การพิชิตจ๊กก๊กโดยวุยก๊ก

การพิชิตจ๊กก๊กโดยวุยก๊ก
ส่วนหนึ่งของ สงครามในยุคสามก๊ก
การพิชิตจ๊กก๊กโดยวุยก๊ก
วันที่ ป. กันยายนหรือตุลาคม - พฤศจิกายนหรือธันวาคม ค.ศ. 263 สถานที่ บางส่วนในมณฑลเสฉวน, มณฑลกานซู่ และมณฑลส่านซี ประเทศจีน ผล วุยก๊กชนะ จ๊กก๊กล่มสลาย
คู่สงคราม
วุยก๊ก	จ๊กก๊ก
ผู้บังคับบัญชาและผู้นำ
สุมาเจียว จงโฮย เตงงาย จูกัดสู	เล่าเสี้ยน  เกียงอุย  เลียวฮัว  จูกัดเจี๋ยม †
กำลัง
160,000–180,000	90,000–102,000

การพิชิตจ๊กก๊กโดยวุยก๊ก
อักษรจีนตัวเต็ม	魏滅蜀之戰 魏滅漢之戰
อักษรจีนตัวย่อ	魏灭蜀之战 魏灭汉之战
การถอดเสียง ภาษาจีนกลางมาตรฐาน ฮั่นยฺหวี่พินอิน Wèi Miè Shǔ Zhī Zhàn Wèi Miè Hàn Zhī Zhàn

การพิชิตจ๊กก๊กโดยวุยก๊ก (จีน: 魏滅蜀之戰) เป็นการทัพที่เริ่มต้นด้วยรัฐวุยก๊กกระทำต่อรัฐจ๊กก๊กในช่วงปลายปี ค.ศ. 263 ในยุคสามก๊กของจีน การทัพนี้สิ้นสุดลงด้วยการล่มสลายของจ๊กก๊ก และเป็นการสิ้นสุดของการคงสมดุลไตรภาคีในจีนที่กินเวลามากกว่า 40 ปีนับตั้งแต่การสิ้นสุดของราชวงศ์ฮั่นตะวันออกในปี ค.ศ. 220 การพิชิตครั้งนี้เป็นการวางรากฐานสำหรับการรวมจีนเป็นหนึ่งเดียวในที่สุดภายใต้การปกครองของราชวงศ์จิ้นตะวันตกในปี ค.ศ. 280

ภูมิหลัง

ข้อมูลเพิ่มเติม: การบุกขึ้นเหนือของจูกัดเหลียง และ การบุกขึ้นเหนือของเกียงอุย

ยุคสามก๊กในปี ค.ศ. 262 ก่อนการพิชิตจ๊กก๊กโดยวุยก๊ก

หลังการการสิ้นสุดของราชวงศ์ฮั่นตะวันออกในปี ค.ศ. 220 รัฐที่ขัดแย้งกัน 3 รัฐได้ก่อตั้งขึ้นในจีนและรบกันเพื่อควบคุมดินแดนของอดีตจักรวรรดิฮั่น ในบรรดา 3 รัฐนี้ วุยก๊กเป็นรัฐที่มีอำนาจมากที่สุดในแง่ของความแข็งแกร่งทางกำลังทหาร ทรัพยากรทางเศรษฐกิจ กำลังคน และขนาดทางภูมิศาสตร์ อีก 2 รัฐคือจ๊กก๊กและง่อก๊กได้ก่อตั้งความเป็นพันธมิตรขึ้นใหม่เพื่อต่อต้านวุยก๊กในปี ค.ศ. 223

ระหว่างปี ค.ศ. 228 และ ค.ศ. 234 จูกัดเหลียงผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์แห่งจ๊กก๊กซึ่งสนับสนุนนโยบายแข็งกร้าวต่อวุยก๊ก ได้ยกทัพ 5 ครั้ง (เป็นที่รู้จักในคำเรียกว่า "การบุกขึ้นเหนือ") เพื่อโจมตีอาณาเขตของวุยก๊กในมณฑลยงจิ๋วและเลียงจิ๋ว (ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของมณฑลกานซู่และมณฑลฉ่านซีในปัจจุบัน) เป้าหมายสูงสุดของการทัพคือการเปิดทางให้ทัพจ๊กก๊กเข้ายึดลกเอี๋ยง (洛陽 ลั่วหยาง) นครหลวงของวุยก๊ก และฟื้นฟูราชวงศ์ฮั่น การบุกทุกครั้งล้วนประสบความล้มเหลว หลังจูกัดเหลียงเสียชีวิตในปี ค.ศ. 234 ผู้สืบทอดอำนาจคือเจียวอ้วนและบิฮุยมีท่าทีในเชิงป้องกันต่อวุยก๊กมากขึ้น และมุ่งเน้นไปที่นโยบายส่งเสริมการพัฒนาภายในและความมั่นคงภายในจ๊กก๊ก แต่ในช่วงระหว่างปี ค.ศ. 240 ถึง ค.ศ. 262 เกียงอุยขุนพลจ๊กก๊กสานต่อเจตนารมณ์ของจูกัดเหลียงด้วยการยกทัพบุกวุยก๊กอีก 11 ครั้ง แต่การบุกแต่ละครั้งถูกยกเลิกไปในที่สุดเนื่องจากเสบียงอาหารไม่เพียงพอ, การสูญเสียอย่างหนักในสนามรบ และเหตุผลอื่น ๆ การทัพเหล่านี้ไม่เพียงทำให้ทรัพยากรที่มีจำกัดอยู่แล้วในจ๊กก๊กให้ร่อยหรอลงเป็นอย่างมาก แต่ยังส่งผลกระทบอย่างหนักต่อประชากรของจ๊กก๊ก และยังส่งผลทำให้เกิดความไม่พอใจอย่างมากในหมู่ราษฎรที่มีต่อเกียงอุยอีกด้วย

