อำเภอท่าปลา

อำเภอท่าปลา
อำเภอ
คำขวัญ:  ธาราเขียวขจี นารีอ่อนหวาน เขื่อนตระการตา ปลาอุดมสมบูรณ์
พิกัดภูมิศาสตร์: 17°47′35″N 100°22′38″E
อักษรไทย	อำเภอท่าปลา
อักษรโรมัน	Amphoe Tha Pla
จังหวัด	อุตรดิตถ์
พื้นที่
• ทั้งหมด	1,366.445 ตร.กม. (527.587 ตร.ไมล์)
ประชากร (2562)
• ทั้งหมด	43,575 คน
• ความหนาแน่น	31.88 คน/ตร.กม. (82.6 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	53150
รหัสภูมิศาสตร์	5303
ที่ตั้ง ที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอท่าปลา หมู่ที่ 1 ตำบลท่าปลา อำเภอท่าปลา จังหวัดอุตรดิตถ์ 53150
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ท่าปลา (คำเมือง: ) เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดอุตรดิตถ์ เป็นแหล่งอารยธรรมและอดีตดินแดนล้านนาตะวันออก มีพื้นที่ 1,366.445 ตารางกิโลเมตร (ประมาณ 854,028.125 ไร่) ลักษณะส่วนใหญ่เป็นที่ราบที่อยู่ระหว่างเนินเขาและภูเขา มีอ่างเก็บน้ำเขื่อนสิริกิติ์อยู่ตอนกลางเป็นพื้นที่แหล่งน้ำ 284.8 ตารางกิโลเมตร พื้นที่ส่วนใหญ่ของอำเภออยู่ในการดูแลของนิคมสร้างตนเองลำน้ำน่าน เขตอุทยานแห่งชาติลำน้ำน่าน เขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์ป่า และเขตป่าสงวนแห่งชาติ โดยมีพื้นที่ที่เป็นกรรมสิทธิ์ของประชาชนน้อยมาก

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอท่าปลาตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของจังหวัดอุตรดิตถ์ อยู่ห่างจากตัวจังหวัดประมาณ 40 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับอำเภอข้างเคียงดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอสูงเม่น อำเภอเมืองแพร่ (จังหวัดแพร่) และอำเภอนาหมื่น (จังหวัดน่าน)
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอน้ำปาด
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอน้ำปาด อำเภอทองแสนขัน และอำเภอเมืองอุตรดิตถ์
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอเมืองอุตรดิตถ์ และอำเภอเด่นชัย (จังหวัดแพร่)

ประวัติ

ชื่อเดิมเรียกว่า "ทับป่า" ขึ้นอยู่กับเมืองน่านในสมัยที่เมืองน่านยังมีเจ้าเมืองเป็นผู้ครองนครน่านเมื่อประมาณร้อยปีเศษ โดยรวมแขวงศีรษะเกษกับแขวงท่าปลาเข้าด้วยกันเป็นเขตน่าน ต่อมาในปี พ.ศ. 2466 จึงแยกมาขึ้นกับจังหวัดอุตรดิตถ์

ตามตำนาน เคยมีสถานที่ริมแม่น้ำน่าน มีหินใสสีขาวเหมือนตาปลาอยู่ในน้ำลึก เชื่อว่าหินนี้ศักดิ์สิทธิ์มาก ในวันสงกรานต์จะทำพิธีบวงสรวงแล้วจึงจะนำหินไปสกัดและ เรียกบริเวณนี้ว่า "บ่อแก้วตาปลา" ต่อมาเรียกเพี้ยนเป็น "แก้วท่าปลา" และหมู่บ้านนี้เรียกต่อมาว่า "บ้านท่าปลา" ซึ่งเป็นคำเมืองหมายถึงรอปลาขึ้นและจับปลานั่นเอง

อำเภอท่าปลาเป็นอำเภอที่มีความอุดมสมบูรณ์ไม่แพ้อำเภอใด ๆ มีแม่น้ำน่านไหลผ่านกลางเมื่อโอนมาเป็นเขตการปกครองของจังหวัดอุตรดิตถ์ ประชาชนมีความ เป็นอยู่ที่สุขสบายอยากจะกินปลาก็หาปลาได้ที่แม่น้ำ ซึ่งมีปลามากมายหลายพันธุ์ อยากกินอาหารป่าก็เข้าป่าล่าสัตว์ซึ่งมีอย่างชุกชุมในป่า เป็นแหล่งที่มีไม้ซึ่งมีค่าทางเศรษฐกิจอย่างมากมาย เช่น ไม้สักซึ่งมีความอุดมสมบูรณ์มาก จะเห็นได้ว่าในอดีต ประชาชนบางหมู่บ้านบางตำบลประกอบอาชีพทำไม้

