กระทรวงมหาดไทย (ประเทศไทย)
| Ministry of Interior | |
_colored.svg) ตราพระราชสีห์ | |
 ศาลาว่าการกระทรวงมหาดไทย | |
| ภาพรวมกระทรวง | |
|---|---|
| ก่อตั้ง | 1 เมษายน พ.ศ. 2435 |
| ประเภท | กระทรวง |
| เขตอำนาจ | ทั่วราชอาณาจักร |
| สำนักงานใหญ่ | เลขที่ 93 ถนนอัษฎางค์ แขวงวัดราชบพิธ เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร 10200 |
| คำขวัญ | บำบัดทุกข์ บำรุงสุข |
| บุคลากร | 113,602 คน (พ.ศ. 2566)[1] |
| งบประมาณต่อปี | 294,412,702,400 บาท (พ.ศ. 2568)[2] |
| รัฐมนตรี | |
| รัฐมนตรีช่วย | |
| ฝ่ายบริหารกระทรวง |
|
| ต้นสังกัดกระทรวง | รัฐบาลไทย |
| ลูกสังกัดกระทรวง | |
| เว็บไซต์ | เว็บไซต์ของกระทรวง |
กระทรวงมหาดไทย (อังกฤษ: Ministry of Interior) เป็นหน่วยงานราชการส่วนกลางประเภทกระทรวงของไทย มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับการบำบัดทุกข์บำรุงสุข การรักษาความสงบเรียบร้อยของประชาชน การอำนวยความเป็นธรรมของสังคม การส่งเสริมและพัฒนาการเมืองการปกครอง การพัฒนาการบริหารราชการส่วนภูมิภาค การอาสารักษาดินแดน การปกครองท้องที่ การส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นและพัฒนาชุมชน การทะเบียนราษฎร ความมั่นคงภายใน กิจการสาธารณภัย และการพัฒนาเมืองและราชการอื่นตามที่มีกฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจหน้าที่ของกระทรวงมหาดไทยหรือส่วนราชการที่สังกัดกระทรวงมหาดไทย
หน่วยงานในสังกัด
หัวหน้ากระทรวงนั้น จะดำรงตำแหน่ง รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย โดย พระมหากษัตริย์ จะทรงโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่ง ผ่านคำแนะนำของ นายกรัฐมนตรี โดยมีปลัดกระทรวงมหาดไทยเป็นหัวหน้าข้าราชการของกระทรวง
โดยในปัจจุบัน กระทรวงมหาดไทยแบ่งส่วนราชการออกเป็น 1 สำนักงาน 7 กรม และมีหน่วยงานภายใต้การกำกับดูแล 6 รัฐวิสาหกิจ ดังนี้:[3]
ส่วนราชการระดับกรม
- สำนักงานรัฐมนตรี (สร.มท)
- สำนักงานปลัดกระทรวงมหาดไทย (สป.มท.)
- กรมการปกครอง (ปค.)
- กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น (สถ.)
- กรมที่ดิน (ทด.)
- กรมการพัฒนาชุมชน (พช.)
- กรมโยธาธิการและผังเมือง (ยผ.)
- กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย (ปภ.)
รัฐวิสาหกิจ
- การไฟฟ้านครหลวง (กฟน.)
- การไฟฟ้าส่วนภูมิภาค (กฟภ.)
- การประปานครหลวง (กปน.)
- การประปาส่วนภูมิภาค (กปภ.)
- องค์การตลาด (อต.)
- องค์การจัดการน้ำเสีย (อจน.)
