ทางรถไฟสายสวรรคโลก

ทางรถไฟสายสวรรคโลก
สถานีรถไฟสวรรคโลก
ข้อมูลทั่วไป
สถานะ	งดเดินรถ
เจ้าของ	การรถไฟแห่งประเทศไทย
ที่ตั้ง	จังหวัดอุตรดิตถ์และสุโขทัย
ปลายทาง	ชุมทางบ้านดารา สวรรคโลก
จำนวนสถานี	7
การดำเนินงาน
รูปแบบ	รถไฟระหว่างเมือง
ระบบ	รถไฟทางไกล
ผู้ดำเนินงาน	การรถไฟแห่งประเทศไทย
ศูนย์ซ่อมบำรุง	โรงรถจักรดีเซลอุตรดิตถ์
ประวัติ
เปิดเมื่อ	15 สิงหาคม พ.ศ. 2453 (2453-08-15)
ข้อมูลทางเทคนิค
ระยะทาง	28.83 กม. (17.91 ไมล์)
รางกว้าง	มีเตอร์เกจ

ทางรถไฟสายสวรรคโลก–ชุมทางบ้านดารา หรือ ทางแยกสวรรคโลก เป็นทางรถไฟสายรองในระบบรถไฟระหว่างเมืองของการรถไฟแห่งประเทศไทย แยกมาจากทางรถไฟสายเหนือที่สถานีรถไฟชุมทางบ้านดารา ตำบลบ้านดารา อำเภอพิชัย จังหวัดอุตรดิตถ์ ผ่านสถานีรถไฟคลองมะพลับ อำเภอศรีนคร จังหวัดสุโขทัย มาสุดปลายทางที่สถานีรถไฟสวรรคโลก อำเภอสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัย มีความยาวทั้งหมด 29.007 กิโลเมตร เมื่อแรกสร้างมีแผนจะสร้างเส้นรถไฟนี้ต่อไปจนถึงจังหวัดตาก นอกจากจะเป็นระบบขนส่งมวลชนในท้องถิ่นแล้ว ในอดีตทางรถไฟสายนี้ยังทำหน้าที่ลำเลียงไม้ท่อนและของป่าจากแถบนี้ลงไปยังกรุงเทพมหานคร

ประวัติ

ทางรถไฟสายสวรรคโลกนี้สร้างขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์โปรดให้สร้างทางรถไฟจากเมืองพิษณุโลก แล้วแยกเป็นสองสายที่บ้านดารา สายหนึ่งขึ้นเหนือไปสุดที่เมืองอุตรดิตถ์ และอีกสายหนึ่งไปฝั่งตะวันตกสุดที่เมืองสวรรคโลก เพื่อเชื่อมการเดินไปออกไปทางทิศตะวันตกออกทางเมืองตากในอนาคต ซึ่งในขณะนั้น ทางรถไฟสายนี้ยังเป็นที่ราบเต็มไปด้วยป่ารกทึบ ไม่มีสถานีรายทาง มีเพียงสถานีปลายทางคือสวรรคโลก ใช้รางเกจใหญ่ มีระยะทาง 28.9 กิโลเมตร สิ้นงบประมาณในการก่อสร้าง 840,000 บาท สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์เพื่อเปิดทางรถไฟทั้งสองเส้นเมื่อวันที่ 6–7 ธันวาคม พ.ศ. 2452 (นับแบบปัจจุบันคือ พ.ศ. 2453) และประทับรถไฟพระที่นั่งจากปะรำพิธีข้างสถานีรถไฟพิษณุโลกไปยังสถานีรถไฟสวรรคโลกและสถานีรถไฟอุตรดิตถ์ตามลำดับ หลังจากนั้นพระองค์เสด็จประพาสหัวเมืองรายทางรถไฟแถบเขาพลึง และเมืองสวรรคโลก แล้วจึงเสด็จกลับพระนครในวันที่ 17 ธันวาคม พ.ศ. 2453

เบื้องต้นมีการวางแผนให้ทางรถไฟสายนี้เชื่อมต่อการเดินทางไปถึงเมืองตาก เพราะหวังผลตอบแทนทางเศรษฐกิจ ทว่าพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงตั้งข้อกังวลเกี่ยวกับความมั่นคงของประเทศและผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ ทรงเกรงว่ารัฐบาลสหราชอาณาจักรอาจฉกฉวยหรือแทรกแซงผลประโยชน์จากเส้นทางรถไฟ เพราะหัวเมืองล้านนาในช่วงเวลาดังกล่าวมีภูมิรัฐศาสตร์และมีความสัมพันธ์ที่ลึกซึ้งกับพม่ามากกว่าสยาม ดังพระราชดำรัส ความว่า

