ชาดก
|
ส่วนหนึ่งของ | |
| ศาสดา | |
| จุดมุ่งหมาย | |
| นิพพาน | |
| พระรัตนตรัย | |
| ความเชื่อและการปฏิบัติ | |
| ศีล (ศีลห้า) · ธรรม (เบญจธรรม) สมถะ · วิปัสสนา บทสวดมนต์และพระคาถา | |
| คัมภีร์และหนังสือ | |
| พระไตรปิฎก พระวินัยปิฎก · พระสุตตันตปิฎก · พระอภิธรรมปิฎก | |
| หลักธรรม | |
| ไตรลักษณ์ · อริยสัจ 4 · มรรค 8 · ปฏิจจสมุปบาท · มงคล 38 | |
| นิกาย | |
| เถรวาท · มหายาน · วัชรยาน | |
| สังคมศาสนาพุทธ | |
| ปฏิทิน · บุคคล · วันสำคัญ · ศาสนสถาน | |
| การจาริกแสวงบุญ | |
| พุทธสังเวชนียสถาน · การแสวงบุญในพุทธภูมิ | |
| ดูเพิ่มเติม | |
| อภิธานศัพท์ศาสนาพุทธ หมวดหมู่ศาสนาพุทธ | |
ชาดก (สันสกฤต: บาลี: जातक) คือ เรื่องราวหรือชีวประวัติในอดีตชาติของพระโคตมพุทธเจ้า คือ สมัยที่พระองค์เป็นพระโพธิสัตว์บำเพ็ญบารมีอยู่ พระองค์ทรงนำมาเล่าให้พระสงฆ์ฟังในโอกาสต่าง ๆ เพื่อแสดงหลักธรรมสุภาษิตที่พระองค์ทรงประสงค์ เรียกเรื่องในอดีตของพระองค์นี้ว่า ชาดก ชาดกเป็นเรื่องเล่าคล้ายนิทาน บางครั้งจึงเรียกว่า นิทานชาดก
ชาดกที่ทรงเล่านั้นมีหลายร้อยเรื่อง ว่าทรงเคยเกิดเป็นมนุษย์บ้าง เป็นสัตว์บ้าง แต่ที่รู้จักกันโดยทั่วไป คือ 10 ชาติสุดท้ายที่เรียกว่าทศชาติชาดก และชาติสุดท้ายที่สุดที่ทรงเสวยพระชาติเป็นพระเวสสันดร จึงเรียกเรื่องพระเวสสันดรนี้ว่า มหาเวสสันดรชาดก
เนื้อหา
ความหมายของชาดก[แก้]
คำว่า ชาตก หรือ ชาดก แปลว่า ผู้เกิด มีรากคำมาจากธาตุ (Root) ว่า ชนฺ แปลว่า “เกิด” แปลง ชนฺ ธาตุเป็นชา ลง ต ปัจจัยในกิริยากิตก์ ต ปัจจัยตัวนี้กำหนดให้แปลว่า “แล้ว” มีรูปคำเป็น “ชาต” แปลว่า เกิดแล้ว เสร็จแล้วให้ลง ก ปัจจัยต่อท้ายอีกสำเร็จรูปเป็น “ชาดก” อ่านออกเสียงตามบาลีสันสกฤตว่า “ชา-ตะ-กะ” แปลว่าผู้เกิดแล้ว เมื่อนำคำนี้มาใช้ในภาษาไทย เราออกเสียงเป็น ชาดก โดยแปลง ต เป็น ด และให้ ก เป็นตัวสะกดในแม่กก
ในความหมาย คือเล่าถึงการที่พระโพธิสัตว์เวียนว่ายตายเกิด ถือเอากำเนิดในชาติต่าง ๆ ได้พบปะผจญกับเหตุการณ์ดีบ้างชั่วบ้าง แต่ก็ได้พยายามทำความดีติดต่อกันมากบ้างน้อยบ้างตลอดมา จนเป็นพระพุทธเจ้าในชาติสุดท้าย กล่าวอีกอย่างหนึ่ง จะถือว่า เรื่องชาดก เป็นวิวัฒนาการแห่งการบำเพ็ญคุณงามความดีของพระโพธิสัตว์อยู่ก็ได้ ในอรรถกถาแสดงด้วยว่า ผู้นั้นผู้นี้กลับชาติมาเกิดเป็นใครในสมัยพระพุทธเจ้า แต่ในบาลีพระไตรปิฎกกล่าวถึงเพียงบางเรื่อง เพราะฉะนั้น สาระสำคัญจึงอยู่ที่คุณงามความดีและอยู่ที่คติธรรมในนิทานนั้น ๆ
ประเภทชาดก[แก้]
ชาดกมี 2 ประเภท คือ
