ชาดก

ส่วนหนึ่งของ ศาสนาพุทธ สถานีวิกิย่อย ประวัติศาสนาพุทธ
ศาสดา
พระโคตมพุทธเจ้า (พระพุทธเจ้า)
จุดมุ่งหมาย
นิพพาน
พระรัตนตรัย
พระพุทธ · พระธรรม · พระสงฆ์
หลักปฏิบัติ
ศีล · สมาธิ · ปัญญา สมถะ · วิปัสสนา บทสวดมนต์
คัมภีร์
พระไตรปิฎก พระวินัยปิฎก · พระสุตตันตปิฎก · พระอภิธรรมปิฎก
หลักธรรม
ไตรลักษณ์ · อริยสัจ 4 · มรรค 8 · ปฏิจจสมุปบาท · มงคล 38
นิกาย
เถรวาท · มหายาน · วัชรยาน
สังคม
ปฏิทิน · บุคคล · วันสำคัญ · ศาสนสถาน
การจาริกแสวงบุญ
สังเวชนียสถาน · การแสวงบุญในพุทธภูมิ
ดูเพิ่มเติม
คำศัพท์ หมวดหมู่ศาสนาพุทธ

ชาดก (สันสกฤต: บาลี: जातक) คือ เรื่องราวหรือชีวประวัติในอดีตชาติของพระโคตมพุทธเจ้า คือ สมัยที่พระองค์เป็นพระโพธิสัตว์บำเพ็ญบารมีอยู่ พระองค์ทรงนำมาเล่าให้พระสงฆ์ฟังในโอกาสต่าง ๆ เพื่อแสดงหลักธรรมสุภาษิตที่พระองค์ทรงประสงค์ เรียกเรื่องในอดีตของพระองค์นี้ว่า ชาดก ชาดกเป็นเรื่องเล่าคล้ายนิทาน บางครั้งจึงเรียกว่า นิทานชาดก

ชาดกที่ทรงเล่านั้นมีหลายร้อยเรื่อง ว่าทรงเคยเกิดเป็นมนุษย์บ้าง เป็นสัตว์บ้าง แต่ที่รู้จักกันโดยทั่วไป คือ 10 ชาติสุดท้ายที่เรียกว่าทศชาติชาดก และชาติสุดท้ายที่สุดที่ทรงเสวยพระชาติเป็นพระเวสสันดร จึงเรียกเรื่องพระเวสสันดรนี้ว่า มหาเวสสันดรชาดก

ความหมายของชาดก[แก้]

คำว่า ชาตก หรือ ชาดก แปลว่า ผู้เกิด มีรากคำมาจากธาตุ (Root) ว่า ชนฺ แปลว่า “เกิด” แปลง ชนฺ ธาตุเป็นชา ลง ต ปัจจัยในกิริยากิตก์ ต ปัจจัยตัวนี้กำหนดให้แปลว่า “แล้ว” มีรูปคำเป็น “ชาต” แปลว่า เกิดแล้ว เสร็จแล้วให้ลง ก ปัจจัยต่อท้ายอีกสำเร็จรูปเป็น “ชาดก” อ่านออกเสียงตามบาลีสันสกฤตว่า “ชา-ตะ-กะ” แปลว่าผู้เกิดแล้ว เมื่อนำคำนี้มาใช้ในภาษาไทย เราออกเสียงเป็น ชาดก โดยแปลง ต เป็น ด และให้ ก เป็นตัวสะกดในแม่กก