"...ทางเมืองมอลแมน [คือ เมืองมะละแหม่ง] เข้ามาทางเมืองตาก ซึ่งแต่เดิมรถไฟสายเหนือของเราคิดว่าจะไปทางเมืองตาก แต่เพราะเหตุนี้ได้ย้ายขึ้นมาข้างตะวันออก ตัดจากเมืองพิชัยไปสวรรคโลกแลนครลำปาง ทางสายนี้ถ้าอังกฤษได้ต่อแปลว่าอังกฤษสูบเลือดเมืองเหนือเราหมด สินค้าข้างเมืองเหนือเห็นจะไม่ลงมาเมืองบางกอก ส่วนสินค้าทางที่จะเข้ามาก็คงมาทางเมืองมอลแมน เป็นดักทางสินค้าที่จะลงมาบางกอกได้เปนแน่ เพราะระยะทางใกล้กว่า ถ้าอังกฤษได้ทำแล้วเปนอันได้ประโยชน์ แท้จริงข้างฝ่ายเขา"

จากการที่ทางรถไฟสายสวรรคโลกไม่ได้ถูกพัฒนาต่อ ทางรถไฟสายนี้จึงทำหน้าที่ลำเลียงไม้ท่อนและของป่าจากท้องถิ่นไปยังกรุงเทพมหานคร เมื่อหมดยุคการลำเลียงไม้ท่อนและของป่า ทางรถไฟสายนี้ก็แปรสภาพเป็นระบบขนส่งมวลชนในท้องถิ่นไปโดยปริยาย

หลังการระบาดทั่วของโควิด-19 ในประเทศไทย การรถไฟแห่งประเทศไทยจึงให้หยุดเดินรถดีเซลรางปรับอากาศ กรุงเทพ–สวรรคโลก–กรุงเทพ ตั้งแต่วันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2563 ต่อมาได้เปิดให้บริการขบวนรถท้องถิ่นที่ 405/406 ศิลาอาสน์-สวรรคโลก-ศิลาอาสน์ ในวันที่ 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2566

รายชื่อสถานีรถไฟสายสวรรคโลก

ช่วงสถานีรถไฟชุมทางบ้านดารา–สวรรคโลก

ชื่อสถานี / ที่หยุดรถ	ชื่อภาษาอังกฤษ	เลขรหัส	ระยะทางจาก กท.	ชั้นสถานี	ตัวย่อ	อาณัติสัญญาณ	ระบบบังคับประแจ	ที่ตั้ง			หมายเหตุ
								ตำบล	อำเภอ	จังหวัด
ชุมทางบ้านดารา - สวรรคโลก
ชุมทางบ้านดารา	Ban Dara Junction	1137	458.31 กม.	3	ดร.	หางปลา มีสัญญาณเตือน ไม่ใช้ห่วงทางสะดวก	สายลวด	บ้านดารา	พิชัย	อุตรดิตถ์	แยกจากสายหลักเชียงใหม่
คลองละมุง	Khlong Lamung	1138	466.32 กม.	ยุบเลิกใช้งาน (ยังไม่ตัดบัญชี)	ลม.	-	-	ไร่อ้อย			เปิดเป็นสถานีในวันที่ 15 สิงหาคม 2453 เป็น 1 ใน 4 สถานีรายทางในเส้นทางสายสวรรคโลก ยุบเป็นที่หยุดรถและยุบเลิกในภายหลัง
คลองมะพลับ	Khlong Maphlap	1139	470.27 กม.	3	มป.	ป้ายเขตสถานี ใช้ห่วงทางสะดวก	มือโยก	ศรีนคร	ศรีนคร	สุโขทัย	เข้าเขตจังหวัดสุโขทัย
วัดคลองปู	Wat Khlong Pu	1140	474.96 กม.	ยุบเลิกใช้งาน (ยังไม่ตัดบัญชี)	วู.	-	-	คลองยาง	สวรรคโลก
คลองยาง	Khlong Yang	1141	479.03 กม.	ยุบเลิกใช้งาน (ยังไม่ตัดบัญชี)	คย.	-	-				เปิดเป็นสถานีในวันที่ 15 สิงหาคม 2453 เป็น 1 ใน 4 สถานีรายทางในเส้นทางสายสวรรคโลก ยุบเป็นที่หยุดรถและยุบเลิกในภายหลัง
หนองเรียง	Nong Riang	1142	483.08 กม.	ยุบเลิกใช้งาน (ยังไม่ตัดบัญชี)	นย.	-	-	ในเมือง
สวรรคโลก	Sawankhalok	1143	487.14 กม.	3	สว.	ป้ายเขตสถานี ใช้ห่วงทางสะดวก	มือโยก	เมืองสวรรคโลก			สิ้นสุดทางรถไฟสายสวรรคโลกที่สถานีนี้