1.ชาดกนิบาต ชาดกในนิบาต หรือที่เรียกว่า นิบาตชาดก หมายถึงชาดกทั้ง 547 เรื่องที่มีอยู่ในคัมภีร์ขุททกนิกายของพระสุตตันตปิฎก ในพระไตรปิฎกภาษาบาลี นิบาตชาดกแต่งเป็นคาถาคือฉันทลักษณ์ล้วนๆโดยจะมีการแต่งขยายความเป็นร้อยแก้วคือรูปแบบคาถาสุภาษิต เหตุที่เรียกว่า นิบาตชาดก ก็เพราะว่า ชาดกในพระไตรปิฎกนี้จะถูกจัดหมวดหมู่ตามจำนวนคาถา มีทั้งหมด ๒๒ หมวด หรือ ๒๒ นิบาต นิบาตสุดท้ายคือ นิบาตที่ ๒๒ ประกอบด้วยชาดก ๑๐ เรื่อง หรือที่เรียกว่า "ทศชาติชาดก"
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ ซึ่งเป็น สุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ จัดไว้เป็น ขุททกนิกายชาดก ภาค ๑ พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ นี้นั้น เป็นภาคแรกของชาดก ได้กล่าวถึงคำสอนทางพระพุทธศาสนา อันมีลักษณะเป็นนิทานสุภาษิต แต่ในตัวพระไตรปิฎกไม่มีเล่าเรื่องไว้ มีแต่คำสุภาษิต รวมทั้งคำโต้ตอบในนิทาน ซึ่งถ้าอ่านแล้วจะยังไม่ทราบเนื้อเรื่องตัวละครความเป็นมาของคาถาสุภาษิตนั้น ถ้าต้องการทราบเนื้อเรื่องตัวละครความเป็นมาโดยละเอียด จะต้องศึกษาในชาตกัฏฐกถาหรืออรรถกถาชาดก คือหนังสือที่แต่งขึ้นอธิบายพระไตรปิฎกอีกต่อหนึ่ง ซึ่งมีความยาวมาก มีถึง ๑๐ เล่ม แต่แม้เช่นนั้นก็มีชาวต่างประเทศแปลและพิมพ์เป็นภาษาอังกฤษไว้เรียบร้อยแล้ว รวม ๖ เล่มใหญ่ คือฉบับมหาวิทยาลัย เคม บริดจ์ พิมพ์ครั้ง แรกเมื่อ ค. ศ. ๑๘๙๕ คือ ๘๐ ปีเศษมาแล้ว[1]
อนึ่งเป็นที่ทราบกันว่าชาดกทั้งหมดมี ๕๕๐ เรื่อง แต่เท่าที่ได้ลองนับดูแล้วปรากฏว่า
ในเล่มที่ ๒๗ มี ๕๒๕ เรื่อง ในเล่มที่ ๒๘ มี ๒๒ เรื่อง รวมทั้งสิ้นจึงเป็น ๕๔๗ เรื่อง ขาดไป ๓ เรื่อง แต่การขาดไปนั้น น่าจะเป็นด้วยในบางเรื่องมีนิทานซ้อนนิทาน และไม่ได้นับเรื่องซ้อนแยกออกไปก็เป็นได้ อย่างไรก็ตาม จำนวนที่นับได้ จัดว่าใกล้เคียงมาก
- พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ อันเป็นสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ จัดไว้เป็นขุททกนิกายชาดก ภาค ๑ เป็นเล่มที่รวมเรื่องชาดกที่เล็ก ๆ น้อย ๆ รวมกันถึง ๕๒๕ เรื่อง
- พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ อันเป็นสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๐ จัดไว้เป็นขุททกนิกายชาดก ภาค ๒ ในพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ นี้มีเพียง ๒๒ เรื่อง เพราะเป็นเรื่องยาว ๆ ทั้งนั้น โดย ๑๒ เรื่องแรกเป็นเรื่องที่มีคำฉันท์ ส่วน ๑๐ เรื่องหลัง คือเรื่องที่เรียกว่า มหานิบาตชาดก แปลว่า ชาดกที่ชุมนุมเรื่องใหญ่ หรือที่โบราณเรียกว่า ทศชาติ
2. ชาดกนอกนิบาต หมายถึง ชาดกที่ไม่ปรากฏในคัมภีร์พระไตรปิฎก เป็นชาดกที่ภิกษุชาวเชียงใหม่ได้รวบรวมเรื่องราวมาจากนิทานพื้นบ้านไทยมาแต่งเป็นชาดก ขึ้นเมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๐๐๐-๒๒๐๐ ชาดกนี้เรียกอีกชื่อว่า "ปัญญาสชาดก"แปลว่า ชาดก ๕๐ เรื่อง[2] และรวมกับเรื่องในปัจฉิมภาคอีก ๑๑ เรื่อง[3] รวมเป็น ๖๑ เรื่อง
นิบาตชาดก[แก้]