ในความหมาย คือเล่าถึงการที่พระโพธิสัตว์เวียนว่ายตายเกิด ถือเอากำเนิดในชาติต่าง ๆ ได้พบปะผจญกับเหตุการณ์ดีบ้างชั่วบ้าง แต่ก็ได้พยายามทำความดีติดต่อกันมากบ้างน้อยบ้างตลอดมา จนเป็นพระพุทธเจ้าในชาติสุดท้าย กล่าวอีกอย่างหนึ่ง จะถือว่า เรื่องชาดก เป็นวิวัฒนาการแห่งการบำเพ็ญคุณงามความดีของพระโพธิสัตว์อยู่ก็ได้ ในอรรถกถาแสดงด้วยว่า ผู้นั้นผู้นี้กลับชาติมาเกิดเป็นใครในสมัยพระพุทธเจ้า แต่ในบาลีพระไตรปิฎกกล่าวถึงเพียงบางเรื่อง เพราะฉะนั้น สาระสำคัญจึงอยู่ที่คุณงามความดีและอยู่ที่คติธรรมในนิทานนั้น ๆ

ประเภทชาดก[แก้]

ชาดกมี 2 ประเภท คือ

1.ชาดกนิบาต ชาดกในนิบาต หรือที่เรียกว่า นิบาตชาดก หมายถึงชาดกทั้ง 547 เรื่องที่มีอยู่ในคัมภีร์ขุททกนิกายของพระสุตตันตปิฎก ในพระไตรปิฎกภาษาบาลี นิบาตชาดกแต่งเป็นคาถาคือฉันทลักษณ์ล้วนๆโดยจะมีการแต่งขยายความเป็นร้อยแก้วคือรูปแบบคาถาสุภาษิต เหตุที่เรียกว่า นิบาตชาดก ก็เพราะว่า ชาดกในพระไตรปิฎกนี้จะถูกจัดหมวดหมู่ตามจำนวนคาถา มีทั้งหมด ๒๒ หมวด หรือ ๒๒ นิบาต นิบาตสุดท้ายคือ นิบาตที่ ๒๒ ประกอบด้วยชาดก ๑๐ เรื่อง หรือที่เรียกว่า "ทศชาติชาดก"

พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ ซึ่งเป็น สุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ จัดไว้เป็น ขุททกนิกายชาดก ภาค ๑ พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ นี้นั้น เป็นภาคแรกของชาดก ได้กล่าวถึงคำสอนทางพระพุทธศาสนา อันมีลักษณะเป็นนิทานสุภาษิต แต่ในตัวพระไตรปิฎกไม่มีเล่าเรื่องไว้ มีแต่คำสุภาษิต รวมทั้งคำโต้ตอบในนิทาน ซึ่งถ้าอ่านแล้วจะยังไม่ทราบเนื้อเรื่องตัวละครความเป็นมาของคาถาสุภาษิตนั้น ถ้าต้องการทราบเนื้อเรื่องตัวละครความเป็นมาโดยละเอียด จะต้องศึกษาในชาตกัฏฐกถาหรืออรรถกถาชาดก คือหนังสือที่แต่งขึ้นอธิบายพระไตรปิฎกอีกต่อหนึ่ง ซึ่งมีความยาวมาก มีถึง ๑๐ เล่ม แต่แม้เช่นนั้นก็มีชาวต่างประเทศแปลและพิมพ์เป็นภาษาอังกฤษไว้เรียบร้อยแล้ว รวม ๖ เล่มใหญ่ คือฉบับมหาวิทยาลัย เคม บริดจ์ พิมพ์ครั้ง แรกเมื่อ ค. ศ. ๑๘๙๕ คือ ๘๐ ปีเศษมาแล้ว^[1]

อนึ่งเป็นที่ทราบกันว่าชาดกทั้งหมดมี ๕๕๐ เรื่อง แต่เท่าที่ได้ลองนับดูแล้วปรากฏว่า

ในเล่มที่ ๒๗ มี ๕๒๕ เรื่อง ในเล่มที่ ๒๘ มี ๒๒ เรื่อง รวมทั้งสิ้นจึงเป็น ๕๔๗ เรื่อง ขาดไป ๓ เรื่อง แต่การขาดไปนั้น น่าจะเป็นด้วยในบางเรื่องมีนิทานซ้อนนิทาน และไม่ได้นับเรื่องซ้อนแยกออกไปก็เป็นได้ อย่างไรก็ตาม จำนวนที่นับได้ จัดว่าใกล้เคียงมาก

พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ อันเป็นสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ จัดไว้เป็นขุททกนิกายชาดก ภาค ๑ เป็นเล่มที่รวมเรื่องชาดกที่เล็ก ๆ น้อย ๆ รวมกันถึง ๕๒๕ เรื่อง
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ อันเป็นสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๐ จัดไว้เป็นขุททกนิกายชาดก ภาค ๒ ในพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ นี้มีเพียง ๒๒ เรื่อง เพราะเป็นเรื่องยาว ๆ ทั้งนั้น โดย ๑๒ เรื่องแรกเป็นเรื่องที่มีคำฉันท์ ส่วน ๑๐ เรื่องหลัง คือเรื่องที่เรียกว่า มหานิบาตชาดก แปลว่า ชาดกที่ชุมนุมเรื่องใหญ่ หรือที่โบราณเรียกว่า ทศชาติ

2. ชาดกนอกนิบาต หมายถึง ชาดกที่ไม่ปรากฏในคัมภีร์พระไตรปิฎก เป็นชาดกที่ภิกษุชาวเชียงใหม่ได้รวบรวมเรื่องราวมาจากนิทานพื้นบ้านไทยมาแต่งเป็นชาดก ขึ้นเมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๐๐๐-๒๒๐๐ ชาดกนี้เรียกอีกชื่อว่า "ปัญญาสชาดก"แปลว่า ชาดก ๕๐ เรื่อง^[2] และรวมกับเรื่องในปัจฉิมภาคอีก ๑๑ เรื่อง^[3] รวมเป็น ๖๑ เรื่อง

นิบาตชาดก[แก้]

เป็นเรื่องชาดกที่ปรากฏในพระไตรปิฎกภาษาบาลี ในส่วนพระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก มีทั้งหมด 547 เรื่อง ปรากฏในเล่มที่ 27 มี 525 เรื่อง ในเล่มที่ 28 มี 22 เรื่อง รวมทั้งสิ้นจึงเป็น 547 เรื่อง ซึ่งจำแนกในแต่ละหมวด แต่ละเรื่องได้ คือ

เล่มที่ ๒๗ ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑[แก้]

