ผลต่างระหว่างรุ่นของ "เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี)"

เจ้าพระยามหาเสนา
(ปลี)
เจ้าพระยามหาเสนา; (ปลี)
เกิด	ปลี
เสียชีวิต	มกราคม พ.ศ. 2337
ตำแหน่ง	สมุหกลาโหม
วาระ	พ.ศ. 2325 – มกราคม พ.ศ. 2337
ผู้ดำรงตำแหน่งก่อน	พระยามหาเสนา (กรุงธนบุรี)
ผู้สืบตำแหน่ง	เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค)
บิดามารดา	เจ้าพระยากลาโหมคลองแกลบ (บิดา);

เรียกดูประวัติแบบโต้ตอบ

← การแก้ไขก่อนหน้า การแก้ไขถัดไป →

เนื้อหาที่ลบ เนื้อหาที่เพิ่ม

เห็นภาพข้อความวิกิ

ในบรรทัด

รุ่นแก้ไขเมื่อ 10:32, 24 มิถุนายน 2564

เจ้าพระยามหาเสนา (? - พ.ศ. 2337) นามเดิม ปลี เป็นสมุหกลาโหมคนแรกในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เป็นแม่ทัพผู้มีบทบาทในสงครามเก้าทัพและสงครามตีเมืองทวาย

เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) เกิดเมื่อปีใดไม่ปรากฏ เป็นบุตรชายของเจ้าพระยากลาโหมคลองแกลบ^[1]^[2] สมุหกลาโหมในรัชสมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) มีพี่สาวต่างมารดาคือ ท้าววรจันทร์ (แจ่ม) และน้องชายต่างมารดาชื่อคุ้ม ซึ่งนายคุ้มต่อมาได้รับตำแหน่งเป็นพระยาสุรเสนาในรัชกาลที่ 1 และมีฉายาว่า"พระยาสุรเสนาแขนทิ้ง"^[1]

ในสมัยธนบุรี เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) ดำรงตำแหน่งเป็นพระพลเมืองพิษณุโลก^[3] จากนั้นเลื่อนขึ้นเป็นพระยาเพชรบูรณ์ เจ้าเมืองเพชรบูรณ์ ในพ.ศ. 2321 เมื่อสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกยกทัพไปตีเมืองเวียงจันทน์ เจ้าสุริยวงศ์เจ้าเมืองหลวงพระบางขอสวามิภักดิ์ต่อสยาม สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกจึงมีคำสั่งให้พระยาเพชรบูรณ์ (ปลี) คุมกองทัพเมืองหลวงพระบาง^[4] ยกเข้าโจมตีเมืองเวียงจันทน์จากทางเหนือ ในขณะที่สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกยกทัพเข้าโจมตีจากทางใต้ จนสามารถยึดเมืองเวียงจันทน์ได้ในที่สุด

เมื่อสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกขึ้นครองราชสมบัติเป็นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกในพ.ศ. 2325 ทรงแต่งตั้งพระยาเพชรบูรณ์ (ปลี) ขึ้นเป็นเจ้าพระยามหาเสนา สมุหกลาโหมคนแรกของกรุงรัตนโกสินทร์ ดังในคำปรึกษาตั้งข้าราชการว่า

พระยาเพชรบูรณ์สัตย์ซื่อ สู้เสียชีวิตทำราชการสงครามตามเสด็จใต้ละอองธุลีพระบาทสมเด็จพระอนุชาธิราชเจ้า (กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท) แต่เดิมมา มีความชอบมาก แล้วก็เป็นบุตรพระยากลาโหมแต่ก่อน ขอพระราชทานตั้งให้เป็น เจ้าพระยามหาเสนา...