เป็นเรื่องชาดกที่ปรากฏในพระไตรปิฎกภาษาบาลี ในส่วนพระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก มีทั้งหมด 547 เรื่อง ปรากฏในเล่มที่ 27 มี 525 เรื่อง ในเล่มที่ 28 มี 22 เรื่อง รวมทั้งสิ้นจึงเป็น 547 เรื่อง ซึ่งจำแนกในแต่ละหมวด แต่ละเรื่องได้ คือ
เล่มที่ ๒๗ ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑[แก้]
- เอกกนิบาตชาดก
- ๑.อปัณณกวรรค หมวดว่าด้วยการปฏิบัติไม่ผิด 10 เรื่อง
- ๒.สีลวรรค หมวดว่าด้วยศีล 10 เรื่อง
- 1.ลักขณชาดก 2.นิโครธมิคชาดก 3.กัณฑิชาดก 4.วาตมิคชาดก 5.ขราทิยชาดก 6.ติปัลลัตถมิคชาดก 7.มาลุตชาดก 8.มตกภัตตชาดก 9.อายาจิตภัตตชาดก 10.นฬปานชาดก
- ๓.กุรุงควรรค หมวดว่าด้วยกวาง 10 เรื่อง
- 1.กุรุงคมิคชาดก 2.กุกกุรชาดก 3.โภชาชานียชาดก 4.อาชัญญชาดก 5.ติตถชาดก 6.มหิฬามุขชาดก 7.อภิณหชาดก 8.นันทิวิสาลชาดก 9.กัณหชาดก 10.มุนิกชาดก
- ๔.กุลาวกวรรค หมวดว่าด้วยลูกนกครุฑ 10 เรื่อง
- 1.กุลาวกชาดก 2.นัจจชาดก 3.สัมโมทมานชาดก 4.มัจฉชาดก 5.วัฏฏกชาดก 6.สกุณชาดก 7.ติตติรชาดก 8.พกชาดก[4] 9.นันทชาดก 10.ขทิรังคารชาดก
- ๕.อัตถกามวรรค หมวดว่าด้วยผู้ใคร่ประโยชน์ 10 เรื่อง
- ๑. โลสกชาดก ๒. กโปตกชาดก ๓. เวฬุกชาดก ๔. มกสชาดก ๕. โรหิณีชาดก ๖. อารามทูสกชาดก ๗. วารุณิทูสกชาดก ๘. เวทัพพชาดก ๙. นักขัตตชาดก ๑๐. ทุมเมธชาดก
- ๖. อาสิงสวรรค หมวดว่าด้วยความหวัง ๑๐ เรื่อง
- ๑. มหาสีลวชาดก ๒. จูฬชนกชาดก ๓. ปุณณปาติชาดก ๔. ผลชาดก ๕. ปัญจาวุธชาดก ๖. กัญจนขันธชาดก ๗. วานรินทชาดก ๘. ตโยธรรมชาดก ๙. เภริวาทชาดก ๑๐. สังขธมนชาดก
- ๑. มหาสีลวชาดก ๒. จูฬชนกชาดก ๓. ปุณณปาติชาดก ๔. ผลชาดก ๕. ปัญจาวุธชาดก ๖. กัญจนขันธชาดก ๗. วานรินทชาดก ๘. ตโยธรรมชาดก ๙. เภริวาทชาดก ๑๐. สังขธมนชาดก
- ๗. อิตถีวรรค หมวดว่าด้วยหญิง ๑๐ เรื่อง
- ๑. อาสาตมันตชาดก ๒. อัณฑภูตชาดก ๓. ตักกชาดก ๔. ทุราชานชาดก ๕. อนภิรติชาดก ๖. มุทุลักขณชาดก ๗. อุจฉังคชาดก ๘. สาเกตชาดก ๙. วิสวันตชาดก ๑๐. กุททาลชาดก
- ๘. วรุณวรรค หมวดว่าด้วยไม้กุ่ม ๑๐ เรื่อง
- ๙. อปายิมหวรรค หมวดว่าด้วยการดื่มสุรา ๑๐ เรื่อง
- ๑๐. ลิตตวรรค หมวดว่าด้วยลูกสกาเคลือบยาพิษ ๑๐ เรื่อง
- ๑๑. ปโรสตวรรค หมวดว่าด้วยคนเกินร้อย ๑๐ เรื่อง
- ๑๒. หังสิวรรค หมวดว่าด้วยการเยาะเย้ย ๑๐ เรื่อง
- ๑๓. กุสนาฬิวรรค หมวดว่าด้วยกอหญ้า ๑๐ เรื่อง
- ๑๔. อสัมปทานวรรค หมวดว่าด้วยการไม่รับสิ่งของ ๑๐ เรื่อง
- ๑๕. กกัณฏกวรรค หมวดว่าด้วยกิ้งก่า ๑๐ เรื่อง
- ทุกนิบาตชาดก
- ๑. ทัฬหวรรค หมวดว่าด้วยความกระด้าง ๑๐ เรื่อง
- ๒. สันถววรรค หมวดว่าด้วยความสนิทสนม ๑๐ เรื่อง
- ๓. กัลยาณวรรค หมวดว่าด้วยกัลยาณธรรม ๑๐ เรื่อง
- ๔. อสทิสวรรค หมวดว่าด้วยอสทิสกุมาร ๑๐ เรื่อง
- ๕. รุหกวรรค หมวดว่าด้วยรุหกปุโรหิต ๑๐ เรื่อง