- เอกกนิบาตชาดก
  - ๑.อปัณณกวรรค หมวดว่าด้วยการปฏิบัติไม่ผิด 10 เรื่อง
    - 1.ปัณณิกชาดก 2.วัณณุปถชาดก: 3.เสริววาณิชชาดก 4.จูฬเสฏฐิชาดก 5.ตัณฑุลนาฬิชาดก: ราคาข้าวสาร 6.เทวธัมมชาดก 7.กัฏฐหาริชาดก 8.คามณิชาดก 9.มฆเทวชาดก:บวชเพราะผมหงอก 10.สุขวิหาริชาดก
  - ๒.สีลวรรค หมวดว่าด้วยศีล 10 เรื่อง
    - 1.ลักขณชาดก 2.นิโครธมิคชาดก 3.กัณฑิชาดก 4.วาตมิคชาดก 5.ขราทิยชาดก 6.ติปัลลัตถมิคชาดก 7.มาลุตชาดก 8.มตกภัตตชาดก 9.อายาจิตภัตตชาดก 10.นฬปานชาดก
  - ๓.กุรุงควรรค หมวดว่าด้วยกวาง 10 เรื่อง
    - 1.กุรุงคมิคชาดก 2.กุกกุรชาดก 3.โภชาชานียชาดก 4.อาชัญญชาดก 5.ติตถชาดก 6.มหิฬามุขชาดก 7.อภิณหชาดก 8.นันทิวิสาลชาดก 9.กัณหชาดก 10.มุนิกชาดก
  - ๔.กุลาวกวรรค หมวดว่าด้วยลูกนกครุฑ 10 เรื่อง
    - 1.กุลาวกชาดก 2.นัจจชาดก 3.สัมโมทมานชาดก 4.มัจฉชาดก 5.วัฏฏกชาดก 6.สกุณชาดก 7.ติตติรชาดก 8.พกชาดก^[4] 9.นันทชาดก 10.ขทิรังคารชาดก
  - ๕.อัตถกามวรรค หมวดว่าด้วยผู้ใคร่ประโยชน์ 10 เรื่อง
    - ๑. โลสกชาดก ๒. กโปตกชาดก ๓. เวฬุกชาดก ๔. มกสชาดก ๕. โรหิณีชาดก ๖. อารามทูสกชาดก ๗. วารุณิทูสกชาดก ๘. เวทัพพชาดก ๙. นักขัตตชาดก ๑๐. ทุมเมธชาดก
  - ๖. อาสิงสวรรค หมวดว่าด้วยความหวัง ๑๐ เรื่อง
    - ๑. มหาสีลวชาดก ๒. จูฬชนกชาดก ๓. ปุณณปาติชาดก ๔. ผลชาดก ๕. ปัญจาวุธชาดก ๖. กัญจนขันธชาดก ๗. วานรินทชาดก ๘. ตโยธรรมชาดก ๙. เภริวาทชาดก ๑๐. สังขธมนชาดก
  - ๗. อิตถีวรรค หมวดว่าด้วยหญิง ๑๐ เรื่อง
    - ๑. อาสาตมันตชาดก ๒. อัณฑภูตชาดก ๓. ตักกชาดก ๔. ทุราชานชาดก ๕. อนภิรติชาดก ๖. มุทุลักขณชาดก ๗. อุจฉังคชาดก ๘. สาเกตชาดก ๙. วิสวันตชาดก ๑๐. กุททาลชาดก
  - ๘. วรุณวรรค หมวดว่าด้วยไม้กุ่ม ๑๐ เรื่อง
  - ๙. อปายิมหวรรค หมวดว่าด้วยการดื่มสุรา ๑๐ เรื่อง
  - ๑๐. ลิตตวรรค หมวดว่าด้วยลูกสกาเคลือบยาพิษ ๑๐ เรื่อง
  - ๑๑. ปโรสตวรรค หมวดว่าด้วยคนเกินร้อย ๑๐ เรื่อง
  - ๑๒. หังสิวรรค หมวดว่าด้วยการเยาะเย้ย ๑๐ เรื่อง
  - ๑๓. กุสนาฬิวรรค หมวดว่าด้วยกอหญ้า ๑๐ เรื่อง
  - ๑๔. อสัมปทานวรรค หมวดว่าด้วยการไม่รับสิ่งของ ๑๐ เรื่อง
  - ๑๕. กกัณฏกวรรค หมวดว่าด้วยกิ้งก่า ๑๐ เรื่อง
- ทุกนิบาตชาดก
  - ๑. ทัฬหวรรค หมวดว่าด้วยความกระด้าง ๑๐ เรื่อง
  - ๒. สันถววรรค หมวดว่าด้วยความสนิทสนม ๑๐ เรื่อง
  - ๓. กัลยาณวรรค หมวดว่าด้วยกัลยาณธรรม ๑๐ เรื่อง
  - ๔. อสทิสวรรค หมวดว่าด้วยอสทิสกุมาร ๑๐ เรื่อง
  - ๕. รุหกวรรค หมวดว่าด้วยรุหกปุโรหิต ๑๐ เรื่อง
  - ๖. นตังทัฬหวรรค หมวดว่าด้วยเครื่องผูกที่มั่นคง ๑๐ เรื่อง
  - ๗. พีรณถัมภกวรรค หมวดว่าด้วยป่าช้าพีรณถัมภกะ ๑๐ เรื่อง