แผนการพัฒนาเส้นทาง

ตามที่ รองปลัดกระทรวงคมนาคม หัวหน้ากลุ่มภารกิจการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานด้านทางหลวงรักษาราชการแทน ปลัดกระทรวงคมนาคม ได้สั่งการท้ายหนังสือสำนักงานนโยบายและแผนการขนส่งและจราจร(สนข.) ที่ คค 0809.7/1667 ลงวันที่ 25 กรกฎาคม 2565 เรื่อง รายงานผลการประชุมคณะอนุกรรมการจัดระบบการจราจรทางบกจังหวัดพิษณุโลก ครั้งที่ ๑/๒๕๖๕ โดยมอบหมายให้กรมการขนส่งทางราง (ขร.) รับข้อเสนอการพัฒนาทางรถไฟสายใหม่ ช่วงตาก - สวรรคโลก และ ช่วงศิลาอาสน์ -ภูดู่ ไปประกอบการพิจารณาดำเนินการ นั้นของการพัฒนาโครงข่ายรถไฟ โดยแผนการพัฒนาโครงข่ายรถไฟฯ เส้นทางการพัฒนาทางรถไฟสายใหม่ช่วงตาก - สวรรคโลก และช่วงศิลาอาสน์ - ภูดู่ เป็นเส้นทางรถไฟตามแนวระเบียงเศรษฐกิจ East - West Economic Corridor อีกเส้นหนึ่ง ที่เชื่อมโยงสาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมา ประเทศไทย และสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ผ่านทางด่านภูดู่ จังหวัดอุตรดิตถ์ จะเกิดการเชื่อมต่อทางรถไฟ 3 ประเทศ ที่มีระยะทางสั้นกว่าเส้นทางรถไฟสายอื่นๆและนำมาซึ่งการประหยัดค่าขนส่งและโลจิสติกส์ในการค้าชายแดนและการส่งออกจากประเทศไทยไปยังกลุ่มประเทศอินโดจีนด้วยระบบราง โดยมีระยะมางโครงการ 108 กิโลเมตร เป็นระบบทางเดี่ยว/ขนาดทาง 1.000 เมตร โดยนับเป็นเส้นทางที่มีศักยภาพ มีแผนดำเนินการภายหลังปี พ.ศ. 2585

แนวเส้นทาง

แนวคิดการออกแบบโครงการจะเป็นการก่อสร้างทางรถไฟทางเดี่ยว ขนาดทาง 1.000 เมตร โดยมีจุดเริ่มต้นโครงการที่บริเวณสถานีตาก (ตำบลวังหิน) จากนั้นมุ่งหน้าไปทางทิศตะวันออก เข้าสู่เขตจังหวัดสุโขทัย แนวเส้นทางรถไฟจะขนานไปกับแนวถนน AH12 ที่อยู่ระหว่างอุทยานแห่งชาติรามคำแหง และอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย โดยไม่ล่วงล้ำพื้นที่ของเขตอุทยาน โดยมีสถานีรถไฟอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยตั้งอยู่บริเวณทิศเหนือของอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ประมาณ 3.5กิโลเมตร และสถานีสุโขทัยตั้งอยู่บริเวณทุ่งทะเลหลวง โดยไม่เข้าไปผ่านย่านชุมชนเมืองที่มีประชาชนอาศัยอยู่หนาแน่นเพื่อหลีกเลี่ยงผลกระทบที่มีต่อประชาชน จากนั้นแนวเส้นทางจะมุ่งหน้าขึ้นสู่ทิศเหนือ ผ่านพื้นที่ท่าอากาศยานสุโขทัย เพื่อเชื่อมต่อการเดินทางผ่านทางรางและทางอากาศไว้ ณ จุดนี้ โดยสถานีรถไฟท่าอากาศยานสุโขทัย ห่างจากอาคารผู้โดยสารขาเข้า-ขาออกประมาณ 2 กิโลเมตร และจะสิ้นสุดโครงการที่สถานีรถไฟสวรรคโลกแห่งใหม่ โดยจะใช้พื้นที่ของที่หยุดรถไฟหนองเรียง(เดิม) เป็นสถานีสวรรคโลกแห่งใหม่ เนื่องจากจะได้ไม่ต้องทำการเวนคืนพื้นที่สร้างสถานีเพิ่มเติม และเพื่อหลีกเลี่ยงผลกระทบต่อชุมชน ประชาชนให้ได้รับผลกระทบน้อยที่สุด โดยสถานีสวรรคโลกแห่งใหม่จะห่างจากตัวเมืองสวรรคโลกประมาณ 3-4 กิโลเมตร

รายชื่อสถานีในโครงการ
สถานี	ขนาดสถานี	ตำบล	อำเภอ	จังหวัด	หมายเหตุ
ตาก	เล็ก	วังหิน	เมืองตาก	ตาก	เป็นจุดเริ่มต้นโครงการ
อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย	เล็ก	เมืองเก่า	เมืองสุโขทัย	สุโขทัย
สุโขทัย	กลาง	บ้านกล้วย
ท่าอากาศยานสุโขทัย	เล็ก	คลองกระจง	สวรรคโลก
สวรรคโลกใหม่	เล็ก	ในเมือง			อยู่บริเวณอดีตที่หยุดหนองเรียง เป็นจุดสิ้นสุดโครงการ