- ๖. นตังทัฬหวรรค หมวดว่าด้วยเครื่องผูกที่มั่นคง ๑๐ เรื่อง
- ๗. พีรณถัมภกวรรค หมวดว่าด้วยป่าช้าพีรณถัมภกะ ๑๐ เรื่อง
- ๘. กาสาววรรค หมวดว่าด้วยผ้ากาสาวพัสตร์ ๑๐ เรื่อง
- ๙. อุปาหนวรรค หมวดว่าด้วยอุปมาด้วยรองเท้า ๑๐ เรื่อง
- ๑๐. สิงคาลวรรค หมวดว่าด้วยสุนัขจิ้งจอก ๑๐ เรื่อง
- ติกนิบาตชาดก
- ๑. สังกัปปวรรค หมวดว่าด้วยความดำริ ๑๐ เรื่อง
- ๒. ปทุมวรรค หมวดว่าด้วยดอกบัว ๑๐ เรื่อง
- ๓. อุทปานวรรค หมวดว่าด้วยบ่อน้ำ ๑๐ เรื่อง
- ๔. อัพภันตรวรรค หมวดว่าด้วยผลไม้ทิพย์ชื่ออัพภันตระ ๑๐ เรื่อง
- ๕. กุมภวรรค หมวดว่าด้วยหม้อสมบัติ ๑๐ เรื่อง
- จตุกกนิบาตชาดก
- ๑. กาลิงควรรค หมวดว่าด้วยพระเจ้ากาลิงคะ ๑๐ เรื่อง
- ๒. ปุจิมันทวรรค หมวดว่าด้วยไม้สะเดา ๑๐ เรื่อง
- ๓. กุฏิทูสกวรรค หมวดว่าด้วยการประทุษร้ายรัง ๑๐ เรื่อง
- ๔. โกกิลวรรค หมวดว่าด้วยลูกนกดุเหว่า ๑๐ เรื่อง
- ๕. จูฬกุณาลวรรค หมวดว่าด้วยนกกุณาละหมวดสั้น ๑๐ เรื่อง
- ปัญจกนิบาตชาดก
- ๑. มณิกุณฑลวรรค หมวดว่าด้วยต่างหูแก้วมณี ๑๐ เรื่อง
- ๒. วัณณาโรหวรรค หมวดว่าด้วยมีผิวพรรณต่างกัน ๑๐ เรื่อง
- ๓. อัฑฒวรรค หมวดว่าด้วยชาดกมีครึ่งวรรค ๕ เรื่อง
- ฉักกนิบาตชาดก
- ๑. อวาริยวรรค หมวดว่าด้วยบิดาของนางอวาริยา ๑๐ เรื่อง
- ๒. ขรปุตตวรรค หมวดว่าด้วยม้าเกิดแต่ลา ๑๐ เรื่อง
- สัตตกนิบาตชาดก
- ๑. กุกกุวรรค หมวดว่าด้วยมาตราวัดศอก ๑๐ เรื่อง
- ๒. คันธารวรรค หมวดว่าด้วยคันธารดาบส ๑๑ เรื่อง
- อัฏฐกนิบาตชาดก
- ๑.กัจจานิวรรค หมวดว่าด้วยนางกัจจานี ๑๐ เรื่อง
- ๑. กัจจานิชาดก ๒. อัฏฐสัททชาดก ๓. สุลสาชาดก ๔. สุมังคลชาดก ๕. คังคมาลชาดก ๖. เจติยราชชาดก ๗. อินทริยชาดก ๘. อาทิตตชาดก ๙. อัฏฐานชาดก ๑๐. ทีปิชาดก
- ๑.กัจจานิวรรค หมวดว่าด้วยนางกัจจานี ๑๐ เรื่อง
- นวกนิบาตชาดก ๑๒ เรื่อง
- ๑. คิชฌชาดก ๒. โกสัมพิยชาดก ๓. มหาสุวราชชาดก ๔. จุลลสุวกราชชาดก ๕. หริตจชาดก ๖. ปทกุศลมาณวชาดก ๗. โลมสกัสสปชาดก ๘. จักกวากชาดก ๙. หลิททราคชาดก ๑๐. สมุคคชาดก ๑๑. ปูติมังสชาดก ๑๒. ทัททรชาดก
- ทสกนิบาตชาดก ๑๖ เรื่อง
- ๑. จตุทวารชาดก ว่าด้วยเมืองมี ๔ ประตู
- เอกาทสกนิบาตชาดก ๙ เรื่อง
- ๑. มาตุโปสกชาดก ว่าด้วยพญาช้างเลี้ยงมารดา
- ทวาทสนิบาตชาดก ๑๐ เรื่อง
- ๑. จูฬกุณาลชาดก ว่าด้วยนกดุเหว่าจูฬกุณาละ
- เตรสนิบาตชาดก ๑๐ เรื่อง
- ๑. อัมพชาดก ว่าด้วยมนต์เสกมะม่วง
- ปกิณณกนิบาตชาดก ๑๓ เรื่อง
- ๑. สาลิเกทารชาดก ว่าด้วยนกแแขกเต้าเลี้ยงพ่อแม่
- วิสตินิบาตชาดก ๑๔ เรื่อง
- ๑. มาตังคชาดก ว่าด้วยอานุภาพของฤๅษีมาตังคะ
- ติงสตินิบาตชาดก ๑๐ เรื่อง
- ๑. กิงฉันทชาดก ว่าด้วยดาบสผู้มีความพอใจอะไร
- จัตตาฬีสนิบาตชาดก ๕ เรื่อง
- ๑. เตสกุณชาดก ว่าด้วยนก ๓ ตัว
- เอกกนิบาตชาดก
เล่มที่ ๒๘ ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๒[แก้]