หน่วยงานในอดีต
หน้าที่
ภารกิจและอำนาจหน้าที่ของกระทรวงมหาดไทย หลัก ๆ มีดังนี้ [4]
- ด้านการเมืองการปกครอง - รับผิดชอบเกี่ยวกับการอำนวยการเลือกตั้งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ส่งเสริมให้ประชาชนมีส่วนร่วมทางการเมืองทุกระดับ ส่งเสริมการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข การปกครอง และการบริหาร หน่วยราชการส่วนภูมิภาค ส่วนท้องถิ่น และการรักษาความมั่นคงของชาติ
- ด้านเศรษฐกิจ - รับผิดชอบเกี่ยวกับการส่งเสริมอาชีพและความเป็นอยู่ของประชาชน ซึ่งจะต้องประสานกับส่วนราชการต่าง ๆ ของกระทรวง ทบวง กรมต่าง ๆ นอกจากนี้ยังรับผิดชอบการจัดตั้งกลุ่มเกษตรกร
- ด้านสังคม - รับผิดชอบเกี่ยวกับการพัฒนาเยาวชน และการรักษาความสงบเรียบร้อยของสังคม
- ด้านการพัฒนาทางกายภาพ - รับผิดชอบเกี่ยวกับการจัดชุมชนการจัดที่ดิน การให้บริการขั้นพื้นฐานในชนบท การจัดผังเมืองรวม ผังเมืองเฉพาะ และการให้บริการสาธารณูปโภคในเขตเมือง
ประวัติกระทรวง
ราชการมหาดไทยก่อนปฏิรูป
ราชการมหาดไทย เริ่มปรากฏครั้งแรกตั้งแต่สมัย กรุงสุโขทัย เป็นราชธานี โดยเป็นในรูปแบบ จตุสดมภ์ โดยให้กรมเมือง มีหน้าที่ในการปกครองท้องที่ รักษาสันติสุข บังคับบัญชาบรรดาพลเรือน ตราบจนถึงรัชสมัยของ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ราวในปี พ.ศ. 2006 ได้กำหนดให้มีกรมมหาดไทย ดูแลบริหารราชการฝ่ายพลเรือนสืบทอดมาจึนถึงยุคกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น[5]
มหาดไทย สัณนิษฐานว่าคำว่า "มหาด" เป็นคำภาษาสันสกฤติ มาจากคำว่า มหามาศ ที่แปลว่า ควาญช้าง เนื่องจากสมัยโบราณพระมหากษัตริย์ทำสงครามด้วยยุทธหัตถี ควาญช้างมีความสำคัญมาก ถ้าได้ควาญช้างดีก็สามารถควบคุมช้างจนนำไปสู้ชัยชนะได้ มหามาศจึงใช้ในอีกความหมายหนึ่ง นั่นคือ อำมาตของพระราชา เนื่องจากควาญช้างเป็นผู้ใกล้ชิดของพระราชา เป็นผู้ที่พระราชาไว้วางพระราชหฤทัย เมื่อพระมหากษัตริย์ทรงควบคุมช้างเพื่อออกรบที่คอช้าง ควาญช้างจะเป็นผู้ให้สัญญาณแทนพระมหากษัตริย์ ภายหลังจากคำว่า มหามาศ ก็กลายเป็นคำว่า มหาด เช่น คำว่า มหาดเล็ก ก็เป็นทหารในวังที่ใกล้ชิดพระราชา เป็นต้น อย่างหน่วยทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ก็เปรียบได้กับเหล่าจตุรังคบาทที่ใกล้ชิดปกป้องพระมหากษัตริย์
ก่อตั้งกระทรวงมหาดไทย
จนมาถึง รัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีพระบรมราชโองการตั้งกระทรวงมหาดไทยเมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2435 และได้ทรงมอบหมายให้ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เป็นองค์ปฐมเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย[6] งานของกระทรวงมหาดไทยในระยะเริ่มต้น จัดแบ่งเป็น 3 กรม คือ กรมมหาดไทยกลาง มีหน้าที่ทั่วไป กรมมหาดไทยฝ่ายเหนือ มีหน้าที่ปราบปรามโจรผู้ร้าย และงานด้านอัยการ กรมพลัมภัง มีหน้าที่เกี่ยวกับการปกครองท้องที่
