เอตทัคคะ

เอตทัคคะ หมายถึง ผู้ยอดเยี่ยมในทางใดทางหนึ่งเป็นพิเศษ เป็นตำแหน่งที่พระพุทธเจ้าได้ประทานแต่งตั้งให้พระสาวกของพระองค์ คือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ผู้มีความรู้ความสามารถเด่นกว่าท่านอื่น ๆ ในด้านนั้น ๆ และตำแหน่งเอตทัคคะแต่ละตำแหน่งทรงแต่งตั้งเพียงรูปเดียวท่านเดียวเท่านั้น ในแต่ละพุทธบริษัทแต่ละฝ่าย

ประวัติ

เอตทัคคะ นั้น คือ ตำแหน่งที่พระพุทธเจ้ายกย่องพุทธสาวก ว่า เป็นผู้ยอดเยี่ยมในทางใดทางใดหนึ่ง เป็นผู้ประเสริฐสุด ตำแหน่ง เอตทัคคะ นี้ ย่อมได้โดยเหตุ 4 ประการคือ

1. โดยเหตุเกิดเรื่อง (อัตถุปปัตติ) คือ ได้แสดงความสามารถออกมาให้ปรากฏโดยสอดคล้องในเหตุการณ์หรือสถานการณ์นั้นๆ ที่เกิดขึ้น
2. โดยการมาก่อน (อาคมนะ) คือได้สร้างบุญสะสมในด้านนั้นมาตั้งแต่อดีตชาติพร้อมทั้งได้ตั้งจิตปรารถนาเพื่อได้ตำแหน่งเอตทัคคะนี้ด้วย
3. โดยเป็นผู้ช่ำชองชำนาญ (จิณณวสี) คือได้เป็นผู้มีความเชี่ยวชาญเฉพาะเรื่องนั้นๆ เป็นพิเศษ
4. โดยเป็นผู้ยิ่งด้วยคุณ (คุณาติเรก) คือมีความสามารถในเรื่องที่ทำให้ได้รับตำแหน่งเอตทัคคะเหนือกว่าผู้อื่นที่มีความสามารถอย่างเดียวกัน

ผู้ที่เป็นเอตทัคคะ

1. เอตทัคคะ ฝ่ายพระภิกษุ มี 41 ท่าน เป็นพระอสีติมหาสาวกทั้งหมด
2. เอตทัคคะ ฝ่ายพระภิกษุณี มี 13 ท่าน
3. เอตทัคคะ ฝ่ายอุบาสก มี 10 ท่าน
4. เอตทัคคะ ฝ่ายอุบาสิกา มี 10 ท่าน