- ปัญญาสนิบาตชาดก ๓ เรื่อง
- สัฏฐินิบาตชาดก ๒ เรื่อง
- สัตตตินิบาตชาดก ๒ เรื่อง
- อสีตินิบาตชาดก ๕ เรื่อง
- มหานิบาตชาดก ๑๐ เรื่อง
- ๑.เตมิยชาดก ๒.ชนกชาดก ๓.สุวรรณสามชาดก ๔.เนมิราชชาดก ๕.มโหสถชาดก ๖.ภูริทัตชาดก ๗.จันทชาดก ๘.นารทชาดก ๙.วิธูรชาดก ๑๐.มหาเวสสันดรชาดก
นิทานชาดก จาก หนังสือนิทานชาดก คัดเลือกมาจากพระไตรปิฎก โดย พระมหาสุนทร สุนฺทรธฺมโม[แก้]
- นันทิวิศาลชาดก: โคนันทิวิสาล
- สัญชีวชาดก: ปลุกมันขึ้นมาฆ่า
- วิโรจนชาดก: สุนัขจิ้งจอกอยากเป็นผู้นำ
- โคธชาดก: ฤๅษีกิน Varanus
- สุวรรณหังสชาดก: โลภมากลาภหาย
- มูสิชาดก: หนูถูกหลอก
- กุสนาฬิชาดก: ประโยชน์ของการคบมิตร
- อกาลราวิชาดก: ไก่ขันไม่เป็นเวลา
- วัฏฏกชาดก: นกกระจาบเจ้าปัญญา
- ติตติรชาดก: ตายเพราะปาก
- อนุสาสิกชาดก: ดีแต่สอนคนอื่น
- มิตจินตีชาดก: ปลาเจ้าปัญญา
- สาลิตตกชาดก: คนมีศิลปะ
- นามสิทธิชาดก: ชื่อนั้นสำคัญไฉน
- วิสสาสโภชนชาดก: การไว้วางใจ
- มหาสารชาดก: คนที่เหมาะสมกับเหตุการณ์
- ลิตตชาดก: ลูกสกาอาบยาพิษ
- อกตัญญูชาดก: ผลของคนอกตัญญู
- กุหกชาดก: ดาบสขี้โกง
- มงคลชาดก: หนูกัดผ้า
- อัตถัสสทวารชาดก: ประตูแห่งประโยชน์
- กาฬกัณณิชาดก: มิตรแท้
- สุราปานชาดก: เหตุห้ามภิกษุมิให้ดื่มสุรา
- มัจฉชาดก: ปลาขอฝน
- รุกขธัมมชาดก: ธรรมสำหรับต้นไม้
- สัจจังกิรชาดก: คนอกตัญญู
- สีลวนาคชาดก: พญาช้างสีลวะ
- วรุณชาดก: การทำไม่ถูกขั้นตอน
- สาเกตชาดก: คนระลึกชาติได้
- อุจฉังคชาดก: หญิงเจ้าปัญญา
- มุทุลักขณชาดก: อำนาจแห่งความงาม
- ทุรานชาดก: ภาวะของหญิงรู้ได้ยาก
- ตักกชาดก: ลักษณะของหญิง
- อสาตมันตชาดก: มนต์มายาหญิง
- เภริวาทชาดก: การทำเกินประมาณ
- วานรินทชาดก: ลิงเจ้าปัญญา
- นักขัตตชาดก: ประโยชน์ของฤกษ์
- เวทัพพชาดก: อาจารย์ขมังเวทย์
- อารามทูสกชาดก: ลิงโง่
- มกสชาดก: ฆ่ายุง
- พกชาดก: นกกระยางเจ้าเล่ห์[4]
- ติตติรชาดก: ลำดับอาวุโส
- วัฏฏกชาดก: นกคุ่มโพธิสัตว์
- สัมโมทมานชาดก: นกกระจาบ
- มหิลามุขชาดก: การเสี้ยมสอน
- กุรุงคมิคชาดก: กวางเจ้าปัญญา
- อายาจิตภัตตชาดก: การเปลื้องตน
- มตกภัตตชาดก: แพะรับบาป
- ติปัลลัตถมิคชาดก: เล่ห์กลลวงนายพราน
- วาตมิคชาดก: อำนาจของรส
- มฆเทวชาดก: บวชเพราะผมหงอก
- ตัณฑุลนาฬิชาดก: ราคาข้าวสาร
- มังสชาดก: วาทศิลป์
- ชวสกุณชาดก: นกหัวขวานกับราชสีห์
- สมุททชาดก: กากินน้ำทะเล
- อันตชาดก: คนชั่วสรรเสริญกันเอง
- มัจฉทานชาดก: บุญที่ให้ทานแก่ปลา
- ลาภครหิกชาดก: วิธีการหลอกลวง
- พยัคฆชาดก: ประโยชน์ของสัตว์ป่า
- อุลูกชาดก: กากับนกเค้า
- สุชาตาชาดก: สะใภ้เศรษฐี
- สุวรรณกักกฏกชาดก: ปูทอง
- ปทุมชาดก: ชายจมูกแหว่ง
- คามณิจันทชาดก: พระราชกุมารผู้อัจฉริยะ
- มณีกัณฐชาดก: ขอในสิ่งที่ไม่ควรขอ
- หริตมาตชาดก: กบเขียว
- วีณาถูณชาดก: วัยรุ่นวุ่นรัก