^[3] นอกจากนี้พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯยังทรงให้ย้ายการปกครองหัวเมืองฝ่ายใต้ ซึ่งถูกย้ายไปขึ้นกับกรมท่าตั้งแต่รัชสมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ย้ายกลับมาขึ้นกับสมุหกลาโหมดังเช่นแต่ก่อนอีกด้วย

ในพ.ศ. 2328 สงครามเก้าทัพ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯมีพระราชโองการให้เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) ติดตามสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์ เสด็จยกทัพไปตั้งรับพม่าทางเหนือที่นครสวรรค์ เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) ยกทัพไปตั้งรับพม่าที่พิจิตร จากนั้นกรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์ฯมีพระบัญชาให้เจ้าพระยามหาเสนายกทัพเข้าตีทัพของเนเมียวสีหซุยที่ค่ายปากพิงฝั่งตะวันออก นำไปสู่การรบที่ปากพิง เจ้าพระยามหาเสนาสามารถเอาชนะทัพพม่าขับทัพพม่าออกไปได้สำเร็จ จากนั้นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกจึงมีพระราชโองการให้เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) ยกทัพขึ้นเหนือไปพร้อมกับสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงจักรเจษฎา^[5] เพื่อช่วยเหลือเจ้ากาวิละแห่งเมืองลำปางซึ่งกำลังถูกทัพพม่าของสะโดศิริมหาอุจนาล้อมเมืองอยู่ เจ้าพระยามหาเสนาและกรมหลวงจักรเจษฎาฯสามารถขับทัพพม่าที่ล้อมเมืองลำปางอยู่ออกไปได้สำเร็จ

ในสงครามตีเมืองทวายในพ.ศ. 2330 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯมีพระราชโองการให้จัดทัพเข้ายกไปโจมตีเมืองทวายผ่านทางด่านวังปอ (ทางตำบลปิล็อก อำเภอทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรี) เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) และเจ้าพระยารัตนาพิพิธ (สน สนธิรัตน์) สมุหนายกเป็นทัพหน้า เจ้าพระยาทั้งสองยกทัพเข้าโจมตีทัพพม่าที่ด่านวังปอ โดยเจ้าพระยามหาเสนาส่งพระยาสุรเสนานำทัพไปก่อน หลังจากที่พระยาสุรเสนาถูกปืนพม่าเสียชีวิตในที่รบ เจ้าพระยามหาเสนาและเจ้าพระยารัตนพิพิธ (สน) จึงยกทัพเข้าตีด่านวังปอได้สำเร็จ จากนั้นยึดเมืองกลิอ่องต่อและยกทัพเข้าประชิดเมืองทวาย ฝ่ายไทยไม่สามารถเข้ายึดเมืองทวายได้หลังจากประชิดเมืองอยู่ครึ่งเดือน พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯมีพระราชโองการให้เลิกทัพถอยกลับ

หลังจากได้เมืองทวายแล้ว ในพ.ศ. 2336 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯมีพระราชดำริที่จะยกทัพล่วงต่อจากเมืองทวายไปยังเขตแดนเมืองพม่าตอนล่าง จึงมีพระราชโองการให้เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) และเจ้าพระยารัตนาพิพิธ (สน) ยกทัพหน้าไปสมทบกับทัพของพระยายมราช (บุนนาค) ที่ทวาย ในขณะนั้นเองพระเจ้าปดุงได้ส่งทัพมายึดเมืองทวายคืน เจ้าพระยามหาเสนา เจ้าพระยารัตนาพิพิธ และพระยายมราช ตั้งค่ายอยู่ทางทิศตะวันออกของเมืองทวาย ฝ่ายพม่าตั้งอยู่ทางทิศตะวันตก ในปีพ.ศ. 2337 ชาวเมืองทวายเป็นกบฏลุกฮือขึ้นต่อต้านการปกครองของไทย เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) มีคำสั่งให้นำตัวหวุ่นทอก ชาวเมืองทวายผู้นำในการต่อต้านไปลงโทษด้วยการเฆี่ยน^[5] หวุ่นทอกจึงปลุกระดมชาวเมืองทวายให้ลุกฮือขึ้นและร่วมกับทัพพม่าเข้าโจมตีทัพของไทยทางตะวันออก เสนาบดีทั้งสามไม่สามารถต้านทานทัพพม่าได้ ถอยทัพไปยังค่ายของพระอภัยรณฤทธิ์ ซึ่งเป็นทัพหน้าของทัพหลวง เสนาบดีทั้งสามขอเข้าไปในค่ายของพระอภัยรณฤทธิ์ แต่พระอภัยรณฤทธิ์ปฏิเสธไม่ให้เข้าเกรงว่าหากทัพพม่ายกติดตามเสนาบดีทั้งสามเข้ามาในค่ายและทัพหน้าของพระอภัยรณฤทธิ์แตกพ่ายไป ทัพหลวงจะได้รับอันตราย^[5] เสนาบดีทั้งสามจึงสู้กับพม่าอยู่หน้าค่ายของพระอภัยรณฤทธิ์ เจ้าพระยารัตนาพิพิธและพระยายมราชสามารถรอดไปได้ แต่เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) สูญหายในที่รบ ไม่สามารถค้นหาศพของเจ้าพระยามหาเสนากลับมาได้ ในขณะพงศาวดารพม่าว่าเจ้าพระยามหาเสนาถูกสังหารในที่รบ^[6] และสามารถนำศีรษะของเจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) ไปได้^[7]