ในช่วงเวลานั้น สุมาอี้ขุนพลวุยก๊กขึ้นมามีอำนาจหลังก่อรัฐประหารได้สำเร็จในปี ค.ศ. 249 หลังสุมาเสียชีวิตในปี ค.ศ. 251 สุมาสูบุตรชายคนโตขึ้นสืบทอดอำนาจในฐานะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ผูกขาดอำนาจและควบคุมราชสำนักวุยก๊ก ในปี ค.ศ. 254 สุมาสูปลดโจฮองจักรพรรดิวุยก๊กที่พยายามจะชิงอำนาจคืนจากสุมาสู แล้วสุมาสูก็ตั้งโจมอขึ้นครองราชย์แทน หลังสุมาสูเสียชีวิตในปี ค.ศ. 255 สุมาเจียวน้องชายของสุมาสูขึ้นเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์คนใหม่และยังคงผูกขาดอำนาจในวุยก๊กต่อไป ในปี ค.ศ. 260 โจมอทรงพยายามจะก่อรัฐประหารเพื่อโค่นอำนาจสุมาเจียวแต่ไม่สำเร็จ ตัวพระองค์เองก็ถูกปลงพระชนม์ โจฮวนที่ขึ้นสืบราชบัลลังก์ถัดจากโจมอในฐานะจักรพรรดิแห่งวุยก๊กก็ยังคงเป็นผู้ปกครองหุ่นเชิดภายใต้อิทธิพลและการควบคุมของสุมาเจียว