- จุลลนันทิยชาดก: ลิงสองพี่น้อง
- ครหิตชาดก: ลิงติเตียนมนุษย์
- กูฏวาณิชชาดก: คดีหนูกินผาลเหล็ก
- กัจฉปชาดก: เต่าตายเพราะปาก
- กันทคลกชาดก: นกหัวขวานตายเพราะไม้แก่น
- สุงสุมารชาดก: ลิงเจ้าปัญญา
- กรุงคมิคชาดก: การร่วมมือกัน
- คังเคยยชาดก: เต่าชอบโอ้อวด
- ขันธปริตตชาดก: พระปริตป้องกันสัตว์ร้าย
- พันธนาคารชาดก: เรือนจำที่แท้จริง
- สาธุศีลชาดก: ตำราเลือกลูกเขย
- คหปติชาดก: ผู้ใหญ่บ้านทวงหนี้ไม่ถูกเวลา
- ราชชาดก: ความจริงที่ไม่ควรพูด
- ปัพพตูปัตถรชาดก: อภัยโทษ
- รุหกชาดก: อาจารย์รุหกะ
- สีลานิสังสชาดก: อานิสงส์ของศีล
- สีหจัมมชาดก: ลาปลอมตัวเป็นราชสีห์
- คิริทัตตชาดก: ม้าขาเป๋
- สตธรรมชาดก: อาหารไม่บริสุทธิ์
- ตินทุกชาดก: อุบายหนีตาย
- กฬายมุฏฐิชาดก: ลิงโลภมาก
- อาทิจจุปัฏฐานชาดก: ลิงไหว้พระอาทิตย์
- ทุพภิยมักกฏชาดก: นิสัยของลิงชั่ว
- กัลยาณธรรมชาดก: บวชเพราะแม่ยาย
- อรกชาดก: อานิสงส์การแผ่เมตตา
- สกุณัคฆิชาดก: เหยี่ยวนกเขา
- สมิทธิชาดก: ไม่รู้เวลาตาย
- อุปสาฬหกชาดก: หาที่ตาย
- นกุลชาดก: พังพอนกับงู
- คิชฌชาดก: พญาแร้ง
- วินีลกชาดก: กาเทียมหงส์
- คุณชาดก: ราชสีห์ตกหล่ม
- สูกรชาดก: หมูท้าชนราชสีห์
- สิคาลชาดก: ราชสีห์ ๘ พี่น้อง
- การันทิยชาดก: ลูกศิษย์สอนอาจารย์
- สุชาตกุมารชาดก: ลูกสอนพ่อ
- สีลวิมังสชาดก: ความลับไม่มีในโลก
- คูถปาณกชาดก: หนอนท้าสู้กับช้าง
- ปัณณิกชาดก: พ่อลองใจลูกสาว
- กูฏวาณิชชาดก: พ่อค้าโกง
- พระสุบินชาดก: พระมหาสุบิน ๑๖ ข้อ
- ปัณฑรกาชาดก: นาคกับพญาครุฑ
- ฉัททันตชาดก: พญาช้างฉัททันต์
- กุมภชาดก: กำเนิดสุรา
- สัตติคุมพชาดก: พี่น้องยังต่างใจกัน
- มหาโมรชาดก: พญานกยูงทอง
- มหาอุกกุสชาดก: สัตว์ ๔ สหาย
- สาลิเกทารชาดก: พญานกแขกเต้ายอดกตัญญู
- ตักการิยชาดก: ตายเพราะปาก
- ชวนหังสชาดก: ความเร็วของพญาหงส์
- ผันทนชาดก: หมีกับไม้ตะคร้อ
- มาตุโปสกชาดก: พญาช้างยอดกตัญญู
- หริตจชาดก: ดาบสฌานเสื่อม
- มหธัมมปาลชาดก: ตระกูลที่ไม่ตายวัยหนุ่ม
- มูติสาชาดก: มองในเวลาที่ไม่ควรมอง
- มหาสุวราชชาดก: พญานกแขกเต้าผู้สันโดษ
- ทิปิชาดก: แพะกับเสือเหลือง
- อัฏฐสัททชาดก: เสียงสัตว์ ๘ ชนิด
- มหากปิชาดก: คุณธรรมของหัวหน้า
- ทัพพปุบผาชาดก: แบ่งกันไม่ลงตัว
- สุตนชาดก: ชายหนุ่มปราบยักษ์
- อาวาริยชาดก: ค่าจ้างเรือ
- สาลิยชาดก: หมอผู้โชคร้าย
- สุวรรณมิคชาดก: พญาเนื้อทอง
- ลฏูกิกชาดก: นางนกไส้
- ราโชวาทชาดก: คุณสมบัติของผู้นำ
- กากาติชาดก: นางกากี
- พรหมทัตตชาดก: การขอ
- ทุททุภายชาดก: กระต่ายตื่นตูม
- ติติรชาดก: บาปเกิดจากความจงใจ
- สสปัณฑิตชาดก: กระต่ายผู้สละชีวิต
- สุวัณณหังสชาดก: หงส์ทองคำ
- ขราทิยชาดก: ตายเพราะไม่เรียน
- กุกกุฏชาดก: พญาไก่ป่า
- ขุรปุตตชาดก: พระราชาผู้รู้เสียงสัตว์
