พระภูมิ

เจว็ดพระเทเพน หรือ พระเยาวะแผ้ว ศิลปะต้นรัตนโกสินทร์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร. เครื่องประกอบศาลพระภูมิ โดยมี เจว็ด(ใบเสมา) มีความสำคัญที่สุด เช่นเดียวกับเทวรูปในศาสนาฮินดู. เจว็ด(ใบเสมา)ของ พระชัยมงคล ของศาลพระภูมิในลักษณะปัจจุบัน มักเป็นเทวรูปลอยตัว. ศาลพระภูมิอุทิศให้พระภูมิ พระเทวเถร หรือ พระวัยทัต

พระภูมิ หรือ พระภูมิเจ้าที่ เป็น เทพารักษ์หรือเทวดา ประจําพื้นที่และสถานที่ต่างๆ ซึ่งไม่รวมรุกขเทวดาอื่นๆ หากสิงสถิตอยู่หรือเป็นเจ้าของหรือเป็นใหญ่ในที่ใด ก็จะเรียกเป็น เจ้าที่, เจ้าท่า, เจ้าป่า หรือเจ้าเขา เป็นต้น หน้าที่ของพระภูมิ คือเพื่อปกปักรักษา ปกป้องดูแล บ้านเรือน เคหสถาน อาคาร สถานที่ต่างๆ รวมทั้งเรือกสวนไร่นา ตามความเชื่อของคนไทยในทุกภาคของประเทศมาตั้งแต่สมัยโบราณและยึดถือปฏิบัติบูชาสืบต่อกันมาช้านานจวบจนปัจจุบัน โดยมี ‘ศาลพระภูมิ’ ถือเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ที่อุทิศให้กับสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่มีความสำคัญและสักการะ หรือบุคคลสำคัญทางศาสนา ความเชื่อของพระภูมินี้ เป็นความเชื่อพื้นเมืองของไทยซึ่งมีรากฐานมาจากศาสนาผีและศาสนาท้องถิ่นของไทยรวมทั้งการการสักการะบูชาบรรพบุรุษ อันเป็นประเพณีธรรมเนียมพื้นเมืองดินแดนอุษาคเนย์ก่อนการเข้ามาของพระพุทธศาสนาและศาสนาฮินดูและเป็นสรรพเทวนิยม และแบบลักษณ์พหุเทวนิยม-วิญญาณนิยม เมื่อพระพุทธศาสนาและศาสนาฮินดูเข้ามามีอิทธิพลต่อดินแดนอุษาคเนย์ได้มีการผสมผสานในความเชื่อดั้งเดิมมาเข้าสู่ศาสนาใหม่ คติความเชื่อของพระภูมิเจ้าที่นั้นมีเทพารักษ์อยู่๙องค์ ซึ่งแต่ละองค์มีบทบาทและหน้าที่รักษาสถานที่ต่างกันไป โดยประมุขของพระภูมิเจ้าที่นั้นคือเจ้ากรุงพาลี ซึ่งเป็นเทวดาที่มีที่มาจากศาสนาฮินดู.

รายนามพระภูมิทั้ง๙

ลักษณะของพระภูมิในประติมานวิทยาตั้งแต่โบราณจนถึงปัจจุบัน จะทรงฉลองพระองค์อย่างกษัตริย์อย่างไทยโบราณหรือเทพารักษ์โดยทรงสวมชฎา สวมพระภูษาห้อยชายมีสายธุรำ และสายสังวาลย์ ทรงสวมกำไล,ปั้นเหน่งและพาหุรัด สวมฉลองฉลองพระบาทเชิงงอนอันแสดงถึงความมั่งคั่งร่ำรวยและความสูงศักดิ์.

