Educational Services, 2003
- ↑ Anne Elizabeth Monius. Imagining a place for Buddhism: literary culture and religious community in Tamil-speaking South India. Oxford University Press US, 2001, pages 111-112
- ↑ "เมขลาล่อแก้ว ให้รามสูรขว้างขวาน". สุจิตต์ วงษ์เทศ. 8 ตุลาคม 2555. สืบค้นเมื่อ 12 พฤษภาคม 2559.
{{cite journal}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help) - ↑ อรรถกถาสังขชาดก, ชาตกัฏฐกถา
- ↑ จานีน ยโสวันต์. "มหานาฏกรรมเฉลิมพระเกียรติ พระมหาชนก". Scene4Magazine. สืบค้นเมื่อ 26 มกราคม 2557.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help)