- สุวรรณกักกฏกชาดก: ปูทองผู้ฉลาด
ชาดกนอกนิบาต[แก้]
ปัญญาสชาดก 50 เรื่อง[แก้]
ปัญญาสชาดก เป็นชาดกที่ไม่ปรากฏในพระไตรปิฎก ไม่ปรากฏชัดเจนถึงชื่อผู้แต่ง หรือปีที่แต่ง แต่ก็มีผู้สันนิษฐาน และทราบเพียงแต่ว่าผู้แต่งคือภิกษุชาวเชียงใหม่ ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานว่าน่าจะแต่งขึ้นระหว่าง พ.ศ. ๒๐๐๐ - ๒๒๐๐ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. ลิขิต ลิขิตานนท์ คาดว่าน่าจะแต่งขึ้นประมาณ พ.ศ. ๒๐๓๘ - ๒๐๖๘ แต่ศาสตราจารย์ ดร. นิยะดา สาริกภูติ ให้ข้อมูลเสริมต่อชาดกชุดนี้ว่า น่าจะเก่ากว่านั้นเพราะมีหลักฐานเป็นศิลาจารึกหลักหนึ่งของพม่าซึ่งจารึกเมื่อ จ.ศ. ๖๒๗ (พ.ศ. ๑๘๐๘) ตั้งอยู่ที่วัด Kusa-samuti หมู่บ้าน Pwasaw ปัญญาสชาดก แต่งเลียนแบบชาตกัฏฐกถา เพื่อเป็นการสอนศาสนาโดยใช้ชาดกและแต่งเป็นชาดกนอกนิบาต ๕๐ เรื่อง ผนวกกับปัจฉิมภาคอีก ๑๑ เรื่อง ดังนี้
- สมุททโฆสชาดก เป็นที่มาของสมุทรโฆษคำฉันท์ในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช
- สุธนชาดก มีผู้นำไปแต่งเป็นบทละครนอกในสมัยกรุงศรีอยุธยา
- สุธนุชาดก
- รัตนปโชตชาดก
- สิริวิบุลกิตติชาดก
- วิบุลราชชาดก เป็นเรื่องที่หลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศนำไปแต่งเป็นโครงเรื่องของกลอนกลบทชนิดต่าง ๆ เรียกรวมว่ากลบทศิริวิบุลกิตติ
- สิริจุฑามณิชาดก
- จันทราชชาดก
- สุภมิตตชาดก
- สิริธรชาดก
- ทุลกบัณฑิตชาดก
- อาทิตชาดก
- ทุกัมมานิกชาดก
- มหาสุรเสนชาดก
- สุวรรณกุมารชาดก
- กนกวรรณราชชาดก
- วิริยบัณฑิตชาดก
- ธรรมโสณฑกชาดก
- สุทัสนชาดก
- วัฏกังคุลีราชชาดก
- โบราณกบิลราชชาดก
- ธรรมิกบัณฑิตราชชาดก
- จาคทานชาดก
- ธรรมราชชาดก
- นรชีวชาดก
- สุรูปชาดก
- มหาปทุมชาดก
- ภัณฑาคารชาดก
- พหลาคาวีชาดก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงนำไปเป็นต้นเรื่องของละครนอกเรื่อง คาวี และเรื่องพหลคาวีชาดกนี้ พระมหาราชครูในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชก็ได้นำไปแต่งเป็นเรื่องเสือโคคำฉันท์ด้วย
- เสตบัณฑิตชาดก
- ปุปผชาดก
- พาราณสิราชชาดก
- พรหมโฆสราชชาดก
- เทวรุกขกุมารชาดก
- สลภชาดก
- สิทธิสารชาดก
- นรชีวกฐินชาดก
- อติเทวราชชาดก
- ปาจิตตกุมารชาดก
- สรรพสิทธิกุมารชาดก เป็นต้นเรื่องที่สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส นำไปเป็นพระนิพนธ์เรื่องสรรพสิทธิคำฉันท์
- สังขปัตตชาดก
- จันทเสนชาดก
- สุวรรณกัจฉปชาดก
- สิโสรชาดก
- วรวงสชาดก
- อรินทมชาดก
- รถเสนชาดก
- สุวรรณสิรสาชาดก
- วนาวนชาดก
- พากุลชาดก
ปัจฉิมภาคชาดก 11 เรื่อง[แก้]
- โสนันทชาดก
- สีหนาทชาดก
- สุวรรณสังขชาดก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงนำไปแปลงและทรงพระราชนิพนธ์เป็นบทละครนอกเรื่องสังข์ทอง