พระภิกษุสงฆ์ที่เป็นเอตทัคคะ

1. พระอัญญาโกณฑัญญเถระ เอตทัคคะในทางรัตตัญญู (รู้ราตรีนาน-มีประสบการณ์มาก)
2. พระอุรุเวลกัสสปเถระ เอตทัคคะในทางผู้มีบริวารมาก
3. พระสารีบุตรเถระ (อัครสาวกฝ่ายขวา) เอตทัคคะในทางผู้มีปัญญา
4. พระมหาโมคคัลลานเถระ (อัครสาวกฝ่ายซ้าย) เอตทัคคะในทางผู้มีฤทธิ์
5. พระปุณณมันตานีบุตรเถระ เอตทัคคะในทางผู้เป็นพระธรรมกถิกะ
6. พระกาฬุทายีเถระ เอตทัคคะในทางผู้ทำตระกูลให้เลื่อมใส
7. พระนันทเถระ เอตทัคคะในทางผู้สำรวมอินทรีย์
8. พระราหุลเถระ เอตทัคคะในทางผู้ใคร่ในการศึกษา
9. พระอุบาลีเถระ เอตทัคคะในทางผู้ทรงพระวินัย
10. พระภัททิยเถระ เอตทัคคะในทางผู้เกิดในตระกูลสูง
11. พระอนุรุทธเถระ เอตทัคคะในทางผู้มีทิพยจักษุญาณ
12. พระอานนทเถระ เอตทัคคะในทางผู้เป็นพหูสูต ผู้มีสติ ผู้มีคติ ผู้มีความเพียร และเป็นพุทธอุปัฏฐาก
13. พระโมฆราชเถระ เอตทัคคะในทางผู้ยินดีในจีวรเศร้าหมอง
14. พระปิณโฑลภารทวาชเถระ เอตทัคคะในทางผู้บันลือสีหนาท
15. พระมหากัจจายนเถระ เอตทัคคะในทางผู้อธิบายความย่อให้พิสดาร
16. พระสีวลีเถระ เอตทัคคะในทางผู้มีลาภมาก
17. พระโสณกุฏิกัณณเถระ เอตทัคคะในทางผู้แสดงธรรมด้วยถ้อยคำอันไพเราะ
18. พระมหากัสสปเถระ เอตทัคคะในทางผู้ทรงธุดงค์
19. พระราธเถระ เอตทัคคะในทางผู้ทรงปฏิภาณ (ญาณแจ่มแจ้งในพระธรรมเทศนา)
20. พระลกุณฏกภัททิยเถระ เอตทัคคะในทางผู้มีเสียงไพเราะ
21. พระทัพพมัลลบุตรเถระ เอตทัคคะในทางผู้จัดเสนาสนะ
22. พระพากุลเถระ เอตทัคคะในทางผู้มีโรคาพาธน้อย
23. พระวักกลิเถระ เอตทัคคะในทางผู้สัทธาธิมุต (หลุดพ้นกิเลสด้วยศรัทธา)
24. พระมหากัปปินเถระ เอตทัคคะในทางผู้ให้โอวาทภิกษุบริษัท
25. พระอุปเสนเถระ เอตทัคคะในทางผู้นำซึ่งความเลื่อมใสโดยรอบในหมู่ชนทั้งชั้นสูงและชั้นต่ำ
26. พระขทิรวนิยเรวตเถระ เอตทัคคะในทางผู้อยู่ป่า
27. พระสุภูติเถระ เอตทัคคะในทางผู้อรณวิหาร (เจริญฌานประกอบด้วยเมตตา) และผู้เป็นทักขิไณยบุคคล
28. พระพาหิยทารุจีริยเถระ เอตทัคคะในทางขิปปาภิญญา (ตรัสรู้เร็วพลัน)
29. พระวังคีสเถระ เอตทัคคะในทางผู้มีปัญญาปฏิภาณฉลาดในการผูกเป็นบทบาทคาถา
30. พระโสณโกฬิวิสเถระ เอตทัคคะในทางผู้ปรารภความเพียร
31. พระโสภิตเถระ เอตทัคคะในทางระลึกปุพเพนิวาสานุสติญาณ
32. พระนันทกเถระ (มิใช่ศิษย์พราหมณ์พาวรี) เอตทัคคะในทางผู้ให้โอวาทภิกษุณี
33. พระกังขาเรวตเถระ เอตทัคคะในทางผู้ยินดีในฌานสมบัติ
34. พระมหาปันถกเถระ เอตทัคคะในทางผู้เจริญวิปัสสนา
35. พระจูฬปันถกเถระ เอตทัคคะในทางผู้ชำนาญในมโนมยิทธิ
36. พระกุณฑธานเถระ เอตทัคคะในทางผู้จับสลากเป็นปฐม
37. พระรัฐบาลเถระ เอตทัคคะในทางผู้บวชด้วยศรัทธา
38. พระกุมารกัสสปเถระ เอตทัคคะในทางผู้แสดงธรรมอันวิจิตร
39. พระมหาโกฎฐิตเถระ เอตทัคคะในทางผู้แตกฉานในปฏิสัมภิทา ๔
40. พระสาคตเถระ เอตทัคคะในทางผู้ฉลาดในเตโชกสิณสมาบัติ
41. พระปิลินทวัจฉเถระ เอตทัคคะในทางผู้เป็นที่รักใคร่ของเทพยดา

