ตราประจำจังหวัดของไทย

ตราประจำจังหวัดของไทย มีพัฒนาการมาจากตราประจำตำแหน่งของเจ้าเมืองในสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ และตราประจำธงประจำกองลูกเสือ 14 มณฑล ในสมัยรัชกาลที่ 6 - 7 ในสมัยที่จอมพลแปลก พิบูลสงครามเป็นนายกรัฐมนตรีนั้น รัฐบาลได้กำหนดให้แต่ละจังหวัดมีตราประจำจังหวัดของตนเองใช้เมื่อ พ.ศ. 2483 โดยกรมศิลปากรเป็นผู้ออกแบบตราตามแนวคิดที่แต่ละจังหวัดกำหนดไว้ ปัจจุบัน เมื่อมีการตั้งจังหวัดขึ้นใหม่ ก็จะมีการออกแบบตราประจำจังหวัดด้วยเสมอ แต่ตราของบางจังหวัดที่ใช้อยู่นั้นบางตราก็ไม่ใช่ตราที่กรมศิลปากรเป็นผู้ออกแบบ บางจังหวัดก็เปลี่ยนไปใช้ตราประจำจังหวัดเป็นแบบอื่นเสียก็มี บางที่ลักษณะของตราก็เพี้ยนไปจากลักษณะที่กรมศิลปากรออกแบบไว้ แต่ยังคงลักษณะหลัก ๆ ของตราเดิมไว้อยู่บ้างก็มี

ตราประจำจังหวัด

ภาคเหนือ

จังหวัด	ภาพตรา	ระยะเวลาการใช้	คำอธิบาย	หมายเหตุ
จังหวัดเชียงราย		พ.ศ. 2483 -	รูปช้างสีขาวกับเมฆ ลายที่ขอบตรามีรูปนาคเกี้ยว
จังหวัดเชียงใหม่		พ.ศ. 2483 -	รูปช้างเผือกยืนอยู่ในเรือนแก้ว	ตรานี้เป็นตราเดิมในธงประจำกองลูกเสือ มณฑลพายัพ
จังหวัดน่าน		พ.ศ. 2483	รูปพระธาตุแช่แห้งบนหลังโคอุสุภราช
จังหวัดพะเยา		พ.ศ. 2520 -	รูปพระเจ้าตนหลวงวัดศรีโคมคำ ประทับเหนือกว๊านพะเยา มีช่อรวงข้าวประดับอยู่สองข้าง เบื้องบนมีลายกนกเปลว 7 ลายลอยอยู่
จังหวัดแพร่		พ.ศ. 2483 -	รูปพระธาตุช่อแฮบนหลังม้า
จังหวัดแม่ฮ่องสอน		พ.ศ. 2483 -	รูปช้างเล่นน้ำ
จังหวัดลำปาง		พ.ศ. 2483 -	รูปไก่ ยืนอยู่ในประตูมณฑปวัดพระธาตุลำปางหลวง
จังหวัดลำพูน		พ.ศ. 2483 -	รูปพระบรมธาตุหริภุญไชย
จังหวัดอุตรดิตถ์		พ.ศ. 2483 -	รูปมณฑปประดิษฐานพระแท่นศิลาอาสน์ มีลวดลายกนกประกอบ

