ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา

ศาสตราจารย์ ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา ม.ป.ช., ม.ว.ม., ต.จ.ว.
เกิด	17 ตุลาคม พ.ศ. 2473 ตรอกตันง่วนส่วย ตำบลสีลม อำเภอบางรัก จังหวัดพระนคร
เสียชีวิต	3 มกราคม พ.ศ. 2545 (71 ปี) โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ กรุงเทพมหานคร
สาเหตุเสียชีวิต	ภาวะเลือดออกหลังการผ่าตัดเนื่องจากเส้นเลือดในหัวใจตีบตัน
สัญชาติ	ไทย
ศิษย์เก่า	มหาวิทยาลัยเพนซิลเวเนีย (M.A. และ Ph.D.)
อาชีพ	นักวิชาการ
ปีปฏิบัติงาน	พ.ศ. 2496–2545
องค์การ	จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ตำแหน่ง	อาจารย์คณะอักษรศาสตร์
คู่สมรส	ศรีสอางค์ ฟักเจียม (สมรส 1955)
บุตร	ปิยศักดิ์ แย้มนัดดา
บิดามารดา	ชลวิทย์ แย้มนัดดา ช้อย แย้มนัดดา
ญาติ	อร่ามพรรณ จั่นแก้ว (พี่)
ครอบครัว	แย้มนัดดา
รางวัล	บุคคลดีเด่นในด้านอนุรักษ์ภาษาและวรรณกรรมไทย - พ.ศ. 2537
อาชีพนักเขียน
นามปากกา	ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา อาศรมศัลยา มัลลิกา ศัลยา
ผลงานที่สำคัญ	ศักดิ์ศรีนิพนธ์ ศักดิ์ศรีวรรณกรรม วรรณวิทยา

ศาสตราจารย์ ดร.ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา (17 ตุลาคม พ.ศ. 2473 – 3 มกราคม พ.ศ. 2545) เป็นนักวิชาการไทย เขาเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านภาษาวรรณคดีและกวีนิพนธ์สอนภาษาไทยรวมถึงภาษาบาลีสันสกฤตในฐานะอาจารย์ประจำคณะอักษรศาสตร์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เขาเขียนหนังสือหลายเล่มเกี่ยวกับวรรณคดีไทยและแปลงานวรรณกรรมภาษาสันสกฤตกว่า 100 เรื่องเป็นภาษาไทย

ประวัติ

ศาสตราจารย์ ดร.ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา เกิดเมื่อวันที่ 17 ตุลาคม พ.ศ. 2473 ที่บ้านเลขที่ 2678 ตรอกตันง่วนส่วย (ปัจจุบันคือซอยปราโมทย์) ตำบลสีลม อำเภอบางรัก จังหวัดพระนคร เป็นบุตรคนสุดท้องของนายชลวิทย์และนางช้อย แย้มนัดดา มีพี่สาว 1 คน คือ นางอร่ามพรรณ จั่นแก้ว

เนื่องจากบิดารับราชการกระทรวงมหาดไทย ตอนเยาว์วัยศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีจึงติดตามไปอยู่ตามจังหวัดต่าง ๆ

การศึกษา

ศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีได้ศึกษาดังต่อไปนี้

• พ.ศ. 2481–2482 ประถมปีที่ 1–2 อำเภอนาน้อย จังหวัดน่าน ระหว่างที่บิดาเป็นปลัดอำเภอ
• พ.ศ. 2483–2484 ประถมปีที่ 3–4 โรงเรียนศึกษาวิทยา ในขณะที่บิดาได้ลาออกจากราชการไปแล้ว
• พ.ศ. 2484–2485 มัธยมปีที่ 1–4 โรงเรียนมัธยมวัดสุทธิวราราม และได้รับทุนจากกระทรวงศึกษาธิการในฐานะนักเรียนเรียนดี
• พ.ศ. 2485–2488 มัธยมปีที่ 4–5 โรงเรียนสวัสดิ์อำนวยเวทย์ ระหว่างอยู่ที่อำเภอบางกรวย จังหวัดนนทบุรี
• พ.ศ. 2488–2492 มัธยมปีที่ 5–8 โรงเรียนกรุงเทพคริสเตียนวิทยาลัย หลังสงครามยุติ
• พ.ศ. 2492 จบมัธยมปีที่ 8 ได้คะแนนเป็นที่ 5 ของนักเรียนทั่วประเทศ
• พ.ศ. 2492–2496 ปริญญาตรี คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
• พ.ศ. 2499 สอบได้ประกาศนียบัตรประโยคครูพิเศษมัธยม (พ.ม.)
• พ.ศ. 2505 สอบชิงทุนคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน ไปศึกษาต่อที่มหาวิทยาลัยเพนซิลเวเนีย (Univercity of Pennsylvania) สหรัฐ
• พ.ศ. 2507 ได้รับปริญญาโท (M.A)
• พ.ศ. 2513 ได้รับปริญญาเอก (Ph.D) สาขาบูรพคดีศึกษา (Oriental Studies) วิชาเอกสันสกฤต