นามพระภูมิบุรุษ นามพระภูมิสตรี	เทพอาวุธสัญญาลักษณ์	บทบาทและสถานที่รักษา	หมายเหตุ
พระชัยมงคล ภูมไชยา หรือ ภูมชายา	หัตถ์ซ้ายทรงถือถุงเงิน หัตถ์ขวาทรงถือพระขรรค์ หัตถ์ซ้ายทรงดอกบัวตูม หัตถ์ขวาทรงไถ้(ถุงมีสายหิ้งมีฝาปิด)	ปกครองดูแลเคหสถานบ้านเรือนและร้านโรงต่างๆ	นิยมบูชาตามบ้านเรือนและพระราชวังทั่วไป.
พระนครราช หรือ พระธรรมโหรา ภูมมาลา	หัตถ์ขวาทรงพระขรรค์ หัตถ์ซ้ายทรงพุ่มกอไม้ หรือ ช่อดอกไม้ หัตถ์ขวาทรงปุษษะมาลา(พวงมาลัย) หัตถ์ซ้ายทรงไม้พลองห้อยลง	ดูแลปกครองป้อม,ค่าย,ประตูเมือง,หอรบและบันไดต่างๆ	ได้รับการสถาปนาเป็นหนึ่งในเทพารักษ์และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำท่าอากาศยานสุวรรณภูมิ.
พระเทเพน หรือ พระเยาวะแผ้ว ทิพมาลี	หัตถ์ขวาทรงหอกสั้น หรือ พระขรรค์ หัตถ์ซ้ายทรงคัมภีร์ หัตถ์ขวาทรงปาศะ(เชือก) หัตถ์ซ้ายทรงกำหญ้า	ดูแลฟาร์ม,ไร่และคอกสัตว์ต่างๆ
พระชัยศพณ์ หรือ พระสัพพคนธรรพ์ ศรีประภา	หัตถ์ขวาทรงแสงหอกยาว หัตถ์ซ้ายทรงวางไว้ข้างองค์ หัตถ์ขวาทรงคะนาน หัตถ์ซ้ายทรงย่าม	ปกครองดูแลเสบียง,คลังและยุ้งฉางต่างๆ	มีหน้าที่ลักษณะเดียวกับพระไพรศพณ์และแม่พระโพสพ.
พระคนธรรพ์ สุปริยา	หัตถ์ขวาทรงพระขรรค์ หัตถ์ซ้ายทรงหม้อกุมภะ หัตถ์ขวาทรงหม้อกุมภะ หัตถ์ซ้ายทรงช่อดอกกุหลาบ	โรงพิธีงาน โรงพิธีแต่งงาน เรือนหอ สถานที่จัดงานมงคล
พระธรรมโหรา หรือ พระนาคราช ขวัญข้าวกร้า	หัตถ์ขวาทรงพระขรรค์ หัตถ์ซ้ายทรงรวงข้าว หัตถ์ขวาทรงเคียว หัตถ์ซ้ายทรงรวงข้าว	เรือกสวนไร่นา ทุ่งหญ้าเลี้ยงสัตว์
พระเทวเถร หรือ พระวัยทัต ดอกไม้ทอง	หัตถ์ขวาทรงปฏัก หัตถ์ซ้ายทรงวางไว้ข้างองค์ หัตถ์ขวาทรงดอกพุทธรักษาเคียว หัตถ์ซ้ายทรงธูปเทียน	ครองวัดวาอาราม ปูชนียสถาน พระเจดีย์ พระพุทธรูปสำคัญ.
พระพระธรรมิกราช พุ่มไม้ไพร	หัตถ์ขวาทรงพระขรรค์ หัตถ์ซ้ายทรงปุษษะมาลา(พวงมาลัย) หัตถ์ขวาทรงหวีกล้วย หัตถ์ซ้ายทรงดอกแคและดอกตูม	พืชพรรณธัญญาหารต่างๆ
พระทาษธารา หรือ พระธาตุธาร,ทาสธารา รินระรื่น	หัตถ์ขวาถือหอกสั้น หัตถ์ซ้ายวางไว้ข้างองค์ หัตถ์ขวาถือดอกบัวบาน หัตถ์ซ้ายถือหอยยอด หรือหอยสังข์	ปกครองดูแลบึง, ห้วยหนอง,คลองและลำธารต่างๆตลอดจนน้ำที่ตกลงมาจากฟ้า แม่น้ำทะเล.