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

จังหวัด	ภาพตรา	ระยเวลาการใช้	คำอธิบาย	หมายเหตุ
จังหวัดกาฬสินธุ์		พ.ศ. 2490 -	รูปติณชาติ (หญ้า) กาฬสินธุ์ (บึงน้ำสีดำ) ภูเขา และเมฆ
จังหวัดขอนแก่น		พ.ศ. 2483 -	รูปพระเจดีย์ก่อไว้บนตอไม้ หมายถึง พระธาตุขามแก่น
จังหวัดชัยภูมิ		พ.ศ. 2483 -	รูปธงสามชายอันเป็นธงชัยประจำกองทัพสมัยโบราณ
จังหวัดนครพนม		พ.ศ. 2483 -	รูปพระธาตุพนม
จังหวัดนครราชสีมา		พ.ศ. 2483 -	รูปอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารีหน้าประตูชุมพล
จังหวัดบึงกาฬ		พ.ศ. 2554 -	รูปภูทอก บึงโขงหลง และต้นไม้
จังหวัดบุรีรัมย์		พ.ศ. 2483	รูปเทพยดาฟ้อนรำหน้าปราสาทหินพนมรุ้ง
จังหวัดมหาสารคาม		พ.ศ. 2483 -	รูปทุ่งนาและต้นรัง มาจากชื่อเมืองมหาสาลคาม (หมายถึงหมู่บ้านต้นรังใหญ่) ซึ่งสะกดเพี้ยนมาเป็นมหาสารคามในปัจจุบัน
จังหวัดมุกดาหาร		พ.ศ. 2525 -	รูปปราสาทสองนางสถิต ประดิษฐานแก้วมุกดาหาร	ตรานี้กรมศิลปากรไม่ได้เป็นผู้ออกแบบ
จังหวัดยโสธร		พ.ศ. 2515 -	รูปพระธาตุอานนท์ พระธาตุคู่บ้านคู่เมืองในวัดมหาธาตุ มีสิงห์ขนาบสองข้าง มาจากชื่อที่ตั้งเมืองเมื่อแรกสร้างคือบ้านสิงห์ท่า รูปดอกบัวบานหมายถึงจังหวัดยโสธรแยกมาจากจังหวัดอุบลราชธานี รัศมีบนยอดแปดแฉกหมายถึงอำเภอทั้งแปดของจังหวัด
จังหวัดร้อยเอ็ด		พ.ศ. 2545 -	รูปศาลหลักเมืองบนเกาะกลางบึงพลาญชัย เบื้องหลังเป็นรูปพระมหาเจดีย์ชัยมงคล โดยมีกรอบวงกลมเป็นรูปรวงข้าวล้อมรอบ	เดิมตราจังหวัดร้อยเอ็ดมีเพียงรูปศาลหลักเมืองบนเกาะกลางบึงพลาญชัยเท่านั้น ส่วนปีที่ใช้ตราปัจจุบันอ้างตามประกาศในราชกิจจานุเบกษาซึ่งออกแบบโดยนายรังสรรค์ ต้นทัพไทย
จังหวัดเลย		พ.ศ. 2483 -	รูปพระธาตุศรีสองรัก เบื้องหลังเป็นทิวเขา
จังหวัดศรีสะเกษ		พ.ศ. 2512 -	รูปปรางค์กู่ มีดอกลำดวน 6 กลีบรองรับอยู่เบื้องล่าง	ตราปราสาทพระวิหาร ตราประจำจังหวัดศรีสะเกษระหว่าง พ.ศ. 2483 - 2512 ต่อมาได้เปลี่ยนตราใหม่ เพราะไทยเสียปราสาทเขาพระวิหารให้กัมพูชาตามคำตัดสินของศาลโลกเมื่อ พ.ศ. 2505 การจะใช้ตราเดิมต่อไปจึงเป็นการไม่สมควร
จังหวัดสกลนคร		พ.ศ. 2483 -	รูปพระธาตุเชิงชุม หน้าหนองหานหลวงและดอนสวรรค์
จังหวัดสุรินทร์		พ.ศ. 2483 -	รูปพระอินทร์ประทับบนแท่นศีรษะช้างเอราวัณ หน้าปราสาทหินศีขรภูมิ	เดิมเรียกปราสาทหินศีขรภูมิว่าปราสาทหินบ้านระแงง
จังหวัดหนองคาย		พ.ศ. 2483 -	รูปกอไผ่ริมหนองน้ำ
จังหวัดหนองบัวลำภู		พ.ศ. 2537 -	รูปพระบรมรูปสมเด็จพระนเรศวรมหาราชประทับยืนหน้าศาล เบื้องหลังเป็นหนองบัวลำภู	ในระยะแรก ตราที่ทางจังหวัดออกแบบเองมีเฉพาะรูปศาลสมเด็จพระนเรศวรในวงกลมเท่านั้น
จังหวัดอุดรธานี		พ.ศ. 2483	รูปท้าวเวสสุวัณหรือท้าวกุเวร เทพเจ้าประจำทิศเหนือ	ตรานี้เป็นตราเดิมในธงประจำกองลูกเสือมณฑลอุดร
จังหวัดอุบลราชธานี		พ.ศ. 2483 -	รูปดอกบัวบานชูช่อพ้นน้ำ
จังหวัดอำนาจเจริญ		พ.ศ. 2537 -	รูปพระมงคลมิ่งเมือง พระพุทธรูปสำคัญประจำจังหวัด	ก่อนหน้านี้ทางจังหวัดใช้ตราอีกแบบหนึ่ง แต่มีลักษณะคล้ายตราในปัจจุบัน