  - ๘. กาสาววรรค หมวดว่าด้วยผ้ากาสาวพัสตร์ ๑๐ เรื่อง
  - ๙. อุปาหนวรรค หมวดว่าด้วยอุปมาด้วยรองเท้า ๑๐ เรื่อง
  - ๑๐. สิงคาลวรรค หมวดว่าด้วยสุนัขจิ้งจอก ๑๐ เรื่อง
- ติกนิบาตชาดก
  - ๑. สังกัปปวรรค หมวดว่าด้วยความดำริ ๑๐ เรื่อง
  - ๒. ปทุมวรรค หมวดว่าด้วยดอกบัว ๑๐ เรื่อง
  - ๓. อุทปานวรรค หมวดว่าด้วยบ่อน้ำ ๑๐ เรื่อง
  - ๔. อัพภันตรวรรค หมวดว่าด้วยผลไม้ทิพย์ชื่ออัพภันตระ ๑๐ เรื่อง
  - ๕. กุมภวรรค หมวดว่าด้วยหม้อสมบัติ ๑๐ เรื่อง
- จตุกกนิบาตชาดก
  - ๑. กาลิงควรรค หมวดว่าด้วยพระเจ้ากาลิงคะ ๑๐ เรื่อง
  - ๒. ปุจิมันทวรรค หมวดว่าด้วยไม้สะเดา ๑๐ เรื่อง
  - ๓. กุฏิทูสกวรรค หมวดว่าด้วยการประทุษร้ายรัง ๑๐ เรื่อง
  - ๔. โกกิลวรรค หมวดว่าด้วยลูกนกดุเหว่า ๑๐ เรื่อง
  - ๕. จูฬกุณาลวรรค หมวดว่าด้วยนกกุณาละหมวดสั้น ๑๐ เรื่อง
- ปัญจกนิบาตชาดก
  - ๑. มณิกุณฑลวรรค หมวดว่าด้วยต่างหูแก้วมณี ๑๐ เรื่อง
  - ๒. วัณณาโรหวรรค หมวดว่าด้วยมีผิวพรรณต่างกัน ๑๐ เรื่อง
  - ๓. อัฑฒวรรค หมวดว่าด้วยชาดกมีครึ่งวรรค ๕ เรื่อง
- ฉักกนิบาตชาดก
  - ๑. อวาริยวรรค หมวดว่าด้วยบิดาของนางอวาริยา ๑๐ เรื่อง
  - ๒. ขรปุตตวรรค หมวดว่าด้วยม้าเกิดแต่ลา ๑๐ เรื่อง
- สัตตกนิบาตชาดก
  - ๑. กุกกุวรรค หมวดว่าด้วยมาตราวัดศอก ๑๐ เรื่อง
  - ๒. คันธารวรรค หมวดว่าด้วยคันธารดาบส ๑๑ เรื่อง
- อัฏฐกนิบาตชาดก
  - ๑.กัจจานิวรรค หมวดว่าด้วยนางกัจจานี ๑๐ เรื่อง
    - ๑. กัจจานิชาดก ๒. อัฏฐสัททชาดก ๓. สุลสาชาดก ๔. สุมังคลชาดก ๕. คังคมาลชาดก ๖. เจติยราชชาดก ๗. อินทริยชาดก ๘. อาทิตตชาดก ๙. อัฏฐานชาดก ๑๐. ทีปิชาดก
- นวกนิบาตชาดก ๑๒ เรื่อง
  - ๑. คิชฌชาดก ๒. โกสัมพิยชาดก ๓. มหาสุวราชชาดก ๔. จุลลสุวกราชชาดก ๕. หริตจชาดก ๖. ปทกุศลมาณวชาดก ๗. โลมสกัสสปชาดก ๘. จักกวากชาดก ๙. หลิททราคชาดก ๑๐. สมุคคชาดก ๑๑. ปูติมังสชาดก ๑๒. ทัททรชาดก
- ทสกนิบาตชาดก ๑๖ เรื่อง
  - ๑. จตุทวารชาดก ว่าด้วยเมืองมี ๔ ประตู
- เอกาทสกนิบาตชาดก ๙ เรื่อง
  - ๑. มาตุโปสกชาดก ว่าด้วยพญาช้างเลี้ยงมารดา
- ทวาทสนิบาตชาดก ๑๐ เรื่อง
  - ๑. จูฬกุณาลชาดก ว่าด้วยนกดุเหว่าจูฬกุณาละ
- เตรสนิบาตชาดก ๑๐ เรื่อง
  - ๑. อัมพชาดก ว่าด้วยมนต์เสกมะม่วง
- ปกิณณกนิบาตชาดก ๑๓ เรื่อง
  - ๑. สาลิเกทารชาดก ว่าด้วยนกแแขกเต้าเลี้ยงพ่อแม่
- วิสตินิบาตชาดก ๑๔ เรื่อง
  - ๑. มาตังคชาดก ว่าด้วยอานุภาพของฤๅษีมาตังคะ
- ติงสตินิบาตชาดก ๑๐ เรื่อง
  - ๑. กิงฉันทชาดก ว่าด้วยดาบสผู้มีความพอใจอะไร
- จัตตาฬีสนิบาตชาดก ๕ เรื่อง
  - ๑. เตสกุณชาดก ว่าด้วยนก ๓ ตัว