การวางกลยุทธ์ของวุยก๊ก

ลำดับเหตุการณ์การพิชิตจ๊กก๊กโดยวุยก๊ก
ช่วงเวลาโดยประมาณ	สถานที่	เหตุการณ์
ฤดูหนาว ค.ศ. 262	นครลั่วหยาง มณฑลเหอหนาน	สุมาเจียวประกาศแผนการพิชิตจ๊กก๊กแก่ราชสำนักวุยก๊ก สุมาเจียวมอบหมายให้จงโฮยรับผิดชอบราชการทหารในภูมิภาคกวนต๋ง วุยก๊กระดมกำลังทหารประมาณ 180,000 นายจากหลายมณฑลเพื่อเตรียมการบุกจ๊กก๊ก
ต้นปี ค.ศ. 263	อำเภอโจวชฺวี มณฑลกานซู่	เกึยงอุยส่งคำแจ้งเตือนไปถึงนครหลวงเซงโต๋ว่าวุยก๊กดูเหมือนกำลังเตรียมการจะบุกจ๊กก๊ก ฮุยโฮทูลแนะนำเล่าเสี้ยนให้ทรงเพิกเฉยต่อคำแจ้งเตือน
ฤดูใบไม้ร่วง ค.ศ. 263	นครลั่วหยาง มณฑลเหอหนาน	ราชสำนักวุยก๊กออกพระราชโองการกำหนดแนวทางในการบุกแบบสามทิศทาง โดยจงโฮย เตงงาย และจูกัดสูต่างนำกำลังพลของตนเข้าโจมตีจ๊กก๊กจากปีกตะวันออก ปีกตะวันตก และปีกกลางตามลำดับ
20 กันยายน – 19 ตุลาคม ค.ศ. 263	นครลั่วหยาง มณฑลเหอหนาน	ทัพวุยก๊กยกออกจากลกเอี๋ยง
	มณฑลฉ่านซี	จงโฮยสั่งประหารชีวิตเคาหงีจากความล้มเหลวในภารกิจกำกับดูแลการก่อสร้างถนนที่นำเข้าสู่จ๊กก๊ก
	อำเภอเฉิงกู้และอำเภอเหมี่ยน มณฑลฉ่านซี	จงโฮยสั่งให้ลิจูและซุนไคเข้าโจมตีอำเภอก๊กเสียและฮั่นเสียตามลำดับ เวลานั้นอองหำและเจียวปินขุนพลจ๊กก๊กตั้งมั่นรักษาอำเภอก๊กเสียและฮั่นเสียตามลำดับ
	อำเภอหนิงเฉียง มณฑลฉ่านซี	จงโฮยส่งเฮาเหลกเข้าโจมตีด่านเองเปงก๋วน เจียวสียอมจำนนต่อเฮาเหลกและช่วยเฮาเหลกในการพิชิตด่านเองเปงก๋วน ปอเฉียมถูกสังหารในที่รบระหว่างป้องกันด่าน
20 ตุลาคม – 17 พฤศจิกายน ค.ศ. 263	นครเทียนฉุ่ย, อำเภอหล่งซี และอำเภอยฺหวีจง มณฑลการซู่ และนครอานคาง มณฑลฉ่านซี	อองกิ๋น, คันห่อง, เอียวหัว และหลิว ชินนำกำลังพลจากเมืองของตนเข้าร่วมการบุกจ๊กก๊ก
	นครหล่งหนานและอำเภอเหวิน มณฑลกานซู่	เล่าเสี้ยนส่งเลียวฮัวและเตียวเอ๊กกับตังควดให้นำกำลังเสริมไปยังท่าจงและด่านเองเปงก๋วนตามลำดับ กำลังเสริมของจ๊กก๊กหยุดอยู่ที่อิมเป๋งเมื่อทั้งหมดทราบว่าทัพของจูกัดสูกำลังโจมตีเจี้ยนเวย์
	อำเภอโจวชฺวี มณฑลกานซู่	เตงงายเอาชนะเกียงอุยที่ท่าจง
	จุดตัดของแม่น้ำไป๋หลงกับแม่น้ำเจียหลิง	เกียงอุยพยายามล่าถอยไปยังไป๋ฉุ่ย แต่เอียวหัวสกัดไว้ที่เฉียงชฺวานโข่วและเอาชนะเกียงอุยได้
	อำเภอเหวิน มณฑลกานซู่	เกียงอุยมุ่งหน้าไปยังหุบเขาข่งหานเพื่อเลี่ยงการปะทะกับจูกัดสูซึ่งกำลังปิดกั้นสะพานอู๋เจียใกล้กับอิมเป๋ง เมื่อจูกัดสูยกเลิกการปิดกั้น เกียงอุยก็ยกหันกลับมาทันที ข้ามสะพานและเคลื่อนไปยังเกียมโก๊ะ จูกัดสูพยายามจะมาหยุดเกียงอุยแต่ไม่ทันกาล
	อำเภอเจี้ยนเก๋อ มณฑลเสฉวน	เกียงอุย, เลียวฮัว, เตียวเอ๊ก และตังควดล่าถอยมายังเกียมโก๊ะ จงโฮยโจมตีเกียมโก๊ะหลายครั้ง แต่ไม่สามารถฝ่าแนวป้องกันของจ๊กก๊กได้
	อำเภอเหวิน มณฑลกานซู่ และอำเภอเจี้ยนเก๋อ มณฑลเสฉวน	เตงงายเสนอความคิดที่จะใช้ทางลัดจากอิมเป๋งไปยังกิมก๊กเพื่อเลี่ยงแนวป้องกันของเกียมโก๊ะ และมุ่งตรงไปยังเซงโต๋ เตงงายขอให้จูกัดสูร่วมแผนกับตนแต่จูกัดสูปฏิเสธ จงโฮยใส่ร้ายจูกัดสูว่าขี้ขลาดและยึดอำนาจบัญชาการทหารของจูกัดสู
18 พฤศจิกายน – 17 ธันวาคม ค.ศ. 263	อำเภอเหวิน มณฑลกานซู่	เตงงายนำกำลังทหารฝีมือดีผ่านทางลัดที่เลี่ยงเกียมโก๊ะและนำทางจากอิมเป๋งสู่เซงโต๋
	นครเจียงโหยว มณฑลเสฉวน	ม้าเชียวเจ้าเมืองอิวกั๋งของจ๊กก๊กยอมจำนนต่อเตงงาย
	นครเหมียนจู๋ มณฑลเสฉวน	เตงงายเอาชนะจูกัดเจี๋ยมที่กิมก๊ก จูกัดเจี๋ยม, จูกัดสง, หฺวาง ฉง, หลี่ ฉิว และเตียวจุ๋นถูกสังหารในที่รบ
	นครเหมียนหยาง มณฑลเสฉวน	เกียงอุยทิ้งเกียมโก๊ะและมุ่งไปยังเมืองปากุ๋น จงโฮยยกไปยังอำเภอโปยเสียและสั่งให้เฮาเหลก, เตนซก และบังโฮยไล่ตามตีเกียงอุย
	นครเฉิงตูและนครกว่างฮั่น มณฑลเสฉวน	เล่าเสี้ยนทรงส่งเตียวเซีย, เจาจิ๋ว และเตงเลียงให้นำเอกสารยอมจำนนและตราพระราชลัญจกรไปส่งให้เตงงายที่อำเภอลกเสีย เล่าเสี้ยนยังทรงมีรับสั่งให้จาง จฺวิ้นและเจียวเอี๋ยนให้นำรับสั่งไปถึงคนที่เหลือในจ๊กก๊กให้ยอมจำนนต่อวุยก๊ก พระองค์ทรงส่งลิเฮาไปแจ้งเกียงอุยให้ยอมจำนนต่อจงโฮยที่อำเภอโปยเสีย
	นครเฉิงตู มณฑลเสฉวน	เตงงายนำทัพเข้ายึดเซงโต๋
	นครเหมียนหยาง มณฑลเสฉวน	เกียงอุยยอมจำนนต่อจงโฮยที่อำเภอโปยเสีย