ภาคกลาง

เขตการปกครอง/จังหวัด	ภาพตรา	ระยะเวลาการใช้	คำอธิบาย	หมายเหตุ
กรุงเทพมหานคร		พ.ศ. 2516 -	รูปพระอินทร์ทรงช้างเอราวัณเป็นสีเขียว ตามแบบภาพฝีพระหัตถ์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์	ตรานี้เคยใช้เป็นตราเทศบาลนครหลวงกรุงเทพธนบุรี โดยข้อความที่อยู่เหนือรูปพระอินทร์ทรงช้างนั้นเป็นคำว่า "เทศบาลนครหลวง"
จังหวัดกำแพงเพชร		พ.ศ. 2483 -	รูปกำแพงเมืองมีใบเสมาประดับเพชร
จังหวัดชัยนาท		พ.ศ. 2483 -	รูปธรรมจักรหน้าภูเขา ซึ่งหมายเอาได้ทั้งเขาสรรพยาและเขาธรรมามูล	แบบที่จังหวัดใช้ในปัจจุบัน เพิ่มตราครุฑไว้ที่ส่วนล่างของตราด้วย
จังหวัดนครนายก		พ.ศ. 2483 -	รูปช้างชูรวงข้าว เบื้องหลังเป็นลอมฟาง	ใน พ.ศ. 2545 ตราของจังหวัดที่ประกาศอยู่ในราชกิจจานุเบกษาได้เพิ่มแถบชื่อจังหวัดและลายขอบตรา โดยตัดองค์ประกอบที่อยู่เบื้องหลังรูปช้างชูรวงข้าวออกทั้งหมด
จังหวัดนครปฐม		พ.ศ. 2483 -	รูปพระปฐมเจดีย์ ประดับด้วยเครื่องหมายเลข 4 ไทยในพระมหาพิชัยมงกุฎ	ตรานี้เป็นตราเดิมในธงประจำกองลูกเสือมณฑลนครชัยศรี
จังหวัดนครสวรรค์		พ.ศ. 2483 -	รูปวิมาน 3 ยอด	ตรานี้ดัดแปลงจากตราในธงประจำกองลูกเสือ มณฑลนครสวรรค์
จังหวัดนนทบุรี		พ.ศ. 2483 -	รูปหม้อน้ำดินเผาลายวิจิตร หมายถึง ชาวจังหวัดนนทบุรีมีอาชีพทำเครื่องปั้นดินเผาซึ่งมีชื่อเสียงมาช้านาน
จังหวัดปทุมธานี		พ.ศ. 2483 -	รูปบัวหลวงและช่อรวงข้าวชูช่อเหนือน้ำ	ตราที่จังหวัดใช้ในปัจจุบันเขียนขึ้นใหม่ โดยเพิ่มแถบชื่อจังหวัดไว้ที่ส่วนล่างของตรา
จังหวัดพระนครศรีอยุธยา		พ.ศ. 2483 -	รูปสังข์ทักษิณาวัตร ประดิษฐานบนพานแว่นฟ้าในปราสาทใต้ต้นหมัน	ตรานี้เป็นตราเดิมในธงประจำกองลูกเสือมณฑลอยุธยา
จังหวัดพิจิตร		พ.ศ. 2483 -	รูปต้นโพธิ์ริมสระหลวง
จังหวัดพิษณุโลก		ไม่มีข้อมูล	รูปพระพุทธชินราช พระคู่บ้านคู่เมืองพิษณุโลก	เดิมกรมศิลปากรออกแบบให้ใช้ตราพระเจดีย์จุฬามณีอยู่เหนือลูกโลก 3 ลูก โดยหมายเอานามเมืองพิษณุโลกเป็นหลักในการผูกตรา
จังหวัดเพชรบูรณ์		พ.ศ. 2483 -	รูปเพชรกับภูเขาและไร่ยาสูบ
จังหวัดลพบุรี		พ.ศ. 2483 -	รูปพระนารายณ์สี่กร ประทับยืนหน้าพระปรางค์สามยอด
จังหวัดสมุทรปราการ		พ.ศ. 2483 -	รูปพระสมุทรเจดีย์
จังหวัดสมุทรสงคราม		พ.ศ. 2483 -	รูปกลองลอยน้ำ
จังหวัดสมุทรสาคร		พ.ศ. 2483 -	รูปสำเภาจีนในแม่น้ำท่าจีน
จังหวัดสระบุรี		พ.ศ. 2483 -	รูปมณฑปพระพุทธบาทสระบุรี	ตรานี้เขียนขึ้นจากภาพถ่ายจริงของมณฑปพระพุทธบาทสระบุรี
จังหวัดสิงห์บุรี		พ.ศ. 2547 -	รูปอนุสาวรีย์วีรชนค่ายบางระจันในวงกลม ขอบวงกลมเป็นแถบสีธงชาติ	เดิมทางจังหวัดใช้ตรารูปค่ายบางระจัน
จังหวัดสุพรรณบุรี		พ.ศ. 2483 -	รูปการทำยุทธหัตถีระหว่างสมเด็จพระนเรศวรมหาราชกับพระมหาอุปราชมังกะยอชวาที่ตำบลหนองสาหร่าย เมื่อ พ.ศ. 2135
จังหวัดสุโขทัย		พ.ศ. 2483 -	รูปพ่อขุนรามคำแหงมหาราชประทับบนพระแท่นมนังคศิลาอาสน์
จังหวัดอ่างทอง		พ.ศ. 2483 -	รูปรวงข้าวในอ่างน้ำสีทอง
จังหวัดอุทัยธานี		พ.ศ. 2520 -	รูปศาลสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก เบื้องหลังคือเขาสะแกกรัง	เดิมจังหวัดใช้ตราเขาสะแกกรังและพระอาทิตย์อุทัย

