อำเภอลอง

อำเภอลอง
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Long
อุทยานแห่งชาติดอยผากลอง ตำบลต้าผามอก เป็นความแปลกประหลาดที่เกิดจากการยุบตัว ของเปลือกโลก และการชะล้างพังทลายของหินที่ใช้เวลาหลายล้านปี ก่อเกิดภูมิทัศน์ลักษณะคล้ายปะการัง
คำขวัญ:  งามพระธาตุล้ำค่า ส้มพุทรารสเลิศ แหล่งกำเนิดผ้าจก มรดกสวนหิน ถิ่นชาวเมืองลอง
แผนที่จังหวัดแพร่ เน้นอำเภอลอง
พิกัด: 18°4′30″N 99°49′54″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	แพร่
พื้นที่
• ทั้งหมด	1,447.30 ตร.กม. (558.81 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2564)
• ทั้งหมด	53,190 คน
• ความหนาแน่น	36.75 คน/ตร.กม. (95.2 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	54150
รหัสภูมิศาสตร์	5403
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอลอง เลขที่ 166 หมู่ที่ 6 ตำบลห้วยอ้อ อำเภอลอง จังหวัดแพร่ 54150
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ลอง (ไทยถิ่นเหนือ: ) เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดแพร่

สถานีรถไฟผาคัน เป็นสถานีรถไฟระดับ 3 อยู่ห่างจากสถานีรถไฟกรุงเทพเป็นระยะทาง 578.46 กิโลเมตร ตั้งอยู่ที่หมู่ 10 บ้านผาคัน ตำบลบ้านปิน อำเภอลอง จังหวัดแพร่

สถานีรถไฟบ้านปิน ก่อสร้างและเปิดเดินรถในสมัยรัชกาลที่ 6 อาคารสถานีมีรูปแบบสถาปัตยกรรมบาวาเรียนผสมกับสถาปัตยกรรมไทยอันเป็นเอกลักษณ์ เป็นสถานีประจำอำเภอลอง

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอลองมีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอสองและอำเภอหนองม่วงไข่
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอเมืองแพร่ อำเภอสูงเม่น และอำเภอเด่นชัย
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอวังชิ้น
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอแม่ทะและอำเภอแม่เมาะ (จังหวัดลำปาง)

ที่หยุดรถไฟผาคอ อดีตเคยเป็นสถานีรถไฟผาคอ ปัจจุบันการรถไฟแห่งประเทศไทยได้ลดระดับสถานีนี้กลายเป็นที่หยุดรถ ตั้งอยู่ที่บ้านผาคอ หมู่ที่ 6 ตำบลบ้านปิน อำเภอลอง จังหวัดแพร่

ที่หยุดรถไฟห้วยแม่ต้า ตั้งอยู่ที่บ้านห้วยแม่ต้า หมู่ที่ 7 ตำบลบ้านปิน อำเภอลอง จังหวัดแพร่

ประวัติ

อำเภอลองเป็นเมืองเก่ามาแต่ก่อนพุทธกาล ไม่สามารถว่าชนชั้นใดปกครองจับเอาความได้ว่าเริ่มสมัยชนชาติละว้า (ลัวะ) เข้ามามีอำนาจในดินแดนสุวรรณภูมิ ตามตำนานพระธาตุแหลมลี่กล่าวว่า เมื่อสมัยพระพุทธเจ้ามีพระชนมายุ 65 พรรษาได้เสด็จมาเมื่องนี้พร้อมด้วยพระอรหันต์ และตรัสว่าเมืองนี้ตั้งแต่เดิมชื่อว่า "กุกุฎไก่เอิก" (เมืองไก่ขัน) ต่อมาในปี พ.ศ. 1078 พระนางจามเทวี พระราชธิดากษัตริย์ผู้ครองเมืองละโว้ซึ่งเป็นพระมเหสีของพระยารามัญผู้ครองเมืองอยุธยา (เมืองรามบุรี) ได้เสด็จมาครองเมืองหริภุญชัย (ลำพูน) ได้นำพระบรมสารีริกธาตุเสด็จมาทางชลมารค (ทางน้ำ) แต่แทนที่จะตามลำน้ำปิงขึ้นไปกลับมาทางแยกขึ้นตามลำน้ำยมมาขึ้นบกที่บ้านปากลอง (หมู่ที่ 5 ต.ปากกาง) และเหตุที่หลงทางได้ถกเถียงกันในเรื่องเส้นทางไปเมืองหริภุญชัยจึงขนานนามเมืองนี้ว่า "เมืองเววาภาสิต" และ จากการที่พระนางจามเทวีทรงตรัสว่า "ลองขึ้นไปก่อนเถอะ" คำว่า "ลอง" ที่พระนางจามเทวีทรงตรัสขึ้นมานั้นถูกนำมาเรียกชื่อเมืองใหม่ว่า "เมืองลอง" อีกชื่อหนึ่งอำเภอลองในยุคแรกจึงตั้งอยู่ที่ตำบลปากกาง ในขณะเดียวกันนี้พระนางจามเทวีได้สร้างพระเจดีย์ขึ้นที่บริเวณห้วยอ้อ ซึ่งเป็นวัดศรีดอนคำ ในปัจจุบัน

