ธรรมจักร

ธรรมจักรมีกำ 8 ซี่ หมายถึงอริยมรรคมีองค์ 8 ในทางพระพุทธศาสนา

ธรรมจักรอันใช้เป็นเครื่องหมายของคณะสงฆ์ไทย มีกำ 12 ซี่

ธรรมจักรมีกำ 12 ซี่ ในตราสัญลักษณ์พุทธชยันตี 2600 ปี แห่งการตรัสรู้

สัญลักษณ์ธรรมจักรซึ่งใช้เป็นเครื่องหมายของอนุศาสนาจารย์ของกองทัพสหรัฐอเมริกา

ธงธรรมจักร

ธงสัญลักษณ์พุทธชยันตี 2600 ปี แห่งการตรัสรู้

ธรรมจักร (Dharmachakra; Wheel of Dhamma) ในศาสนาพุทธเป็นสัญลักษณ์ ธรรม นั้น คือความจริงแท้ สภาพที่แท้จริง  จักร แปลโดยทั่วไปว่า ล้อ (ซึ่งในความหมายเชิงลึกคือ สิ่งที่ทำให้เกิดการขับเคลื่อนดำเนินไปนั่นเอง)

แตกต่างจากภวจักร (Bhavachakra) ซึ่งเป็นภาพสัญลักษณ์วงล้อแห่งชีวิต (อังกฤษ: Wheel of life) ของทางทิเบต แสดงสังสารวัฎ วัฏจักรเวียนว่ายตายเกิด หรือวงเวียนแห่งการ ประสูติ ตรัสรู้ และปรินิพพาน ของพระพุทธองค์

ธรรมจักรใช้รูปวงล้อซึ่งเป็นตราสัญลักษณ์ของพระพุทธศาสนา มีกำ ๔, ๘ หรือ ๑๒ หมายถึง อริยสัจ ๔ มรรค ๘ หรือกิจ ๑๒.

รหัสยูนิโค้ด ซึ่งเป็นรหัสตัวอักษรสากลสำหรับคอมพิวเตอร์ เรียกธรรมจักรว่า "Wheel of Dhamma" (วงล้อแห่งธรรม) และมีซี่แปดซี่ มีรหัสคือ "U+2638" และมีลักษณะดังนี้: (☸)

ชื่อของธรรมจักร

• วงล้อแห่งธรรม (ธรรมจักร)

สัญลักษณ์นี้เรียกได้อีกอย่างว่า จักร หรือ จักรา โดยวงล้อแห่งชีวิตจะเรียกชื่อเฉพาะว่า ธรรมจักร ซึ่งหมายถึง "วงล้อแห่งธรรม" หรือ "ต๋าหม่าหลุน"ในภาษาจีนกลาง

ธรรมจักรในพุทธศาสนา

ธรรมจักรแปดซี่จะใช้ในพุทธศาสนาเท่านั้น โดยซี่ทั้งแปดจะหมายถือ มรรคแปดซึ่งเป็นหนทางสู่การบรรลุ โดยความหมายอื่นที่มีการเอ่ยถึงคือ:

• รูปทรงวงกลม (จักร) แทนความสมบูรณ์แบบของพระธรรม
• แกนกลางแทนคำสอนซึ่งเป็นแก่นของการฝึกเพื่อนิพพาน
• ขอบที่เชื่อมซี่ของธรรมจักรไว้จะหมายถึงความสมถะ มั่นคงยึดถือทุกสิ่งไว้ด้วยกัน

จำนวนกำของธรรมจักรที่มากกว่า 8 ซี่ จะมีความหมายอื่นในทางพระพุทธศาสนาที่ต่างออกไป ดังนี้

• ถ้ามี 12 ซี่ หมายถึง ปัจจยาการ หรือปฏิจจสมุปบาท 12
• ถ้ามี 24 ซี่ หมายถึง ปัจจยาการทั้งด้านเกิด 12 และด้านดับ 12
• ถ้ามี 31 ซี่ หมายถึง ภูมิ 31(กามภูมิ 11 รูปภูมิ 16 และอรูปภูมิ 4)

ธรรมจักรในวัฒนธรรมทั่วไป

• มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ในประเทศไทย ใช้ธรรมจักรสิบสองซี่ เป็นตรามหาวิทยาลัย
• มหาวิทยาลัยเกริก ในประเทศไทย ใช้รูปธรรมจักรทับอยู่ด้านหน้าคบเพลิง ภายในธรรมจักรมีรูปต้นไม้ ด้านบนมีอักษรภาษาบาลี วิชฺชา จรณ สมฺปนฺโน เป็นตรามหาวิทยาลัย
• โรงเรียนสมุทรสาครวุฒิชัย ในประเทศไทย ใช้ธรรมจักรครึ่งหนึ่งวางทับอยู่เหนือตัวย่อ ส.ช. เป็นตราโรงเรียน

อ้างอิง

• เอปสไตน์, มาร์ก. ความคิดปราศจากผู้คิด : จิตบำบัดจากมุมมองทางพุทธศาสนา. [ม.ป.ท.] : สำนักพิมพ์เบสิคบุ๊กส์, ค.ศ. 1995. ISBN 0465039316

ดูเพิ่ม

• พุทธศาสนา
• ธงพระพุทธศาสนา
• ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร พระสูตรว่าด้วยกงล้อแห่งธรรม ที่มาของการนำธรรมจักรมาใช้เป็นสัญลักษณ์ศาสนาพุทธ

แหล่งข้อมูลอื่น

• พระไตรปิฎก เล่มที่ ๔ พระวินัยปิฎก เล่มที่ ๔ มหาวรรค ภาค ๑ ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร. พระไตรปิฏกฉบับสยามรัฐ. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก [1]. เข้าถึงเมื่อ 9-6-52
• พจนานุกรมแปล ไทย-ไทย อ.เปลื้อง ณ นคร
• หนังสือศัพท์วิเคราะห์ โดยพระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช): แม่บทแห่งธรรม ธัมมจักกัปปวัตนสูตร