พระมหากัสสปะ

พระมหากัสสปะ
พระมหากัสสปะกระทำอัญชลีก่อนถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระ พระพุทธรูปในวัดอินทารามวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
ข้อมูลทั่วไป
ชื่อเดิม	ปิปผลิ
สถานที่เกิด	หมู่บ้านมหาติตถะ แคว้นมคธ
สถานที่บวช	ต้นไทรพหุปุตตนิโครธ ระหว่างเมืองราชคฤห์ กับนาลันทา
วิธีบวช	โอวาทปฏิคคหณูปสัมปทา
สถานที่บรรลุธรรม	พหุปุตตเจดีย์
เอตทัคคะ	ผู้ทรงธุดงควัตร
อาจารย์	พระโคตมพุทธเจ้า
สถานที่นิพพาน	เขากุกกุฏสัมปาต
ฐานะเดิม
บิดา	กปิลพราหมณ์
วรรณะเดิม	พราหมณ์
สถานที่รำลึก
สถานที่	ประตูถ้ำสัตตบรรณคูหาข้างภูเขาเวภาระ กรุงราชคฤห์ แคว้นมคธ สถานที่ทำสังคายนาครั้งแรก
สถานีย่อยพระพุทธศาสนา

พระมหากัสสปะ เป็นพระอรหันต์สาวกองค์หนึ่งของพระโคตมพุทธเจ้า เป็นเอตทัคคะที่ทรงยกย่องและให้ถือเป็นแบบอย่างในด้านผู้ทรงธุดงค์และสรรเสริญคุณแห่งธุดงค์ ภายหลังที่พระพุทธเจ้าปรินิพพาน ท่านได้เป็นประธานในการสังคายนาครั้งที่หนึ่งในศาสนาพุทธ

ประวัติ

ก่อนบวช

จิตรกรรมภาพพระมหากัสสปะ ในถ้ำคีซิล (อายุราวศตวรรษที่ 6)

พระมหากัสสปะมีนามว่า ปิปผลิ เป็นบุตรของกปิลพราหมณ์ เกิดที่หมู่บ้านมหาติตถะ แคว้นมคธ เมื่ออายุเข้าย่างสู่ 20 ปี มารดาบิดาของท่านรบเร้าให้ท่านแต่งงาน ท่านปฏิเสธเพราะตั้งใจว่าเมื่อดูแลมารดาบิดาจนทั้งสองเสียชีวิตแล้วก็จะออกบวช แต่มารดาบิดาของท่านยังยืนยันให้ท่านแต่งงานเพื่อดำรงวงศ์ตระกูล ปิปผลิจึงจ้างช่างหล่อทองคำเป็นรูปหญิงสาว ประดับด้วยผ้านุ่งสีแดง ดอกไม้ และเครื่องประดับต่าง ๆ แล้วบอกมารดาว่าถ้าหาหญิงสาวลักษณะตามรูปปั้นนี้ได้จึงจะยอมแต่งงาน มารดาของท่านจึงให้พราหมณ์ 8 คนนำรูปหล่อไปตามหาหญิงสาวที่มีลักษณะตามนั้น เมื่อได้พบนางภัททากาปิลานี จึงแจ้งให้กบิลพราหมณ์ทราบ ทั้งปิปผลิและภัททาต่างไม่อยากแต่งงานจึงแอบส่งจดหมายขอให้อีกฝ่ายหาคู่ครองใหม่ แต่คนถือจดหมายได้แปลงข้อความในจดหมาย ทั้งสองจึงได้แต่งงานกันในที่สุด

ออกบวช

วันหนึ่ง ปิปผลิไปตรวจนาเห็นฝูงนกจิกกินไส้เดือน จึงถามบริวารว่าบาปของสัตว์พวกนั้นตกแก่ใคร บริวารว่าตกแก่ท่านปิปผลิ ท่านสังเวชใจว่าถ้าอกุศลกรรมแบบนี้ตกแก่ท่านแล้ว ถึงเวียนว่ายตายเกิดสักพันชาติก็คงไม่พ้นทุกข์ กลับถึงบ้านแล้วจึงบอกภรรยาว่าจะออกบวช ภรรยาของท่านก็จะออกบวชเช่นกัน ทั้งสองปลงผมนุ่งห่มผ้ากาสายะ ตั้งใจออกบวชเพื่ออุทิศพระอรหันต์ในโลก แล้วออกจากไปจนถึงทางแยกก็แยกกันเดินทาง ขณะที่แยกทางกันนั้นก็เกิดแผ่นดินไหว

บรรลุอรหัตผล

หลังจากบวชได้ครบ 7 วัน เข้าวันที่ 8 พระมหากัสสปะก็พบพระพุทธเจ้าขณะประทับที่พหุปุตตเจดีย์ พระองค์ประทานโอวาทแก่ท่าน 3 ข้อ คือ