ศักดิ์ศรีนับเป็นคนไทยคนแรกที่สำเร็จปริญญาเอกทางภาษาสันสกฤตจากสหรัฐ

พ.ศ. 2543 ได้รับพระราชทานปริญญาอักษรศาสตร์ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ จากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

การทำงาน

ก่อนรับราชการ

ศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีเป็นครูตั้งแต่ยังเป็นนิสิต โดยเป็นครูสอนพิเศษวิชาภาษาไทย ภาษาอังกฤษ ภาษาฝรั่งเศสและประวัติศาสตร์ให้แก่นักเรียนประจำของโรงเรียนกรุงเทพคริสเตียนวิทยาลัยในเวลากลางคืนในฐานะที่เป็นนักเรียนทุนของโรงเรียน ในปี พ.ศ. 2496 เมื่อสำเร็จการศึกษาแล้วจึงสมัครเข้าเป็นครูในโรงเรียนนั้น สอนวิชาดังกล่าวจนถึงปี พ.ศ. 2501 จึงได้ลาออก

การรับราชการ

ศักดิ์ศรีเริ่มรับราชการในวันที่ 31 มีนาคม พ.ศ. 2501 ในตำแหน่งอาจารย์ตรี แผนกวิชาภาษาไทย คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย สอนวิชาภาษาไทยและภาษาบาลี ครั้นเมื่อสำเร็จการศึกษาแล้วก็กลับมาสอนภาษาไทยทั้งระดับปริญญาตรี โท เอก รวมทั้งสอนวิชาภาษาบาลี-สันสกฤตระดับปริญญาโทที่คณะอักษรศาสตร์จนกระทั่งเกษียนอายุราชการเมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2534 จากนั้นได้รับเชิญเป็นอาจารย์ผู้ชำนาญการและอาจารย์พิเศษสอนที่คณะอักษรศาสตร์ตลอดมาจนถึงแก่อนิจกรรม

นอกจากงานสอนแล้ว ศาสตราจารย์ศักดิ์ศรียังเป็นอาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ระดับปริญญาโทและเอก และเคยดำรงตำแหน่งสำคัญในคณะอักษรศาสตร์ เช่น

1. เลขานุการฝ่ายปริญญามหาบัณฑิต แผนก ภาษาตะวันออก
2. หัวหน้าภาควิชาภาษาไทย 2 สมัย ตั้งแต่ พ.ศ. 2524–2532

ส่วนตำแหน่งทางวิชาการนั้นได้ดำรงตำแหน่ง ผู้ช่วยศาสตราจารย์ รองศาสตราจารย์ ตามลำดับ และได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์พิเศษ คณะอักษรศาสตร์ เมื่อ พ.ศ. 2536

ตำแหน่งพิเศษ

ศักดิ์ศรีมีตำแหน่งนอกจากตำแหน่งทางราชการ ดังนี้

1. อาจารย์พิเศษมหาวิทยาลัยศิลปากร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยมหิดล สถาบันราชภัฏเชียงใหม่ สถาบันราชภัฏนครราชสีมา สถาบันราชภัฏมหาสารคาม สถาบันราชภัฏพระนครศรีอยุธยา สถาบันราชภัฏเพชรบูรณ์ สถาบันราชภัฏนครปฐม โรงเรียนเบญจมราชรังสฤษฎิ์ (จังหวัดฉะเชิงเทรา) โรงเรียนโยธินบูรณะ โรงเรียนวัดสุทธิวราราม โรงเรียนกรุงเทพคริสเตียนวิทยาลัย เป็นต้น
2. กรรมการประเมินผลงานวิชาการ เพื่อเลื่อนขึ้นเป็นผู้ช่วยศาสตราจารย์ และรองศาสตราจารย์ของมหาวิทยาลัยศิลปากร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยมหิดล สถาบันราชภัฏทั่วประเทศ
3. ราชบัณฑิต สาขาวรรณศิลป์ สาขาวิชาวรรณกรรมร้อยกรอง พ.ศ. 2529
4. ที่ปรึกษาการใช้ภาษาไทยของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
5. กรรมการบัญญัติศัพท์ภาษาไทยของราชบัณฑิตยสถาน
6. กรรมการทำพจนานุกรมศัพท์วรรณคดีไทยของราชบัณฑิตยสถาน
7. กรรมการวางหลักเกณฑ์เกี่ยวกับการใช้ภาษาไทยของราชบัณฑิตยสถาน
8. อนุกรรมการวางหลักเกณฑ์เกี่ยวกับการเขียนทับศัพท์ภาษาต่างประเทศในภาษาไทย
9. ประธานสำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน
10. ประธานกรรมการธนาคารศรีนคร
11. ประธานกรรมการบางกอกสหประกันภัย
12. กรรมการทุนธนชาต
13. กรรมการธนาคารทหารไทย
14. กรรมการธนาคารดีบีเอสไทยทนุ
15. กรรมการธนาคารสหธนาคาร