เล่มที่ ๒๘ ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๒[แก้]

- ปัญญาสนิบาตชาดก ๓ เรื่อง
- สัฏฐินิบาตชาดก ๒ เรื่อง
- สัตตตินิบาตชาดก ๒ เรื่อง
- อสีตินิบาตชาดก ๕ เรื่อง
- มหานิบาตชาดก ๑๐ เรื่อง
  - ๑.เตมิยชาดก ๒.ชนกชาดก ๓.สุวรรณสามชาดก ๔.เนมิราชชาดก ๕.มโหสถชาดก ๖.ภูริทัตชาดก ๗.จันทชาดก ๘.นารทชาดก ๙.วิธูรชาดก ๑๐.มหาเวสสันดรชาดก

นิทานชาดก จาก หนังสือนิทานชาดก คัดเลือกมาจากพระไตรปิฎก โดย พระมหาสุนทร สุนฺทรธฺมโม[แก้]

ชาดกนอกนิบาต[แก้]

ปัญญาสชาดก 50 เรื่อง[แก้]

ปัญญาสชาดก เป็นชาดกที่ไม่ปรากฏในพระไตรปิฎก ไม่ปรากฏชัดเจนถึงชื่อผู้แต่ง หรือปีที่แต่ง แต่ก็มีผู้สันนิษฐาน และทราบเพียงแต่ว่าผู้แต่งคือภิกษุชาวเชียงใหม่ ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานว่าน่าจะแต่งขึ้นระหว่าง พ.ศ. ๒๐๐๐ - ๒๒๐๐ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. ลิขิต ลิขิตานนท์ คาดว่าน่าจะแต่งขึ้นประมาณ พ.ศ. ๒๐๓๘ - ๒๐๖๘ แต่ศาสตราจารย์ ดร. นิยะดา สาริกภูติ ให้ข้อมูลเสริมต่อชาดกชุดนี้ว่า น่าจะเก่ากว่านั้นเพราะมีหลักฐานเป็นศิลาจารึกหลักหนึ่งของพม่าซึ่งจารึกเมื่อ จ.ศ. ๖๒๗ (พ.ศ. ๑๘๐๘) ตั้งอยู่ที่วัด Kusa-samuti หมู่บ้าน Pwasaw ปัญญาสชาดก แต่งเลียนแบบชาตกัฏฐกถา เพื่อเป็นการสอนศาสนาโดยใช้ชาดกและแต่งเป็นชาดกนอกนิบาต ๕๐ เรื่อง ผนวกกับปัจฉิมภาคอีก ๑๑ เรื่อง ดังนี้