1. มีหิริและโอตตัปปะอย่างแรงกล้าในภิกษุทั้งหลายผู้เป็นเถระ ผู้เป็นนวกะ และผู้เป็นมัชฌิมะ
2. ฟังธรรมอย่างใดอย่างหนึ่งซึ่งประกอบด้วยกุศล จักกระทำธรรมนั้นทั้งหมดให้เป็นประโยชน์ มนสิการถึงธรรมนั้นทั้งหมด จักประมวลจิตมาทั้งหมด เงี่ยโสตสดับธรรม
3. ไม่ละกายคตาสติที่ประกอบด้วยความยินดี

พระมหากัสสปะฟังแล้วก็ได้บรรลุเป็นพระอรหันต์ จากนั้นท่านนำผ้าสังฆาฏิของตนปูถวายพระพุทธเจ้าให้ทรงประทับนั่ง พระพุทธเจ้าจึงประทานผ้าป่านบังสุกุลให้ท่านใช้แทน ขณะนั้นแผ่นดินก็ไหวขึ้นเพราะไม่เคยมีมาก่อนที่พระพุทธเจ้าจะประทานจีวรที่ทรงใช้แล้วแก่พระสาวก พระมหากัสสปะประทับใจมากด้วยระลึกว่าท่านเป็น "บุตรของพระผู้มีพระภาค เป็นผู้เกิดแต่อก เกิดแต่พระโอษฐ์ เกิดแต่พระธรรม อันพระธรรมเนรมิตแล้ว เป็นธรรมทายาท ได้รับผ้าป่านบังสุกุลที่ใช้สอยแล้ว"

เกล็ดเล็กเกล็ดน้อยในประวัติของท่านกัสสปะ

ในคัมภีร์อรรถกถา ขุททกนิกาย อุทานนันทวรรคที่ ๓ โลกสูตร

ซึ่งกล่าวถึงเหตุการณ์ที่ พระมหากัสสปะเถระ ได้ใช้ จุตูปปาตญาณ ซึ่งเป็นญาณที่สามารถรู้การจุติและอุบัติเกิดขึ้นของสัตว์โลกคือรู้ความเป็นไปต่างๆของสัตว์โลกทั้งหลายที่เวียนว่ายตายเกิดได้ เพราะเป็นญาณที่หยั่งรู้ในวิบากแห่งกรรมของสรรพสัตว์ สามารถรู้อดีตและอนาคตรวมถึงสามารถแก้ไขอนาคตด้วยการกระทำสร้างเหตุในปัจจุบันได้บ้างด้วยสามารถแห่งความเข้าใจในกฎแห่งกรรมอย่างแท้จริง

ซึ่งจุตูปปาตญาณเป็นญาณในวิชชา 3 หรือ เตวิชโช พระอรหันต์ที่บรรลุด้วยการเจริญวิปัสสนาและถือธุดงค์มาหลายภพชาติ จะบรรลุวิชชา 3 นี่ แม้พระมหากัสสปะจะเป็นพระอรหันต์ประเภทปฏิสัมภิทา แต่เพราะท่านเป็นเลิศด้านธุดงควัตร จึงมีความเก่งกาจในวิชชา 3 มากที่สุด ( เปรียบเช่นเดียวกับพระโมคคัลลานะเถระที่เป็นพระอรหันต์ประเภทปฏิสัมภิทา แต่ท่านเป็นผู้เป็นเลิศด้านฤทธิ์ เพราะท่านเจริญวิปัสสนาและฌานสมาบัติมาหลายภพชาติ จึงเก่งกาจในอภิญญา 6 )

ซึ่งท่านมหากัสสปะชอบใช้ จุตูปปาตญาณ ดูเรื่องราวเป็นไปของผู้คนเสมอ

ซึ่งตรวจดูการจุติ (ตาย) และปฏิสนธิ (เกิด) ของสัตว์โลก เพื่อต้องการทราบความเป็นไปของสัตว์เหล่านั้น เช่นเดียวกับที่พระพุทธเจ้าทรงกระทำเป็นพระราชกิจในยามเช้ามืด ที่ทรงแผ่ข่ายคือพระญาณ ตรวจดูเวไนยสัตว์ ที่จะทรงไปโปรดในวันนั้น

​เมื่อพระพุทธเจ้าทรงทราบการกระทำของพระมหากัสสปะ ก็ได้ส่งจิตไปตรัสเตือนท่านกัสสปะ โดยมีใจความสำคัญว่า ​"ดูกร กัสสปะ การตรวจดูการจุติและการเกิดแห่งสัตว์ทั้งหลาย ไม่ใช่หน้าที่ของเธอ" หลังจากนั้น พระมหากัสสปะด้วยความเคารพในพระพุทธเจ้า จึงปิดการใช้จุตูปปาตญาณ ซึ่งจะเปิดใช้เมื่อจำเป็นเท่านั้น