ไม่ปรากฏว่าเจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) มีบุตรหลานรับราชการสืบต่อเนื่องมาเป็นอย่างไรต่อไปถึงปัจจุบัน

อ้างอิง

↑ ^1.0 ^1.1 สมมตอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งเจ้าพระยาในกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพ : กรมศิลปากร, 2545.
↑ ลำดับสกุลเก่าบางสกุล ภาคที่ 3 สกุลเฉกอหมัด ฉะบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์. พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ พระตำรวจเอก เจ้าพระยาราชศุภมิตร (อ๊อต ศุภมิตร) ณ เมรุวัดเบญจมบพิตร เมื่อปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๗๓.
↑ ^3.0 ^3.1 เอียวศรีวงศ์, นิธิ. การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี. กรุงเทพฯ; มติชน, พ.ศ. 2550.
↑ พระราชพงษาวดารกรุงเก่า (ฉบับหมอบรัดเล).
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑. พิมพ์ครั้งที่ ๖.
↑ ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จกรมพระยา. พงษาวดารเรื่องเรารบพม่า ครั้งกรุงธน ฯ แลกรุงเทพ ฯ.
↑ Phraison Salarak (Thien Subindu), Luang. Intercourse between Burma and Siam as recorded in Hmannan Yazawindawgyi. Bangkok; July 25, 1919.

[:0-1] 1.0 ^1.1 สมมตอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งเจ้าพระยาในกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพ : กรมศิลปากร, 2545.

[2] ลำดับสกุลเก่าบางสกุล ภาคที่ 3 สกุลเฉกอหมัด ฉะบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์. พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ พระตำรวจเอก เจ้าพระยาราชศุภมิตร (อ๊อต ศุภมิตร) ณ เมรุวัดเบญจมบพิตร เมื่อปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๗๓.

[:1-3] 3.0 ^3.1 เอียวศรีวงศ์, นิธิ. การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี. กรุงเทพฯ; มติชน, พ.ศ. 2550.

[4] พระราชพงษาวดารกรุงเก่า (ฉบับหมอบรัดเล).

[:2-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑. พิมพ์ครั้งที่ ๖.

[6] ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จกรมพระยา. พงษาวดารเรื่องเรารบพม่า ครั้งกรุงธน ฯ แลกรุงเทพ ฯ.