- สุรัพภชาดก
- สุวรรณกัจฉปชาดก
- เทวันธชาดก
- สุบินชาดก
- สุวรรณวงศชาดก
- วรนุชชาดก
- สิรสาชาดก
- จันทคาธชาดก
อิทธิพลชาดกต่อสังคม[แก้]
- อิทธิพลด้านคำสอน
- อิทธิพลด้านจิตรกรรม
- อิทธิพลด้านวรรณคดี/ภาษา
- อิทธิพลด้านความเชื่อ
อ้างอิง[แก้]
- ↑ http://www.larnbuddhism.com/tripitaka/prasuttanta/k19.html
- ↑ ปัญญาสชาดกเป็นวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาเรื่องเอกที่พระเถระนักปราชญ์ชาวเชียงใหม่ได้รวบรวมเรื่องราวปรัมปราที่เป็นนิทานพื้นถิ่นแพร่หลายในยุคนั้น แล้วนำมารจนาเป็นชาดกขึ้นในระหว่างปีพ.ศ. ๒๐๐๐-๒๒๐๐ โดยเขียนไว้ด้วยภาษาบาลี มีทั้งคำประพันธ์ที่เป็นร้อยแก้วและบทคาถาหรือบทร้อยกรองทั้งสิ้น 50 ชาดก เช่น สมุททโฆสชาดก สุธนชาดก สุธนุชาดก รัตนปโชตชาดก สิริวิบุลกิตติชาดก ดูรายละเอียดเกี่ยวปัญญาสชาดกใน พระมหามานะ มุนิวํโส (กลมกลาง), “ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๑-๗: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์”, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาธานินทร์ อาทิตวโร (คำกมล), (ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๘-๒๗: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาประสิทธิ์ อหึสโก (ทองปาน), ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๒๘-๔๔: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๗), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาประสานชัย เทวงฺกโร (ตรีพงษ์ศิลป์), ปัญญาสชาดกปฐมภาค เรื่องที่ ๔๕-๕๐: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้าบทคัดย่อ.
- ↑ ปัจฉิมภาค ชาดกทั้ง ๑๑ เรื่อง อาทิ โสนันทชาดก สีหนาทชาดก สุวรรณสังขชาดก สุรัพภชาดก สุวรรณกัจฉปชาดก เทวันธชาดก สุบินชาดก สุวรรณวงศชาดก วรนุชชาดก สิรสาชาดก จันทคาธชาดก ดูรายละเอียดใน พระมหาอาคม สุมณีโก (แก้วใส), ปัญญาสชาดกปัจฉิมภาค เรื่องที่ ๑ - ๔: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๗) หน้า บทคัดย่อ. พระเมธีสุตาภรณ์ (เฉลา เตชวนฺโต), ปัญญาสชาดกปัจฉิมภาค เรื่องที่ ๕ - ๘: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ. พระมหาจรัญ อุตฺตมธมฺโม (บัวชูก้าน), ปัญญาสชาดกปัจฉิมภาค เรื่องที่ ๙ - ๑๑: การตรวจชำระและศึกษาเชิงวิเคราะห์, วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หน้า บทคัดย่อ.
- ↑ 4.0 4.1 http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=38
ดูเพิ่ม[แก้]
- พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช), พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548
- หนังสือ ผจญภัยตามรอยพระพุทธเจ้า เล่มที่ 1-... โดยบริษัท สกายบุ๊กส์ จำกัด
- ทศชาติชาดก
- นวังคสัตถุศาสน์