ภาคตะวันออก

จังหวัด	ภาพตรา	ระยะเวลาการใช้	คำอธิบาย	หมายเหตุ
จังหวัดจันทบุรี		พ.ศ. 2483 -	รูปกระต่ายในดวงจันทร์	ตรานี้เป็นตราเดิมในธงประจำกองลูกเสือมณฑลจันทบุรี
จังหวัดฉะเชิงเทรา		พ.ศ. 2550 -	รูปพระอุโบสถหลังใหม่วัดโสธรวรารามวรวิหาร	ตราเดิมเป็นรูปพระอุโบสถหลังเก่าของวัดโสธรวรารามวรวิหาร
จังหวัดชลบุรี		พ.ศ. 2483 -	รูปเขาสามมุกริมทะเลอ่าวไทย
จังหวัดตราด		ไม่มีข้อมูล	รูปโป๊ะ เรือใบ และเกาะช้าง	เดิมจังหวัดใช้ตรารูปเรือหลวงตราดเพื่อเป็นอนุสรณ์ในยุทธนาวีเกาะช้าง
จังหวัดปราจีนบุรี		พ.ศ. 2483 -	รูปต้นพระศรีมหาโพธิ์
จังหวัดระยอง		พ.ศ. 2483 -	รูปพลับพลาที่ประทับของรัชกาลที่ 5 บนเกาะเสม็ด
จังหวัดสระแก้ว		พ.ศ. 2536 -	รูปพระพุทธรูปปางสรงสรีระ ประทับยืนบนดอกบัว ด้านหลังเป็นภาพพระอาทิตย์ยามรุ่ง ตอนกลางเป็นภาพปราสาทเขาน้อยสีชมพู	ตรานี้กรมศิลปากรไม่ได้เป็นผู้ออกแบบ

ภาคตะวันตก

จังหวัด	ภาพตรา	ระยะเวลาการใช้	คำอธิบาย	หมายเหตุ
จังหวัดกาญจนบุรี		พ.ศ. 2483 -	รูปด่านพระเจดีย์สามองค์	แบบที่จังหวัดใช้อยู่ในปัจจุบันมีการเพิ่มชื่อจังหวัดทั้งอักษรไทยและอักษรโรมันไว้ที่ขอบภาพด้วย
จังหวัดตาก		พ.ศ. 2483 -	รูปสมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงหลั่งทักษิโณทกเหนือคอช้าง
จังหวัดประจวบคีรีขันธ์		พ.ศ. 2483 -	รูปพระที่นั่งคูหาคฤหาสน์ และมีภาพเกาะหลักอยู่เบื้องหลัง
จังหวัดเพชรบุรี		พ.ศ. 2483 -	รูปทุ่งนา ต้นตาลโตนด และพระนครคีรีหรือเขาวัง
จังหวัดราชบุรี		9 มิถุนายน พ.ศ. 2509 -	รูปเครื่องราชกกุธภัณฑ์ 2 ชนิด คือ ฉลองพระบาทเชิงงอนและพระแสงขรรค์ชัยศรี	รูปฉลองพระบาทมีที่มาจากตราในธงประจำกองลูกเสือมณฑลราชบุรี (ก่อนหน้านี้ทางจังหวัดใช้ตรารูปเขางู มีงูล้อมรอบ)