[7] Phraison Salarak (Thien Subindu), Luang. Intercourse between Burma and Siam as recorded in Hmannan Yazawindawgyi. Bangkok; July 25, 1919.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ บรรทัด 24: / บรรทัด 24: @@
 ในสมัยธนบุรี เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) ดำรงตำแหน่งเป็นพระพลเมือง[[พิษณุโลก]]<ref name=":1">เอียวศรีวงศ์, นิธิ. '''การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี'''. กรุงเทพฯ; มติชน, พ.ศ. 2550.</ref> จากนั้นเลื่อนขึ้นเป็นพระยาเพชรบูรณ์ เจ้าเมือง[[เพชรบูรณ์]] ในพ.ศ. 2321 เมื่อสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกยกทัพไปตี[[อาณาจักรล้านช้างเวียงจันทน์|เมืองเวียงจันทน์]] [[เจ้าสุริยวงศ์]]เจ้าเมือง[[อาณาจักรหลวงพระบาง|หลวงพระบาง]]ขอสวามิภักดิ์ต่อสยาม สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกจึงมีคำสั่งให้พระยาเพชรบูรณ์ (ปลี) คุมกองทัพเมืองหลวงพระบาง<ref>'''พระราชพงษาวดารกรุงเก่า (ฉบับหมอบรัดเล)'''.</ref> ยกเข้าโจมตีเมืองเวียงจันทน์จากทางเหนือ ในขณะที่สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกยกทัพเข้าโจมตีจากทางใต้ จนสามารถยึดเมืองเวียงจันทน์ได้ในที่สุด
-เมื่อสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกขึ้นครองราชสมบัติเป็นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกในพ.ศ. 2325 ทรงแต่งตั้งพระยาเพชรบูรณ์ (ปลี) ขึ้นเป็นเจ้าพระยามหาเสนา สมุหกลาโหมคนแรกของกรุงรัตนโกสินทร์  ดังใน''คำปรึกษาตั้งข้าราชการ''ว่า "''พระยาเพชรบูรณ์สัตย์ซื่อ สู้เสียชีวิตทำราชการสงครามตามเสด็จใต้ละอองธุลีพระบาทสมเด็จพระอนุชาธิราชเจ้า'' ([[กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท]]) ''แต่เดิมมา มีความชอบมาก แล้วก็เป็นบุตรพระยากลาโหมแต่ก่อน ขอพระราชทานตั้งให้เป็น เจ้าพระยามหาเสนา...''"<ref name=":1" /> นอกจากนี้พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯยังทรงให้ย้ายการปกครองหัวเมืองฝ่ายใต้ ซึ่งถูกย้ายไปขึ้นกับกรมท่าตั้งแต่รัชสมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ย้ายกลับมาขึ้นกับสมุหกลาโหมดังเช่นแต่ก่อนอีกด้วย
+เมื่อสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกขึ้นครองราชสมบัติเป็นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกในพ.ศ. 2325 ทรงแต่งตั้งพระยาเพชรบูรณ์ (ปลี) ขึ้นเป็นเจ้าพระยามหาเสนา สมุหกลาโหมคนแรกของกรุงรัตนโกสินทร์  ดังใน''คำปรึกษาตั้งข้าราชการ''ว่า {{คำพูด|พระยาเพชรบูรณ์สัตย์ซื่อ สู้เสียชีวิตทำราชการสงครามตามเสด็จใต้ละอองธุลีพระบาทสมเด็จพระอนุชาธิราชเจ้า ([[กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท]]) แต่เดิมมา มีความชอบมาก แล้วก็เป็นบุตรพระยากลาโหมแต่ก่อน ขอพระราชทานตั้งให้เป็น เจ้าพระยามหาเสนา...}}<ref name=":1" /> นอกจากนี้พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯยังทรงให้ย้ายการปกครองหัวเมืองฝ่ายใต้ ซึ่งถูกย้ายไปขึ้นกับกรมท่าตั้งแต่รัชสมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ย้ายกลับมาขึ้นกับสมุหกลาโหมดังเช่นแต่ก่อนอีกด้วย
 ในพ.ศ. 2328 [[สงครามเก้าทัพ]] พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯมีพระราชโองการให้เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) ติดตาม[[สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมพระอนุรักษ์เทเวศร์|สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์]] เสด็จยกทัพไปตั้งรับพม่าทางเหนือที่นครสวรรค์ เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) ยกทัพไปตั้งรับพม่าที่พิจิตร จากนั้นกรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์ฯมีพระบัญชาให้เจ้าพระยามหาเสนายกทัพเข้าตีทัพของเนเมียวสีหซุยที่ค่ายปากพิงฝั่งตะวันออก นำไปสู่[[การรบที่ปากพิง]] เจ้าพระยามหาเสนาสามารถเอาชนะทัพพม่าขับทัพพม่าออกไปได้สำเร็จ จากนั้นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกจึงมีพระราชโองการให้เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) ยกทัพขึ้นเหนือไปพร้อมกับ[[สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงจักรเจษฎา]]<ref name=":2">[[เจ้าพระยาทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี (ขำ บุนนาค)|ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา]]. '''พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑'''. พิมพ์ครั้งที่ ๖.</ref> เพื่อช่วยเหลือ[[เจ้ากาวิละ]]แห่งเมืองลำปางซึ่งกำลังถูกทัพพม่าของสะโดศิริมหาอุจนาล้อมเมืองอยู่ เจ้าพระยามหาเสนาและกรมหลวงจักรเจษฎาฯสามารถขับทัพพม่าที่ล้อมเมืองลำปางอยู่ออกไปได้สำเร็จ