ดังนั้น จึงเป็นเหตุให้ท่าน ภายหลังสามารถถูกหลอกโดยพระอินทร์และนางสุชาดาที่ปลอมตัวเป็นคนแก่ตายายมาใส่บาตรเมื่อครั้งที่พระมหากัสสปะออกจากนิโรธสมาบัติใหม่ๆ การไม่ทราบว่ามีเทพธิดามาตอบแทนบุญคุณช่วยกวาดลานกุฏิ ร่วมไปถึงเหตุการณ์สำคัญคือเมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพาน ท่านจึงเป็นพระเถระรูปเดียวที่ไม่ทราบและจึงไปช้าถึงเจ็ดวัน

ปฐมสังคายนา

บทความหลัก: สังคายนาครั้งที่หนึ่งในศาสนาพุทธ

ถ้ำสัตบรรณคูหา สถานที่ทำสังคายนาครั้งแรก

พระมหากัสสปเถระได้ทราบข่าวการปรินิพพานของพระพุทธเจ้า เมื่อพระองค์ปรินิพพานแล้วได้ 7 วัน ขณะที่ท่านกำลังเดินทางอยู่ ณ เมืองปาวาพร้อมด้วยหมู่ศิษย์จำนวนมาก เมื่อได้ทราบข่าวนั้น เหล่าศิษย์ของพระมหากัสสปะซึ่งยังเป็นปุถุชนอยู่ ได้ร้องไห้คร่ำครวญกัน ณ ที่นั้น จึงมีพระภิกษุผู้บวชเมื่อแก่รูปหนึ่ง ชื่อว่าสุภัททะ ได้กล่าวขึ้นว่า "พอทีเถิด พวกท่านอย่าโศกเศร้า อย่าคร่ำครวญเลย พวกเรารอดพ้นดีแล้วจากพระมหาสมณะรูปนั้นที่คอยจ้ำจี้จ้ำไชพวกเราอยู่ว่า ‘สิ่งนี้ควรแก่พวกเธอ สิ่งนี้ไม่ควรแก่พวกเธอ’ บัดนี้ พวกเราปรารถนาสิ่งใด ก็จักทำสิ่งนั้น ไม่ปรารถนาสิ่งใด ก็จักไม่ทำสิ่งนั้น" พระมหากัสสปะได้ฟังเช่นนั้นก็ดำริขึ้นว่าพระพุทธเจ้าปรินิพพานเพียง 7 วัน ก็มีผู้คิดที่จะทำให้เกิดความแปรปรวน หรือประพฤติปฏิบัติให้วิปริตไปจากพระธรรมวินัยเช่นนี้ จึงควรจะทำสังคายนาและจะชักชวนพระอรหันต์เถระทั้งหลาย ซึ่งล้วนทันเห็นพระพุทธเจ้า ได้ฟังคำสอนของพระองค์มาโดยตรง เป็นผู้รู้คำสอนของพระพุทธเจ้า และได้อยู่ในหมู่สาวกที่เคยสนทนาตรวจสอบกันอยู่เสมอ รู้ว่าสิ่งใดที่เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้า ให้มาประชุมกัน เพื่อช่วยกันแสดง ถ่ายทอด รวบรวม ประมวลคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า แล้วตกลงวางมติไว้ ใช้เวลา 7 เดือน พระเจ้าอชาตศัตรู เป็นผู้อุปถัมภ์

การสังคายนาครั้งที่หนึ่งในศาสนาพุทธจึงได้จัดขึ้นที่ถ้ำสัตบรรณคูหา กรุงราชคฤห์ ตามคำปรารภของพระมหากัสสปะเถระ โดยมีพระเจ้าอชาตศัตรูเป็นองค์อุปถัมภ์ ใช้เวลาในการสังคายนารวบรวมพระธรรมวินัยอยู่ 7 เดือนจึงแล้วเสร็จ โดยในครั้งนั้น พระมหากัสสปะเถระเป็นประธานทำสังคายนา พระอานนท์เป็นองค์วิสัชชนาแสดงพระธรรม พระอุบาลีเป็นองค์วิสัชชนาพระวินัยปิฎก การสังคายนาครั้งนั้นนับเป็นต้นกำเนิดของพระไตรปิฎกภาษาบาลีที่ใช้ในนิกายเถรวาทในปัจจุบัน

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

• พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ก่อนหน้า		พระมหากัสสปะ		ถัดไป
—		ประธานการสังคายนาครั้งที่ 1		พระเรวตเถระ ประธานการสังคายนาครั้งที่ 2