วุยก๊กตัดสินใจโจมตีจ๊กก๊ก

ในปี ค.ศ. 262 สุมาเจียวเห็นว่าจ๊กก๊กอ่อนแอลงและขาดแคลนทรัพยากรหลังการทำศึกกับวุยก๊กอย่างต่อเนื่อง สุมาเจียวจึงต้องการเปิดฉากการบุกจ๊กก๊กครั้งใหญ่เพื่อกำจัดภัยคุกคามจากจ๊กก๊ก ในบรรดาผู้ที่สุมาเจียวปรึกษา มีเพียงจงโฮยที่เห็นด้วยว่าวุยก๊กมีความสามารถจะพิชิตจ๊กก๊กได้ จงโฮยจึงได้ช่วยสุมาเจียวในการกำหนดกลยุทธ์เพื่อการพิชิตจ๊กก๊ก

การบุกจ๊กก๊กแบบสามทางของวุยก๊ก

ในฤดูหนาวของปี ค.ศ. 262 สุมาเจียวแต่งตั้งให้จงโฮยเป็นขุนพลพิทักษ์ภาคตะวันตก (鎮西將軍 เจิ้นซีเจียงจฺวิน) และมอบอาญาสิทธิ์ในการกำกับดูแลราชการทหารในภูมิภาคกวนต๋ง (關中 กวานจง) ราชสำนักวุยก๊กยังได้ระดมกำลังทหารประมาณ 180,000 นายจากมณฑลต่าง ๆ ทั่ววุยก๊กเพื่อเตรียมการบุกจ๊กก๊ก ในเวลาเดียวกัน ราชสำนักวุยก๊กยังมอบหมายให้ต๋องจูรับผิดชอบกำกับดูแลการสร้างเรือรบเพื่อเตรียมสำหรับการบุกง่อก๊กที่เป็นอีกรัฐอริของวุยก๊กในอนาคต

ในฤดูใบไม้ร่วงของปี ค.ศ. 263 ราชสำนักวุยก๊กออกพระราชโองการกำหนดการบุกจ๊กก๊กแบบสามทาง:

• เตงงายจะนำกำลังพล 30,000 นายผ่านกานซง (甘松; ทางตะวันออกเฉียงใต้ของอำเภอเตี๋ยปู้ มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) เพื่อโจมตีที่มั่นของเกียงอุยที่ท่าจง (沓中; ทางตะวันตกเฉียงเหนือของอำเภอโจวชฺวี มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน)
• จูกัดสูจะนำกำลังพล 30,000 นายไปยังสะพานอู่เจีย (武街橋 อู่เจียเฉียว; ทางตะวันตกเฉียงเหนือของอำเภอเหวิน มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) เพื่อสกัดทางถอยของเกียงอุย
• จงโฮยจะนำกำลังพลมากกว่า 100,000 นายเข้าโจมตีจ๊กก๊กผ่านหุบเขาเสียดก๊ก (斜谷 เสียกู่; ทางตะวันตกเฉียงใต้ของอำเภอเหมย์ มณฑลฉ่านซีในปัจจุบัน)
  • ผู้ใต้บังคับบัญชาของจงโฮยคือลิจู (李輔 หลี ฝู่) และเฮาเหลก (胡烈 หู เลี่ย) จะนำกองกำลังแยกผ่านหุบเขาล่อก๊ก (駱谷 ลั่วกู่; ทางตะวันตกเฉียงใต้ของอำเภอโจวจื้อ มณฑลฉ่านซีในปัจจุบัน)
  • ราชสำนักวุยก๊กมอบหมายให้อุยก๋วนให้กำกับดูแลปฏิบัติการทางทหารของจงโฮยและเตงงาย อุยก๋วนยังดำรงตำแหน่งเป็นรักษาการตุลาการทัพในสังกัดของจงโฮย และบัญชากำลังพล 1,000 นาย