ภาคใต้

จังหวัด	ภาพตรา	ระยะเวลาการใช้	คำอธิบาย	หมายเหตุ
จังหวัดกระบี่		พ.ศ. 2483 -	รูปกระบี่ไขว้ เบื้องหลังเป็นรูปภูเขาและทะเล
จังหวัดชุมพร		พ.ศ. 2483 -	รูปเทวสตรียืนประทานพรหน้าค่าย มีต้นมะเดื่อขนาบอยู่ 2 ข้าง
จังหวัดตรัง		พ.ศ. 2483 -	รูปกระโจมไฟ ท่าเรือ และลูกคลื่นในท้องทะเล
จังหวัดนครศรีธรรมราช		พ.ศ. 2483 -	รูปพระบรมธาตุเมืองนครศรีธรรมราช มีตรา 12 นักษัตรล้อมรอบ
จังหวัดนราธิวาส		พ.ศ. 2520 -	รูปเรือกอและกางใบแล่นรับลมเต็มที่ ภายในใบเรือเป็นรูปช้างเผือกทรงเครื่องคชาภรณ์ รูปช้างนั้นหมายถึงพระศรีนรารัฐราชกิริณีฯ ช้างสำคัญซึ่งจังหวัดนราธิวาสได้น้อมเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 เมื่อ พ.ศ. 2520	จังหวัดนราธิวาสได้เปลี่ยนแปลงตรามาแล้ว 2 ครั้ง ครั้งแรกใช้ตรารูปใบเรือขึงอยู่บนพื้น ภายในมีภาพกริชคดและพญานาคอยู่ เบื้องหลังเป็นรูปอาทิตย์อุทัย ต่อมาเปลี่ยนเป็นรูปคนงานกรีดยางพารา
จังหวัดปัตตานี		พ.ศ. 2483 -	รูปปืนใหญ่ศรีปัตตานีหรือนางพญาตานี
จังหวัดพังงา		ไม่มีข้อมูล	รูปเรือขุดเหมือง เขารูปช้าง และเกาะตะปู	ภาพตรานี้เป็นตราที่ได้ประกาศรับรองให้ใช้เป็นตราราชการตามประกาศราชกิจจานุเบกษาเมื่อ พ.ศ. 2545 แต่จะมีการปรับปรุงแบบจากตราเดิม (ซึ่งไม่มีรูปเกาะตะปู) เมื่อใดนั้นไม่ทราบ
จังหวัดพัทลุง		พ.ศ. 2483 -	รูปเขาอกทะลุ
จังหวัดภูเก็ต		พ.ศ. 2528 -	รูปอนุสาวรีย์ท้าวเทพกระษัตรี ท้าวศรีสุนทร วาดจากของจริง	ตราเดิมที่กรมศิลปากรออกแบบไว้เป็นรูปสองวีรสตรี คือ ท้าวเทพกระษัตรีและท้าวศรีสุนทรยืนถือดาบ เบื้องหลังเป็นภาพเกาะถลาง
จังหวัดระนอง		พ.ศ. 2483 -	รูปปราสาทตั้งอยู่บนภูเขา มีรูปเลข 5 ไทย ประดิษฐานอยู่บนพานแว่นฟ้า
จังหวัดสตูล		พ.ศ. 2483 -	รูปพระสมุทรเทวาประทับนั่งบนแท่นหิน เบื้องหลังเป็นพระอาทิตย์อัสดง
จังหวัดสงขลา		พ.ศ. 2483 -	รูปขอนสังข์วางอยู่บนพานแว่นฟ้า	ตรานี้เป็นตราเดิมในธงประจำกองลูกเสือมณฑลนครศรีธรรมราช
จังหวัดสุราษฎร์ธานี		พ.ศ. 2483 -	รูปพระบรมธาตุไชยา
จังหวัดยะลา		พ.ศ. 2483 -	รูปคนงานทำเหมืองดีบุก

ดูเพิ่ม

• ตราผ้าผูกคอลูกเสือประจำจังหวัด
• รายชื่อธงประจำจังหวัดของไทย
• รายชื่อคำขวัญประจำจังหวัด
• รายชื่อพันธุ์ไม้มงคลพระราชทานประจำจังหวัด
• รายชื่อดอกไม้ประจำจังหวัดของไทย
• รายชื่อสัตว์น้ำประจำจังหวัดของไทย

บรรณานุกรม

• ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง กำหนดภาพเครื่องหมายราชการ ตามพระราชบัญญัติเครื่องหมายราชการ พุทธศักราช 2482 (ฉบับที่ 214) [ว่าด้วยการกำหนดเครื่องหมายราชการประจำจังหวัด 75 จังหวัด]
• กรมศิลปากร. ตราประจำจังหวัด. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2542.