และเมื่อปี พ.ศ. 2513 กระทรวงเกษตรและสหกรณ์โดยกรมชลประทานได้เปิดโครงการพัฒนาลุ่มน้ำน่านและก่อสร้างเขื่อนสิริกิติ์ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพพื้นที่ พื้นที่อำเภอบางส่วนกลายเป็นอ่างเก็บน้ำ ราษฎรต้องอพยพออกมาตั้งรกรากถิ่นฐานใหม่บนพื้นที่จัดสรรของนิคมสร้างตนเองลำน้ำน่าน กรมประชาสงเคราะห์ ที่ว่าการอำเภอท่าปลาซึ่งเดิมตั้งอยู่ในเขตหมู่ที่ 3 ตำบลท่าปลา ถูกผลกระทบจากการก่อสร้างตามโครงการฯ จึงได้ปรับย้ายมาตั้งที่ทำการแห่งใหม่อยู่ในเขตหมู่ที่ 1 ซึ่งเป็นพื้นที่จัดสรรของนิคมสร้างตนเองลำน้ำน่านอยู่จนทุกวันนี้

ในวันที่ 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2558 ได้มีพระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนแปลงเขตการปกครองระหว่างอำเภอท่าปลากับอำเภอน้ำปาด โดยโอนตำบลท่าแฝกไปขึ้นกับอำเภอน้ำปาด เนื่องจากราษฎรตำบลท่าแฝก (ซึ่งถูกอ่างเก็บน้ำเขื่อนสิริกิติ์ตัดขาดจากพื้นที่อื่นของอำเภอ) ได้รับความลำบากในการเดินทางไปติดต่อราชการและขอรับบริการต่าง ๆ ที่ตัวอำเภอท่าปลาซึ่งอยู่ห่างออกไป 116 กิโลเมตร ถ้าย้ายไปขึ้นกับอำเภอน้ำปาดซึ่งตัวอำเภอตั้งอยู่ระหว่างทางและมีระยะทางห่างเพียง 59 กิโลเมตร ราษฎรจะได้รับความสะดวกมากกว่า พระราชกฤษฎีกาฉบับนี้มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 14 กุมภาพันธ์ ปีเดียวกัน