การวางกลยุทธ์ของจ๊กก๊ก

คำเตือนล่วงหน้าของเกียงอุย

ในช่วงต้นปี ค.ศ. 263 เกียงอุยเขียนฎีกาถึงเล่าเสี้ยนจักรพรรดิจ๊กก๊กมีความดังนี้:

"ข้าพระพุทธเจ้าได้ยินว่าจงโฮยกำลังระดมทหารในกวนต๋ง และดูท่าจะเตรียมการเพื่อจะเปิดการบุก เพื่อเป็นการป้องกัน ข้าพระพุทธเจ้าเห็นว่าเราควรส่งเตียวเอ๊กและเลียวฮัวให้นำทัพไปป้องกันด่านเองเปงก๋วนและสะพานที่อิมเป๋ง"

ฮุยโฮขันทีคนสนิทคนหนึ่งของเล่าเสี้ยนเป็นผู้เชื่อในเรื่องไสยศาสตร์ เชื่อคำทำนายของหมอดูว่าวุยก๊กจะไม่บุกจ๊กก๊ก จึงทูลแนะนำจักรพรรดิเล่าเสี้ยนให้เพิกเฉยต่อฎีกาของเกียงอุย และไม่นำความไปหารือในราชสำนัก

โหมโรง

ในระหว่างวันที่ 20 กันยายนถึง 19 ตุลาคม ค.ศ. 263 กำลังทหารวุยก๊กที่ระดมพลเพื่อทำศึกได้มารวมตัวกันที่ลกเอี๋ยงนครหลวงของวุยก๊ก และพร้อมที่จะยกพล ก่อนที่จะยกไป ราชสำนักวุยก๊กได้เลื่อนขั้นและมอบรางวัล และจัดการซ้อมรบเพื่อเพิ่มขวัญกำลังใจ ในช่วงเวลานี้ เติ้ง ตุน (鄧敦) ขุนนางวุยก๊กกล่าวว่าจ๊กก๊กไม่สามารถพิชิตได้ สุมาเจียวจึงสั่งให้ประหารชีวิตเติ้ง ตุนเป็นการเตือนคนอื่น ๆ ไม่ให้พูดจาเกี่ยวกับการทัพในทางไม่ดี

จงโฮยได้สั่งให้เคาหงี (許儀 สฺวี่ อี๋) บุตรชายของเคาทูขุนพลผ่านศึกของวุยก๊ก ให้กำกับดูแลการก่อสร้างถนนที่นำไปสู่จ๊กก๊ก แต่ถนนสายนั้นสร้างได้ไม่ดี จงโฮยก็ไม่สนใจภูมิหลังของเคาหงีและสั่งให้ประหารชีวิตเคาหงีฐานที่ทำภารกิจล้มเหลว เหล่าทหารวุยก๊กต่างตกตะลึงที่จงโฮยกล้ากระทำเช่นนี้

การเสริมกำลังของวุยก๊ก

ในระหว่างวันที่ 20 ตุลาคมถึง 17 พฤศจิกายน ค.ศ. 263 สุมาเจียวสั่งให้เจ้าเมืองของสามเมืองนำกำลังทหารประจำการของตนเข้าร่วมในการศึก ได้แก่ อองกิ๋น (王頎 หวาง ฉี) นำกำลังพลจากเมืองเทียนซุย (天水郡 เทียนฉุ่ยจฺวิ้น) ไปโจมตีค่ายของเกียงอุย คันห่อง (牽弘 เชียน หง) นำกำลังพลจากเมืองหลงเส (隴西郡 หล่งซีจฺวิ้น) และเปิดฉากโจมตีด้านหน้าที่มั่นของเกียงอุย และเอียวหัว (楊欣 หยาง ซิน) นำกำลังพลจากเมืองกิมเสีย (金城郡 จินเฉิงจฺวิ้น; อยู่บริเวณอำเภอยฺหวีจง มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) ไปโจมตีกานซง

หลิว ชิน (劉欽) ก็นำกำลังพลจากเมืองเว่ย์ซิง (魏興郡 เว่ย์ซิงจฺวิ้น; อยู่บริเวณนครอานคาง มณฑลฉ่านซีในปัจจุบัน) เพื่อโจมตีเมืองฮันต๋งผ่านหุบเขาจูงอก๊ก (子午谷 จื๋ออู๋กู่; ทางตะวันออกของอำเภอหยาง มณฑลฉ่านซีในปัจจุบัน)