ผลงาน

ผลงานของศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีมีเป็นจำนวนมากทั้งร้อยแก้วและร้อยกรองส่วนใหญ่จะใช้นามจริงในการแต่งหนังสือ นอกจากนั้นเคยใช้นามปากกาบ้างเป็นบางครั้ง

มีผลงานที่เป็นร้อยแก้วมีทั้งที่เป็นงานวิจัย ตำรา บทความ ภารตนิยาย เรื่องสั้น เรื่องแปล รวมแล้วกว่า 500 เรื่อง เช่น คำกร่อนในวรรณคดีไทย หนังสือเรียนภาษาไทยระดับชั้นมัธยมศึกษาตอนปลายวิชาประวัติวรรณคดีไทย และ วิชาการพินิจวรรณคดีมรดกเฉพาะเรื่อง หนังสือเรื่องสำนวนไทยที่มาจากวรรณคดี เช่น วรรณคดีพระพุทธศาสนาพาทย์ไทย

ส่วนผลงานที่เป็นร้อยกรองกว่า 100 เรื่อง โดยเฉพาะบทอาศิรวาทในวโรกาสเนื่องด้วยพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ ซึ่งศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีแต่งอย่างสม่ำเสมอและเป็นเวลายาวนาน ทั้งได้ประดิษฐ์ฉันท์ขึ้นใหม่ถึง 4 แบบ คือ จันทรการตฉันท์ 16 และสูรยกานตฉันท์ 16 ประดิษฐ์ขึ้นเพื่อร้อยกรองถวายชัยมงคลพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช สมัยเมื่อทรงตั้งวิทยุ อ.ส. ขึ้นในระยะแรก สุรัสวดีเทวีฉันท์ 18 ประดิษฐ์ขึ้นเพื่อร้อยกรองถวายชัยมงคลสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในวโรกาสขึ้นปีใหม่ พ.ศ. 2524 และรัตนราชินีฉันท์ 16 ประดิษฐ์ขึ้นเพื่อแต่งบทอาศิรวาทถวายสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในนามจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเมื่อปี พ.ศ. 2527

ผลงานวิชาการ

1. เป็นประธานอบรมครูภาษาไทย ระดับมัธยมศึกษาตอนปลายทั่วประเทศ ตามนโยบายการให้บริการทางวิชาการของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นเวลา 6 ปี ติดต่อกัน ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2528–2533
2. เผยแพร่ความรู้ทางภาษาไทยแก่สื่อมวลชน ทั้งทางวิทยุและโทรทัศน์ ปาฐกถา พิมพ์บทความในวาระครบ 700 ปี ลายสือไท และในโอกาสอื่นๆ
3. ปาฐกถาทางวิชาการเกี่ยวกับภาษาและวรรณคดีไทย บาลีและสันสกฤตในสถาบันต่างๆ อีกหลายแห่ง
4. รวบรวมบทความวิชาการและวรรณคดี รวมตีพิมพ์แล้ว 3 เล่ม
5. อธิบายคำในสารานุกรมไทย ราชบัณฑิตยสถานและสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน โดยพระราชประสงค์ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รวมทั้งสิ้นประมาณ 100 คำ
6. ภาษาไทย 5 นาที ประมาณ 250 ตอน มอบให้สถานีวิทยุศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ

งานแปล

1. แปลวรรณกรรมสันสกฤตเป็นพาทย์ไทย กว่า 100 เรื่องรวมเป็นชุดภารตะนิยายและยังมีเรื่องวิกรมจริต ตอน เวตาลปัญจวิงศติ
2. แปลประวัติศาสตร์จีนฉบับสังเขป
3. แปลวรรณกรรมบางเรื่องของรพินทรนาถ ฐากูร

ด้วยความรู้ความเชี่ยวชาญในด้านวิชาการด้านอักษรศาสตร์ ศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีจึงได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ ให้เป็นราชบัณฑิต สาขาวิชาวรรณกรรมร้อยกรอง สำนักศิลปกรรม ตั้งแต่ พ.ศ. 2529 ได้ปฏิบัติหน้าที่สำคัญต่างๆ ในราชบัณฑิตยสถาน