สมุททโฆสชาดก เป็นที่มาของสมุทรโฆษคำฉันท์ในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช
สุธนชาดก มีผู้นำไปแต่งเป็นบทละครนอกในสมัยกรุงศรีอยุธยา
สุธนุชาดก
รัตนปโชตชาดก
สิริวิบุลกิตติชาดก
วิบุลราชชาดก เป็นเรื่องที่หลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศนำไปแต่งเป็นโครงเรื่องของกลอนกลบทชนิดต่าง ๆ เรียกรวมว่ากลบทศิริวิบุลกิตติ
สิริจุฑามณิชาดก
จันทราชชาดก
สุภมิตตชาดก
สิริธรชาดก
ทุลกบัณฑิตชาดก
อาทิตชาดก
ทุกัมมานิกชาดก
มหาสุรเสนชาดก
สุวรรณกุมารชาดก
กนกวรรณราชชาดก
วิริยบัณฑิตชาดก
ธรรมโสณฑกชาดก
สุทัสนชาดก
วัฏกังคุลีราชชาดก
โบราณกบิลราชชาดก
ธรรมิกบัณฑิตราชชาดก
จาคทานชาดก
ธรรมราชชาดก
นรชีวชาดก
สุรูปชาดก
มหาปทุมชาดก
ภัณฑาคารชาดก
พหลาคาวีชาดก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงนำไปเป็นต้นเรื่องของละครนอกเรื่อง คาวี และเรื่องพหลคาวีชาดกนี้ พระมหาราชครูในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชก็ได้นำไปแต่งเป็นเรื่องเสือโคคำฉันท์ด้วย
เสตบัณฑิตชาดก
ปุปผชาดก
พาราณสิราชชาดก
พรหมโฆสราชชาดก
เทวรุกขกุมารชาดก
สลภชาดก
สิทธิสารชาดก
นรชีวกฐินชาดก
อติเทวราชชาดก
ปาจิตตกุมารชาดก
สรรพสิทธิกุมารชาดก เป็นต้นเรื่องที่สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส นำไปเป็นพระนิพนธ์เรื่องสรรพสิทธิคำฉันท์
สังขปัตตชาดก
จันทเสนชาดก
สุวรรณกัจฉปชาดก
สิโสรชาดก
วรวงสชาดก
อรินทมชาดก
รถเสนชาดก
สุวรรณสิรสาชาดก
วนาวนชาดก
พากุลชาดก

ปัจฉิมภาคชาดก 11 เรื่อง[แก้]

โสนันทชาดก
สีหนาทชาดก
สุวรรณสังขชาดก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงนำไปแปลงและทรงพระราชนิพนธ์เป็นบทละครนอกเรื่องสังข์ทอง
สุรัพภชาดก
สุวรรณกัจฉปชาดก
เทวันธชาดก
สุบินชาดก
สุวรรณวงศชาดก
วรนุชชาดก
สิรสาชาดก
จันทคาธชาดก

อิทธิพลชาดกต่อสังคม[แก้]

อิทธิพลด้านคำสอน
อิทธิพลด้านจิตรกรรม
อิทธิพลด้านวรรณคดี/ภาษา
อิทธิพลด้านความเชื่อ

อ้างอิง[แก้]

↑ http://www.larnbuddhism.com/tripitaka/prasuttanta/k19.html
↑ ปัญญาสชาดกเป็นวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาเรื่องเอกที่พระเถระนักปราชญ์ชาวเชียงใหม่ได้รวบรวมเรื่องราวปรัมปราที่เป็นนิทานพื้นถิ่นแพร่หลายในยุคนั้น แล้วนำมารจนาเป็นชาดกขึ้นในระหว่างปีพ.ศ. ๒๐๐๐-๒๒๐๐ โดยเขียนไว้ด้วยภาษาบาลี มีทั้งคำประพันธ์ที่เป็นร้อยแก้วและบทคาถาหรือบทร้อยกรองทั้งสิ้น 50 ชาดก เช่น สมุททโฆสชาดก สุธนชาดก สุธนุชาดก รัตนปโชตชาดก สิริวิบุลกิตติชาดก ดูรายละเอียดเกี่ยวปัญญาสชาดกใน พระมหามานะ มุนิวํโส (กลมกลาง), “ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๑-๗: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์”, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาธานินทร์ อาทิตวโร (คำกมล), (ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๘-๒๗: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาประสิทธิ์ อหึสโก (ทองปาน), ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๒๘-๔๔: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๗), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาประสานชัย เทวงฺกโร (ตรีพงษ์ศิลป์), ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๔๕-๕๐: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้าบทคัดย่อ.
↑ ปัจฉิมภาค ชาดกทั้ง ๑๑ เรื่อง อาทิ โสนันทชาดก สีหนาทชาดก สุวรรณสังขชาดก สุรัพภชาดก สุวรรณกัจฉปชาดก เทวันธชาดก สุบินชาดก สุวรรณวงศชาดก วรนุชชาดก สิรสาชาดก จันทคาธชาดก ดูรายละเอียดใน พระมหาอาคม สุมณีโก (แก้วใส), ปัญญาสชาดกปัจฉิมภาค เรื่องที่ ๑ - ๔: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๗) หน้า บทคัดย่อ. พระเมธีสุตาภรณ์ (เฉลา เตชวนฺโต), ปัญญาสชาดกปัจฉิมภาค เรื่องที่ ๕ - ๘: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาจรัญ อุตฺตมธมฺโม (บัวชูก้าน), ปัญญาสชาดกปัจฉิมภาค เรื่องที่ ๙ - ๑๑: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ.
↑ ^4.0 ^4.1 http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=38