การตอบสนองต่อการรุกรานของวุยก๊กโดยจ๊กก๊ก

หลังได้รับข่าวการบุกของวยก๊ก ราชสำนักจ๊กก๊กจึงสั่งให้เลียวฮัวนำกำลังเสริมไปหนุนช่วยเกียงอุยที่ท่าจง ในเวลาเดียวกันก็ส่งเตียวเอ๊ก ตังควด และคนอื่น ๆ นำกำลังพลไปยังด่านเองเปงก๋วน (陽平關 หยางผิงกวาน) หรือหยางอานกวาน (陽安關; อยู่ในอำเภอหนิงเฉียง มณฑลฉ่านซีในปัจจุบัน) และช่วยเหลือทัพจ๊กก๊กในการป้องกันปริมณฑลภายนอก

เมื่อกำลังเสริมของจ๊กก๊กยกมาถึงอิมเป๋ง (陰平 อินผิง; ปัจจุบันคืออำเภอเหวิน มณฑลกานซู่) ก็ได้ยินว่าทัพวุยก๊กที่นำโดยจูกัดสูเข้าโจมตีเจี้ยนเวย์ (建威; ทางตะวันออกเฉียงเหนือของเขตอู่ตู นครหล่งหนาน มณฑลกานซู่ในปัจจุบัน) จึงหยุดการเดินทัพที่อิมเป๋ง

ปีกด้านตะวันออก

ฮั่นเสีย

ก๊กเสีย

ด่านเองเปงก๋วน

เซงโต๋

แผนที่ของมณฑลเสฉวนในปัจจุบัน แสดงสถานที่สำคัญบนปีกด้านตะวันออก ได้แก่ ฮั่นเสีย, ก๊กเสีย และด่านเองเปงก๋วน

ปีกด้านตะวันตก

ท่าจง

อิมเป๋ง

อำเภอโปยเสีย

เกียมโก๊ะ

เซงโต๋

แผนที่ของมณฑลเสฉวนในปัจจุบัน แสดงสถานที่สำคัญบนปีกด้านตะวันตก ได้แก่ ท่าจง, อิมเป๋ง, อำเภอโปยเสีย และ เกียมโก๊ะ

เส้นทางเบี่ยงของเตงงาย

อิมเป๋ง

กิมก๊ก

เซงโต๋

แผนที่ของมณฑลเสฉวนในปัจจุบัน แสดงสถานที่สำคัญบนเส้นทางเบี่ยงของเตงงายไปยังเซงโต๋ ได้แก่ อิมเป๋ง, กิมก๊ก และเซงโต๋

ระหว่างที่เตงงายอยู่ที่อิมเป๋ง เตงงายได้เสนอความคิดที่จะใช้ทางลัดผ่านหมู่บ้านเต๊กหยง (德陽 เต๋อหยาง) ไปยังอำเภอโปยเสีย ซึ่งจะนำไปยังพื้นที่ที่ห่างไปประมาณ 100 ลี้ ทางตะวันตกของเกียมโก๊ะ และประมาณ 300 ลี้ จากเซงโต๋นครหลวงของจ๊กก๊ก ความคิดของเตงงายคือการลวงให้เกียงอุยส่งกำลังเสริมจากเกียมโก๊ะไปยังอำเภอโปยเสียและทำให้การป้องกันของเกียมโก๊ะอ่อนกำลังลง หากเกียงอุยไม่ส่งกำลังเสริมไป โปยเสียก็จะโดดเดี่ยวและพิชิตได้โดยง่าย

จงโฮยเห็นด้วยกับความคิดของเตงงายและสั่งให้เถียน จาง (田章) ผู้ใต้บังคับบัญชาของคนให้เข้าร่วมกับเตงงายในการเดินทัพ ในช่วงระหว่างวันที่ 18 พฤศจิกายนและ 17 ธันวาคม ค.ศ. 263 เตงงายนำกองกำลังโจมตีจากอิมเป๋งผ่านทางลัด โดยเลี่ยงไปทางตะวันตกของเกียมโก๊ะและมุ่งหน้าตรงไปยังอิวกั๋ง (江油 เจียงโหยว) ทางลัดครอบคลุมระยะทางมากกว่า 700 ลี้ และตัดข้ามภูมิประเทศที่เป็นภูเขา เตงงายและทหารต้องสร้างสะพานหลายแห่งตลอดทาง ภูเขาสูงและหุบเขาลึกทำให้การเดินทัพมีความอันตรายอย่างมาก หลังจากนั้นไม่นาน เตงงายและทหารก็ทิ้งห่างจากกองลำเลียงเสบียง เตงงงายใช้สักหลาดผืนใหญ่ห่อร่างกายตนเองแล้วกลิ้งลงจากภูเขา ทหารของเตงงายปีนต้นไม้และไต่หน้าผาลงมาเป็นแถว ระหว่างทางเตงงายและทหารปะทะกับกองกำลังซุ่ม 3 กองของจ๊กก๊ก เตงงายเข้าโจมตีกองซุ่มจนแตกพ่ายและเข้าทำลายค่ายของกองซุ่มเหล่านี้ เตงงายให้เถียน จางนำกองหน้าไปแผ้วถางเส้นทาง เตงงายและกองหน้าไปปรากฏที่อิวกั๋ง ม้าเชียว (馬邈 หมา เหมี่ยว) เจ้าเมืองอิวกั๋งที่จ๊กก๊กแต่งตั้งยอมจำนนต่อเตงงาย