พระภิกษุณีที่เป็นเอตทัคคะ

1. พระมหาปชาบดีเถรี เอตทัคคะในทางผู้รัตตัญญู
2. พระเขมาเถรี เอตทัคคะในทางผู้มีปัญญา
3. พระอุบลวรรณาเถรี เอตทัคคะในทาง ผู้มีฤทธิ์
4. พระปฏาจาราเถรี เอตทัคคะในทาง ผู้ทรงพระวินัย
5. พระนันทาเถรี เอตทัคคะในทาง ผู้ยินดีในฌาน
6. พระธรรมทินนาเถรี เอตทัคคะในทาง ผู้เป็นธรรมกถิกะ
7. พระโสณาเถรี เอตทัคคะในทาง ผู้ปรารภความเพียร
8. พระสกุลาเถรี เอตทัคคะในทาง ผู้มีทิพยจักษุ
9. พระภัททากุณฑลเกสาเถรี เอตทัคคะในทาง ผู้ตรัสรู้เร็วพลัน
10. พระภัททกาปิลานีเถรี เอตทัคคะในทาง ผู้มีปุพเพนิวาสานุสสติญาณ (ระลึกชาติได้)
11. พระภัททากัจจานาเถรี (พระนางยโสธรา) เอตทัคคะในทาง ผู้บรรลุมหาภิญญา
12. พระกีสาโคตมีเถรี เอตทัคคะในทางผู้ทรงจีวรเศร้าหมอง
13. พระสิงคาลมาตาเถรี เอตทัคคะในทางผู้พ้นกิเลสด้วยศรัทธา

อุบาสกที่เป็นเอตทัคคะ

1. ตปุสสะและภัลลิกะ เอตทัคคะในทางผู้ถึงสรณะก่อน
2. อนาถปิณฑิกเศรษฐี เอตทัคคะในทางผู้เป็นทายก
3. จิตตคฤหบดี เอตทัคคะในทางผู้เป็นธรรมกถิกะ
4. หัตถกอุบาสก เอตทัคคะในทางผู้สงเคราะห์บริษัทด้วยสังคหวัตถุ ๔
5. พระเจ้ามหานามะ เอตทัคคะในทางผู้ถวายปัจจัย ๔ อันประณีต
6. อุคคคหบดี เอตทัคคะในทางผู้ถวายโภชนะเป็นที่ชอบใจ
7. อุคคตคหบดี เอตทัคคะในทางผู้เป็นสังฆอุปัฏฐาก
8. สูรัมพัฏฐเศรษฐี เอตทัคคะในทางผู้เลื่อมใสอย่างมั่นคง
9. ชีวกโกมารภัจจ์ เอตทัคคะในทางเป็นที่รักของปวงชน
10. นกุลปิตาคหบดี เอตทัคคะในทางผู้มีความคุ้นเคยในพระพุทธเจ้า

อุบาสิกาที่เป็นเอตทัคคะ

1. นางสุชาดา ธิดาของเสนานีกุฎุมพี เอตทัคคะในทางผู้ถึงพระรัตนตรัยก่อน
2. นางวิสาขา เอตทัคคะในทางผู้เป็นทายิกา
3. นางขุชชุตตรา เอตทัคคะในทางผู้เป็นพหูสูต
4. นางสามาวดี เอตทัคคะในทางผู้มีปกติอยู่ด้วยเมตตา
5. นางอุตตรา (นันทมาตา) เอตทัคคะในทางผู้ยินดีในฌาน
6. นางสุปปวาสา เอตทัคคะในทางผู้ถวายรสอันประณีต
7. นางสุปปิยา เอตทัคคะในทางผู้เป็นคิลานุปัฏฐาก
8. นางกาติยานี เอตทัคคะในทางผู้เลื่อมใสมั่นคง
9. นางกาฬี (อุบาสิกาชาวกุรุรฆริกา) เอตทัคคะในทางผู้เลื่อมใสโดยได้ยินได้ฟังตาม
10. นางนกุลมาตาคหปตานี เอตทัคคะในทางผู้มีความคุ้นเคยในพระพุทธเจ้า

อ้างอิง

• ชีวประวัติพุทธสาวก ประวัติพระอัจฉริยะมหาเถระเมื่อครั้งพุทธกาล เล่ม 1 จำเนียร ทรงฤกษ์, 2542, พิมพ์โดยสำนักปฏิบัติธรรมสวนแก้ว (สาขาวัดปากน้ำ), สำนักพิมพ์ธรรมสภา ISBN 974-7276-30-5

แหล่งข้อมูลอื่น

• เว็บไซต์ 84000
• เว็บไชต ธรรมะ เกตเวย์