ดูเพิ่ม[แก้]

พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช), พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548
หนังสือ ผจญภัยตามรอยพระพุทธเจ้า เล่มที่ 1-... โดยบริษัท สกายบุ๊กส์ จำกัด
ทศชาติชาดก
นวังคสัตถุศาสน์

แหล่งข้อมูลอื่น[แก้]

[1] ttp://www.larnbuddhism.com/tripitaka/prasuttanta/k19.html

[2] ปัญญาสชาดกเป็นวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาเรื่องเอกที่พระเถระนักปราชญ์ชาวเชียงใหม่ได้รวบรวมเรื่องราวปรัมปราที่เป็นนิทานพื้นถิ่นแพร่หลายในยุคนั้น แล้วนำมารจนาเป็นชาดกขึ้นในระหว่างปีพ.ศ. ๒๐๐๐-๒๒๐๐ โดยเขียนไว้ด้วยภาษาบาลี มีทั้งคำประพันธ์ที่เป็นร้อยแก้วและบทคาถาหรือบทร้อยกรองทั้งสิ้น 50 ชาดก เช่น สมุททโฆสชาดก สุธนชาดก สุธนุชาดก รัตนปโชตชาดก สิริวิบุลกิตติชาดก ดูรายละเอียดเกี่ยวปัญญาสชาดกใน พระมหามานะ มุนิวํโส (กลมกลาง), “ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๑-๗: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์”, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาธานินทร์ อาทิตวโร (คำกมล), (ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๘-๒๗: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาประสิทธิ์ อหึสโก (ทองปาน), ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๒๘-๔๔: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๗), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาประสานชัย เทวงฺกโร (ตรีพงษ์ศิลป์), ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๔๕-๕๐: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้าบทคัดย่อ.

[3] ปัจฉิมภาค ชาดกทั้ง ๑๑ เรื่อง อาทิ โสนันทชาดก สีหนาทชาดก สุวรรณสังขชาดก สุรัพภชาดก สุวรรณกัจฉปชาดก เทวันธชาดก สุบินชาดก สุวรรณวงศชาดก วรนุชชาดก สิรสาชาดก จันทคาธชาดก ดูรายละเอียดใน พระมหาอาคม สุมณีโก (แก้วใส), ปัญญาสชาดกปัจฉิมภาค เรื่องที่ ๑ - ๔: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๗) หน้า บทคัดย่อ. พระเมธีสุตาภรณ์ (เฉลา เตชวนฺโต), ปัญญาสชาดกปัจฉิมภาค เรื่องที่ ๕ - ๘: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาจรัญ อุตฺตมธมฺโม (บัวชูก้าน), ปัญญาสชาดกปัจฉิมภาค เรื่องที่ ๙ - ๑๑: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ.

[http://www.84000.org/tipitaka-4] 4.0 ^4.1 http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=38

[1]

[2]

[3]

[4]