งานอดิเรก

ศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีนอกจากอ่านและเขียนหนังสือแล้ว ยังสะสมหนังสือทั้งภาษาไทยและภาษาต่างประเทศ สนใจมวยไทย รำไทย เพลงไทย ดนตรีไทย หมากรุกไทย ชอบดูเพชรนิลจินดา และสะสมพระเครื่องเกือบทุกชนิด

ปั้นปลายชีวิต

โดยปรกติศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีมีสุขภาพแข็งแรง ต่อมามีอาการของโรคเบาหวานอยู่แต่ไม่รุนแรง ยังคงไปปฏิบัติงานสอนอยู่เป็นประจำ ต่อมากลางเดือน ธันวาคม พ.ศ. 2544 เกิดอาการปวดท้องจึงเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลเอกชนแพทย์พบว่ามีอาการกล้ามเนื้อหัวใจไม่ทำงาน ต้องรับการผ่าตัด ความทราบถึงสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายมารักษา ณ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์และรับเป็นคนรับในพระราชานุเคราะห์ ศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีมีกำลังใจดีมากและสุขภาพก็ดีตามลำดับ ยังพูดคุยกับศิษย์และผู้มาเยี่ยมเสมอว่า หลังผ่าตัดแล้ววันที่ 15 มกราคมก็จะไปสอน ครั้นวันที่ 3 มกราคม พ.ศ. 2545 เข้ารับการผ่าตัดหัวใจ หลังการผ่าตัดปรากฏว่าโลหิตออกไม่หยุด จึงถึงแก่อนิจกรรมในคืนนั้น สิริอายุได้ 71 ปี 2 เดือน 17 วัน

วันที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2545 เวลา 16.43 น. สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินโดยรถยนต์พระที่นั่ง จากวังสระปทุม ไปในการพระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุวัดโสมนัสวิหาร

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

ศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุดตระกูลต่าง ดังนี้

• พ.ศ. 2543 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
• พ.ศ. 2538 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2541 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 3 ตติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ต.จ.ว.)
• พ.ศ. 2544 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ)) สาขามนุษยศาสตร์
• พ.ศ. 2526 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

รางวัล

ด้วยผลงานทางวิชาการที่มีคุณค่าเป็นจำนวนมากดังกล่าว ศาสตราจารย์ศักดิ์ศรีจึงได้รับรางวัลต่างๆ ดังนี้

1. บุคคลดีเด่นในการอนุรักษ์ภาษาและวรรณกรรมไทย สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ พ.ศ. 2537
2. รางวัลพระเกี้ยวทองคำของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ประจำปี พ.ศ. 2534
3. เกียรติบัตรเชิดชูเกียรติผู้ทรงคุณวุฒิทางภาษาไทยของกรมสามัญศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ ประจำปี พ.ศ. 2534
4. รางวัลเชิดชูเกียรติครูภาษาไทยดีเด่นอุดมศึกษาระดับอุดมศึกษา ประเภทมหาวิทยาลัยของรัฐ ประจำปี พ.ศ. 2532
5. รางวัลชนะเลิศประกวดเรียงความของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 2 ปีซ้อน พ.ศ. 2494–2495
6. รางวัลชนะเลิศประกวดเรียงความงานพระราชนิพนธ์ประเภทร้อยกรองในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. 2494
7. รางวัลชนะเลิศแต่งคำประพันธ์งาน “วันแม่” ปีแรกของกระทรวงวัฒนธรรม พ.ศ. 2492
8. รางวัลชนะเลิศแต่งโคลงประเภทปฏิภาณในงานฉลองรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2491

บรรณานุกรม

• ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา. ดร..ศักดิ์ศรีนิพนธ์. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์, 2517.
• ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา, ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร..ศักดิ์ศรีวรรณกรรม. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์, 2517
• ศิลปากร, กรม. กองวรรณคดีและประวัติศาสตร์. ประวัติและผลงานผู้ทรงคุณวุฒิทางภาษาไทย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ชวนพิมพ์, 2526
• ศึกษาธิการ, กระทรวง. กรมวิชาการ. สถาบันภาษาไทย. หนังสือชุดความรู้ภาษาไทย อันดับที่ 26 เกียรติคุณปูชนียาจารย์ด้านภาษาไทย เล่ม 2. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์การศาสนา, 2543
• หนังสือบรรณรฦกเนื่องในพิธีพระราชทานเพลิงศพ ศาสตราจารย์ ดร.ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา ม.ป.ช., ม.ว.ม., ต.จ.ว. วันอาทิตย์ที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2545 ณ วัดโสมนัสวิหาร