ต่อมาในปีเดียวกันนี้เอง สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ทรงจัดระบบการบริหารราชการในส่วนภูมิภาคขึ้นใหม่ เรียกว่า เทศาภิบาล โดยแบ่งการปกครองเป็น มณฑล, เมือง และ อำเภอ ต่อมาได้มีพระราชบัญญัติว่าด้วยระเบียบราชการบริหารแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2476 แบ่งโครงสร้างการบริหารราชการแผ่นดินเป็นส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทยจึงมีโครงสร้างตามพระราชบัญญัติจัดตั้งกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2476[7]โดยมี ผู้ว่าราชการจังหวัด (ข้าหลวง) และนายอำเภอเป็นข้าราชการสังกัดกระทรวงมหาดไทย ทั้งนี้ในส่วนท้องถิ่นซึ่งได้กำหนดให้มีการปกครองตนเองในรูปต่าง ๆ นั้น ก็อยู่ในความดูแลของกระทรวงมหาดไทยด้วย โดยมี รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย เป็นผู้บริหารกระทรวง โดยมีปลัดกระทรวงมหาดไทยเป็นหัวหน้าข้าราชการของกระทรวง
อำนาจหน้าที่ของกระทรวงมหาดไทยนับตั้งแต่ก่อตั้ง
อำนาจหน้าที่ของกระทรวงมหาดไทยนับตั้งแต่เริ่มก่อตั้งในปี พ.ศ. 2435 มีดังนี้:[8]
- พ.ศ. 2435 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลัก ดังนี้:
- การปกครองหัวเมือง
- งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, รักษาความสะอาด)
- งานอัยการ
- งานพยาบาลและสาธารณสุข
- งานป่าไม้
- งานสำรวจเหมืองแร่
- การเก็บภาษีอากร
- พ.ศ. 2458 โอนย้าย: งานเก็บภาษีอากร (อยู่ในความรับผิดชอบของ กระทรวงการคลัง)
- ไม่ทราบปี โอนย้าย: งานสำรวจเหมืองแร่ (อยู่ในความรับผิดชอบของ กระทรวงการคลัง)
- พ.ศ. 2476 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. จัดตั้งกระทรวงและกรม พ.ศ. 2476 ดังนี้:
- การปกครองหัวเมือง
- งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, รักษาความสะอาด)
- งานอัยการและราชทัณฑ์
- งานพยาบาลและสาธารณสุข
- พ.ศ. 2476 รับหน้าที่: งานราชทัณฑ์ (จาก กระทรวงยุติธรรม)
- พ.ศ. 2484 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2484 ดังนี้:
- การปกครองหัวเมือง
- งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, รักษาความสะอาด)
- งานอัยการและราชทัณฑ์
- งานพยาบาล สาธารณสุข และประชาสงเคราะห์
- งานที่ดิน
- พ.ศ. 2485 โอนย้าย: งานประชาสงเคราะห์และสาธารณสุข (ตั้งเป็น กระทรวงสาธารณสุข)
- พ.ศ. 2487 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2487 ดังนี้:
- การปกครองส่วนท้องถิ่น
- งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจและสาธารณูปการ)
- งานอัยการและราชทัณฑ์
- งานประชาสงเคราะห์
- งานที่ดิน
- การป้องกันภัยทางอากาศ
- พ.ศ. 2487 รับหน้าที่: งานประชาสงเคราะห์ (จาก กระทรวงสาธารณสุข)
- พ.ศ. 2487 โอนย้าย: งานโยธาเทศบาล (อยู่ในความรับผิดชอบของ สำนักนายกรัฐมนตรี)
- พ.ศ. 2487 รับหน้าที่: งานป้องกันภัยทางอากาศ
- พ.ศ. 2496 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2496 ดังนี้:
- การปกครองส่วนท้องถิ่น
- งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, ป้องกันสาธารณภัย)
- งานอัยการและราชทัณฑ์
- งานประชาสงเคราะห์
- งานที่ดิน
- พ.ศ. 2506 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2506 ดังนี้:
- การปกครองส่วนท้องถิ่น