การล่มสลายของจ๊กก๊ก

เมื่อเกียงอุยทราบว่ากิมก๊กถูกตีแตกแล้ว จึงนำทัพของตนไปทางตะวันออกไปยังเมืองปากุ๋น (巴郡 ปาจฺวิ้น; นครฉงชิ่งในปัจจุบัน) จงโฮยนำทัพของตนไปที่อำเภอโปยเสียและสั่งให้เฮาเหลก เตนซก บังโฮย และคนอื่น ๆ ให้นำกำลังทหารไล่ตามตีเกียงอุย

การยอมจำนนของเกียงอุย

ในขณะเดียวกัน ทัพจ๊กก๊กที่นำโดยเกียงอุยได้รับข้อมูลที่สับสนปนเปเกี่ยวกับสถานการณ์ในนครเซงโต๋ บ้างก็ว่าเล่าเสี้ยนทรงต้องการอยู่ในเซงโต๋และป้องกันเมือง บ้างก็อ้างว่าเล่าเสี้ยนทรงกำลังจะทิ้งเซงโต๋หนีลงใต้ไปยังเมืองเกียมเหลง (建寧郡 เจี้ยนหนิงจฺวิ้น; ครอบคลุมพื้นที่ของมณฑลยูนนานและมณฑลกุ้ยโจวในปัจจุบัน) เกียงอุยจึงเตรียมนำกำลังไปไปยังอำเภอชี (郪縣 ชีเซี่ยน; ปัจจุบันคืออำเภอซานไถ มณฑลเสฉวน) ซึ่งอยู่ใกล้กับเซงโต๋มากกว่าเพื่อตรวจสอบข้อเท็จจริง ไม่นานหลังจากนั้น เกียงอุยและทหารก็ได้รับคำสั่งจากนครเซงโต๋ให้วางอาวุธและยอมจำนนต่อจงโฮยที่อำเภอโปยเสีย ทหารจ๊กก๊กหลายนายรู้สึกตกใจและโกรธมากที่รู้ว่าจักรพรรดิเล่าเสี้ยนยอมจำนน จึงชักกระบี่ฟันกับหินเพื่อระบายความคับข้องใจ

ในที่สุดเมื่อจงโฮยพบกับเกียงอุย จงโฮยถามว่า "เหตุใดท่านถึงมาช้า" เกียงอุยตอบด้วยสีหน้าจริงจังแต่มีน้ำตาไหลอาบแก้มว่า "การพบกันของเราวันนี้ต่างหากที่มาเร็วเกินไป" จงโฮยประทับใจกับคำตอบของเกียงอุยอย่างมาก

กำลังเสริมของง่อก๊ก

ในระหว่างวันที่ 18 พฤศจิกายนถึง 17 ธันวาคม ค.ศ. 263 ราชสำนักจ๊กก๊กร้องขอการสนับสนุนอย่างเร่งด่วนจากง่อก๊กที่เป็นรัฐพันธมิตรทางตะวันออก จากนั้นในวันที่ 8 มกราคม ค.ศ. 264 ซุนฮิวจักรพรรดิง่อก๊กมีรับสั่งให้นายทหารห้านายนำกองกำลังสามกองแยกกันเข้าไปโจมตีอาณาเขตของวุยก๊ก โดยหวังจะเบี่ยงเบนความสนใจของวุยก๊กออกจากจ๊กก๊ก เตงฮองเข้าโจมตีฉิวฉุน (壽春 โช่วชุน; ปัจจุบันคืออำเภอโช่ว มณฑลอานฮุย) หลิว ผิง (留平) และชือ จี (施績) เข้าโจมตีลำกุ๋น (南郡 หนานจฺวิ้น; อยู่บริเวณนครจิงโจว มณฑลหูเป่ย์ในปัจจุบัน) ติง เฟิง (丁封) และซุนฮี (孫異 ซุน อี้) เข้าโจมตีอาณาเขตของวุยก๊กตลอดตอนกลางของแม่น้ำไกซุย (沔水 เหมียนฉุ่ย) ทัพง่อก๊กถอนทัพกลับหลังได้รับข่าวการล่มสลายของจ๊กก๊ก