• วันที่ 4 มิถุนายน 2465 โอนพื้นที่อำเภอท่าปลา จังหวัดน่าน ไปขึ้นกับจังหวัดอุตรดิตถ์
• วันที่ 30 กันยายน 2490 ตั้งตำบลจริม แยกออกจากตำบลท่าปลา
• วันที่ 26 มกราคม 2500 จัดตั้งสุขาภิบาลท่าปลา ในท้องที่บางส่วนของตำบลท่าปลา
• วันที่ 24 กันยายน 2511 ก่อสร้างเขื่อนผาซ่อม บริเวณเขาผาซ่อม ตำบลผาเลือด (เขื่อนสิริกิติ์ในปัจจุบัน)
• วันที่ 10 พฤศจิกายน 2513 ยุบสุขาภิบาลท่าปลา เนื่องจากท้องถิ่นภายในเขตสุขาภิบาลดังกล่าวเป็นเขตน้ำท่วมถึง และทางราชการได้อพยพราษฎรในเขตสุขาภิบาลออกไปอยู่ในเขตท้องที่ตำบลอื่น ท้องถิ่นแห่งนี้จึงหมดสภาพอันสมควรที่จะให้มีฐานะเป็นสุขาภิบาล
• วันที่ 13 ธันวาคม 2515 จัดตั้งนิคมสร้างตนเอง ในท้องที่อำเภอเมืองอุตรดิตถ์ และอำเภอท่าปลา
• วันที่ 20 พฤศจิกายน 2516 จัดตั้งสุขาภิบาลท่าปลา ในท้องที่บางส่วนของตำบลน้ำหมัน
• วันที่ 21 ธันวาคม 2516 โอนพื้นที่หมู่ 8,9,11 (ในขณะนั้น) ของตำบลหาดล้า และพื้นที่หมู่ 10 (ในขณะนั้น) ของตำบลท่าแฝก ไปตั้งเป็นหมู่ที่ 33,34,35,36 ของตำบลน้ำหมัน โอนพื้นที่หมู่ 1,2 (ในขณะนั้น) ของตำบลจริม ไปตั้งเป็นหมู่ 5,6 ของตำบลท่าแฝก โอนพื้นที่หมู่ 7,8,9 (ในขณะนั้น) ของตำบลท่าปลา ไปตั้งเป็นหมู่ 10,11,12 ของตำบลผาเลือด ทำให้ท้องที่ตำบลหาดล้า ตำบลจริม และตำบลท่าปลา ไม่มีหมู่บ้านเหลืออยู่ จึงหมดความจำเป็นที่จะให้ตั้งเป็นตำบล กระทรวงมหาดไทยจึงให้ยุบตำบลหาดล้า ตำบลจริม และตำบลท่าปลา
• วันที่ 21 ธันวาคม 2516 ตั้งตำบลท่าปลา ตำบลจริม และตำบลหาดล้า แยกออกจากตำบลน้ำหมัน พร้อมโอนสุขาภิบาลท่าปลา ไปขึ้นกับตำบลท่าปลา อีกด้วย
• วันที่ 1 สิงหาคม 2521 ตั้งตำบลนางพญา แยกออกจากตำบลท่าปลา
• วันที่ 8 กันยายน 2523 โอนพื้นที่ตำบลร่วมจิต อำเภอเมืองอุตรดิตถ์ ไปขึ้นกับอำเภอท่าปลา
• วันที่ 20 ธันวาคม 2526 จัดตั้งสุขาภิบาลร่วมจิต ในท้องที่บางส่วนของตำบลร่วมจิต
• วันที่ 14 ตุลาคม 2528 ยกเลิกประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 350 วันที่ 13 ธันวาคม 2515 และจัดตั้งนิคมสร้างตนเอง ในท้องที่อำเภอเมืองอุตรดิตถ์ และอำเภอท่าปลา อีกครั้ง
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลท่าปลา และสุขาภิบาลร่วมจิต เป็นเทศบาลตำบลท่าปลา และเทศบาลตำบลร่วมจิต ตามลำดับ
• วันที่ 13 กุมภาพันธ์ 2558 โอนพื้นที่ตำบลท่าแฝก อำเภอท่าปลา ไปขึ้นกับอำเภอน้ำปาด

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอท่าปลาแบ่งเขตการปกครองออกเป็น 7 ตำบล 76 หมู่บ้าน ได้แก่

1.

ท่าปลา

(Tha Pla)

12 หมู่บ้าน

5.

น้ำหมัน

(Nam Man)

12 หมู่บ้าน

2.

หาดล้า

(Hat La)

09 หมู่บ้าน

6.

นางพญา

(Nang Phaya)

06 หมู่บ้าน

3.

ผาเลือด

(Pha Lueat)

13 หมู่บ้าน

7.

ร่วมจิต

(Ruam Chit)

11 หมู่บ้าน

4.

จริม

(Charim)

13 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอท่าปลาประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 9 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลท่าปลา ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลท่าปลา
• เทศบาลตำบลร่วมจิต ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลร่วมจิต
• เทศบาลตำบลจริม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลจริมทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลท่าปลา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าปลา (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลท่าปลา)
• องค์การบริหารส่วนตำบลหาดล้า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหาดล้าทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลผาเลือด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลผาเลือดทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลน้ำหมัน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลน้ำหมันทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลนางพญา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนางพญาทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลร่วมจิต ครอบคลุมพื้นที่ตำบลร่วมจิต (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลร่วมจิต)

ศิลปวัฒนธรรม

ชาวอำเภอท่าปลาเป็นชาวไทยวน มีศิลปะ ประเพณี วัฒนธรรม ภาษาพูด อาหาร การแต่งกายแบบล้านนา มี'อักษรธรรมล้านนาใช้อยู่ตามวัดวาอารามต่าง ๆ มาจนปัจจุบัน

สถานที่ท่องเที่ยว

ศาลเจ้าปู่ภูพญาพ่อ บนยอดดอยพญาพ่อ อุทยานแห่งชาติลำน้ำน่าน

• เขื่อนสิริกิติ์
• อุทยานแห่งชาติลำน้ำน่าน
• อุทยานแห่งชาติศรีน่าน
• บ้านท่าเรือ
• น้ำตกวังชมภู
• น้ำตกทรายงาม
• ถ้ำแสนหาร

แหล่งข้อมูลอื่น

• แหล่งท่องเที่ยวในอำเภอท่าปลา