- งานที่ดินและผังเมือง
- งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, ป้องกันสาธารณภัย)
- งานอัยการและราชทัณฑ์
- งานประชาสงเคราะห์
- งานพัฒนาชุมชน
- พ.ศ. 2508 รับหน้าที่: งานพัฒนาแรงงาน
- พ.ศ. 2516 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2516 ดังนี้:
- การปกครองส่วนท้องถิ่น
- งานโยธาธิการและผังเมือง
- งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, ป้องกันสาธารณภัย)
- งานอัยการและราชทัณฑ์
- งานประชาสงเคราะห์
- งานพัฒนาชนบท
- งานแรงงาน
- พ.ศ. 2534 โอนย้าย: งานอัยการ (ตั้งเป็น สำนักงานอัยการสูงสุด)
- พ.ศ. 2534 รับหน้าที่: งานประกันสังคม
- พ.ศ. 2534 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2534 ดังนี้:
- การปกครองส่วนท้องถิ่น
- การส่งเสริมและพัฒนาการเมือง
- งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, ป้องกันสาธารณภัย, ราชทัณฑ์ และ ประชาสงเคราะห์)
- งานโยธาธิการและผังเมือง
- งานพัฒนาชนบท
- งานแรงงานและประกันสังคม
- พ.ศ. 2536 โอนย้าย: งานแรงงาน ประกันสังคม และ ประชาสงเคราะห์ (ตั้งเป็น กระทรวงแรงงานและสวัสดิการสังคม)
- พ.ศ. 2541 โอนย้าย: งานตำรวจ (ตั้งเป็น สำนักงานตำรวจแห่งชาติ)
- พ.ศ. 2545 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2545 ดังนี้:
- การปกครองส่วนท้องถิ่น
- งานทะเบียนราษฏร์
- การส่งเสริมและพัฒนาการเมือง
- งานป้องกันสาธารณภัยและโยธาธิการ
- พ.ศ. 2545 โอนย้าย: งานราชทัณฑ์ (อยู่ในความรับผิดชอบของ กระทรวงยุติธรรม)
อ้างอิง
- ↑ กระทรวงมหาดไทย, รายงานผลการดำเนินงานของกระทรวงมหาดไทยในรอบปีงบประมาณ พ.ศ. 2566, สืบค้นเมื่อวันที่ 23 ธันวาคม พ.ศ. 2567
- ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๘, เล่ม ๑๔๑ ตอนที่ ๕๙ ก หน้า ๖๓, ๓๐ กันยายน ๒๕๖๗
- ↑ อำนาจหน้าที่และการแบ่งส่วนราชการเก็บถาวร 2017-02-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- ↑ อำนาจหน้าที่และการแบ่งส่วนราชการเก็บถาวร 2017-02-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- ↑ "ประวัติศาสตร์กระทรวงมหาดไทย". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-04-22. สืบค้นเมื่อ 2017-04-24.
- ↑ ตำแหน่งข้าราชการในกระทรวงมหาดไทย
- ↑ "พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2476" (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2011-11-15. สืบค้นเมื่อ 2017-04-24.
- ↑ "ตารางเปรียบเทียบอำนาจหน้าที่และการแบ่งส่วนราชการของกระทรวงมหาดไทยในยุคต่าง ๆ". กระทรวงมหาดไทย. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-06-29. สืบค้นเมื่อ 2560-04-24.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help)
ดูเพิ่ม
แหล่งข้อมูลอื่น
- กระทรวงมหาดไทย
- แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ กระทรวงมหาดไทย (ประเทศไทย)
- ภาพถ่ายดาวเทียมจากวิกิแมเปีย หรือกูเกิลแมปส์
- แผนที่จากลองดูแมป หรือเฮียวีโก
- ภาพถ่ายทางอากาศจากเทอร์ราเซิร์ฟเวอร์
13°45′01″N 100°29′51″E / 13.750385°N 100.49749°E