ผลสืบเนื่อง

การจับกุมและความล่มจมของเตงงาย

ข้อมูลเพิ่มเติม: เตงงาย § ความล่มจมและการเสียชีวิต, และ จงโฮย § จับกุมเตงงาย

เตงงายรู้สึกภูมิใจในความสำเร็จของตน จึงกลายเป็นคนเย่อหยิ่งและยกตนอย่างมากหลังได้ควบคุมและดูแลอาณาเขตของจ๊กก๊กหลังเสร็จศึก ประมาณเดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ. 264 เตงงายเขียนจดหมายถึงสุมาเจียวเพื่อเสนอแนวคิดในการพิชิตง่อก๊กที่เป็นอีกหนึ่งรัฐอริของวุยก๊ก สุมาเจียวบอกเตงงายว่าข้อเสนอของเตงงายจะต้องนำไปหารือในราชสำนักก่อนที่จะอนุมัติ เตงงายรู้สึกไม่พอใจจึงพูดเปรยว่าตนมีเหตุผลที่จะปฏิเสธระเบียบวิธีมาตรฐานและใช้วิธีแบบเผด็จการตราบที่ตนกระทำเพื่อประโยชน์ของวุยก๊ก จงโฮยผู้แอบต้องการก่อกบฏต่อวุยก๊ก ฉวยโอกาสนี้มาใช้ให้เป็นประโยชน์และจัดการความเย่อหยิ่งของเตงงายให้เกิดผลดีต่อตัวจงโฮยอย่างมาก จงโฮยยับยั้งรายงานจากเตงงายที่ส่งไปถึงราชสำนักวุยก๊ก เลียนลายมือเตงงายและแก้ไขรายงานให้มีสำนวนภาษาที่ดูหยาบคายและเรียกร้องมากเกินไป จงโฮยยังทำลายจดหมายจากสุมาเจียวถึงเตงงายอีกด้วย

ในช่วงปลายกุมภาพันธ์ ค.ศ. 264 ราชสำนักวุยก๊กมีคำสั่งให้จงโฮยและอุยก๋วนไปจับกุมเตงงาย ปลดอำนาจบังคับบัญชาทหาร และส่งตัวกลับไปลกเอี๋ยงด้วยรถนักโทษ ในวันที่ 3 มีนาคม ค.ศ. 264 หลังจากนั้น อุยก๋วนส่งเตนซกให้นำทหารไปสกัดและสังหารเตงงาย, เตงต๋งบุตรชายของเตงงาย และสุเมาผู้ใต้บังคับบัญชาของเตงงายที่ทางตะวันตกของกิมก๊ก

กบฏจงโฮย

บทความหลัก: กบฏจงโฮย

หลังเตงงายถูกจับกุมและถูกนำตัวไป จงโฮยจึงถือครองอำนาจบัญชาการทัพวุยก๊กที่กำลังยึดครองอาณาเขตของอดีตจ๊กก๊ก ด้วยการยุยงของเกียงอุย จงโฮยจึงตัดสินใจก่อการกบฏต่อสุมาเจียว และวางกลยุทธ์โจมตีลกเอี๋ยงโดยมีเกียงอุยช่วยเหลือ

ในวัฒนธรรมประชานิยม

เมี่ยฉู่จี้ (滅蜀記; แปลว่า เรื่องราวการล่มสลายของจ๊กก๊ก; ISBN 9789867480972) เป็นนวนิยายใน ค.ศ. 2008 โดยหลี่ ปั๋ว (李柏) ที่เล่าถึงเหตุการณ์ที่นำไปสู่การล่มสลายของจ๊กก๊ก โดยมีเกียงอุย เตงงาย และจงโฮยเป็นตัวละครหลัก

บรรณานุกรม

• ตันซิ่ว (คริสต์ศตวรรษที่ 3). สามก๊กจี่ (ซันกั๋วจื้อ).
• เผย์ ซงจือ (คริสต์ศตวรรษที่ 5). อรรถาธิบายสามก๊กจี่ (ซานกั๋วจื้อจู้).
• ฝาง เสฺวียนหลิง (648). จิ้นชู.
• ซือหม่า กวาง (1084). จือจื้อทงเจี้ยน.
• ล่อกวนตง (คริสต์ศตวรรษที่ 14). สามก๊ก (ซันกั๋วเหยี่ยนอี้).
• Killigrew, John H. (2001), "A Case Study of Chinese Civil Warfare: The Cao-Wei Conquest of Shu-Han in AD 263", Civil Wars, 4 (4): 95–114, doi:10.1080/13698240108402489, S2CID 144705304
• Selected Examples of Battles in Ancient China (1st ed.). Beijing: Chinese Publishing House. 1984.
• Yuan, Tingdong (1988). War in Ancient China (1st ed.). Chengdu: Sichuan Academy of Social Science Publishing House. ISBN 7-80524-058-2.
• Zhang, Xiaosheng (1988). General View of War of Ancient China (1st ed.). Beijing: Long March Publishing House. ISBN 7-80015-031-3.