ต่อมาในราวประมาณปี พ.ศ. 1824 พระเจ้ามังรายมหาราช ผู้ครองเมืองเชียงรายทำสงคราม รบชนะเมืองต่าง ๆ ในล้านนาจนถึงเมืองลองและได้เมืองลองป็นเมืองขึ้นทรงเปลี่ยนชื่อเมืองลองใหม่เป็น "เมืองเชียงชื่น"(สันนิษฐานว่าเนื่องจากมีแร่เหล็กและแร่ตะกั่ว ซึ่งชาวบ้านในท้องถิ่นเรียกว่า "จืน" มาก) และได้ตั้งพระยาเชิญเมือง เป็นผู้ครองนครขึ้นของเขลางค์นคร (ลำปาง) มีผู้ครองนครสืบต่อมาคือ พระยาหูหิ้น พระยายุธิฐิระมาหมื่นดังนคร พระยาหัวเมืองแก้ว ราวปี พ.ศ. 2020 สงครามสงบพระยาหัวเมืองแก้วได้พาผู้คนย้ายจากเมืองเชียงชื่นมาตั้งใหม่ที่บ้านนาบ้านก่อน (บริเวณโรงเรียนห้วยอ้อปัจจุบัน) ราวปี พ.ศ. 2030 ก็ได้ย้ายเมืองใหม่อีกครั้งหนึ่ง มาตั้งที่เหล่าเวียง (ปัจจุบันคือบริเวณลำห้วยแม่กางบ้านนาจอมขวัญ) ได้เปลี่ยนชื่อเมืองใหม่กลับมาใช้ชื่อ "เมืองลอง" เหมือนเดิมต่อนั้นมามีผู้ครองเมือง คือ พระยาช้างแก้ว พระยาฟ้าป้อม พระยาฟ้าใหม่ ราวจนปี พ.ศ. 2134 พม่าได้ยกทัพมาตีเมืองเชียงใหม่ ลำปาง และเลยมาถึงเมืองลอง พระยาฟ้าป้อมและพระยาฟ้าใหม่ตายในสนามรบ เมืองลองแตกและว่างผู้ครองเมืองอยู่ระยะหนึ่ง

ราวปี พ.ศ. 2140 เจ้าผู้ครองนครลำปางได้ตั้งบุรุษผู้หนึ่งซึ่งอาสาจับช้างลายเสือนำไปถวายเจ้าเมืองลำปาง และตั้งให้เป็นเจ้าเมืองลองให้ชื่อว่า พระยาช้างปาน ครองเมืองลอง ต่อมาราวปี พ.ศ. 2160 ได้มีเจ้าผู้ครองเมืองสืบต่อมาคือ พระยาครุธราช พระยาจอมหัวค่ำ พระยาขุนท่า พระยาชัย พระยาคำลิ่ม ราวปี พ.ศ. 2318 พระยาคำลิ่มถึงแก่อสัญกรรม ไม่มีผู้ปกครอง ลำปางจึงให้พระยาชื่นสมบัติมาครองเมืองโดยมีผู้ครองเมืองสืบต่อกันมาตลอด เพราะเป็นเมืองหน้าด่านของอาณาจักรล้านนาจนตกเป็นเมืองประเทศราชของอาณาจักรกรุงศรีอยุธยา จนถึงกรุงรัตนโกสินทร์ตลอดจนสืบมา จนกระทั่งปี พ.ศ. 2445 พญาขัณฑสีมาโลหะกิจ เจ้าเมืองลองคนสุดท้าย ถูกพวกเงี้ยวฟันจนถึงแก่พิราลัยถือเป็นอันสิ้นสุดการปกครองแบบเจ้าเมือง เดิมอำเภอเมืองลองขึ้นกับนครลำปาง จนกระทั่งวันที่ 25 ตุลาคม พ.ศ. 2474 โอนอำเภอลองเข้ามาเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดแพร่ โดยแยกพื้นบางส่วนจัดตั้งเป็นอำเภอวังชิ้น และย้ายบ้านบ่อแก้วไปขึ้นกับอำเภอเด่นชัยจนถึงปัจจุบัน

• วันที่ 25 ตุลาคม 2474 โอนพื้นที่อำเภอลอง จังหวัดลำปาง มาขึ้นกับจังหวัดแพร่
• วันที่ 13 ธันวาคม 2474 โอนพื้นที่ตำบลบ้านปิน ตำบลห้วยอ้อ ตำบลหัวทุ่ง ตำบลแม่ป้าก ตำบลวังชิ้น ตำบลสรอย ตำบลปากกาง ตำบลนาพูน ตำบลเวียงต้า ตำบลต้าผามอก และตำบลทุ่งแล้ง อำเภอลอง จังหวัดลำปาง มาขึ้นกับจังหวัดแพร่ และตั้งเป็น อำเภอลอง จังหวัดแพร่
• วันที่ 20 กุมภาพันธ์ 2481 แยกพื้นที่ตำบลวังชิ้น ตำบลสรอย ตำบลนาพูน และตำบลแม่ป้าก อำเภอลอง มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอวังชิ้น ขึ้นกับอำเภอลอง
• วันที่ 10 มิถุนายน 2490 ตั้งตำบลปากกาง แยกออกจากตำบลห้วยอ้อ และตำบลหัวทุ่ง
• วันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2499 โอนพื้นที่หมู่ 15 (ในขณะนั้น) ของตำบลห้วยอ้อ อำเภอลอง ไปขึ้นกับตำบลเด่นชัย อำเภอสูงเม่น
• วันที่ 20 กันยายน 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลห้วยอ้อ ในท้องที่บางส่วนของตำบลห้วยอ้อ
• วันที่ 28 พฤศจิกายน 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลวังชิ้น ในท้องที่บางส่วนของตำบลวังชิ้น
• วันที่ 22 กรกฎาคม 2501 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอวังชิ้น อำเภอลอง เป็น อำเภอวังชิ้น
• วันที่ 31 กรกฎาคม 2505 จัดตั้งสุขาภิบาลบ้านปิน ในท้องที่บางส่วนของตำบลบ้านปิน
• วันที่ 27 ตุลาคม 2536 ตั้งตำบลบ่อเหล็กลอง แยกออกจากตำบลหัวทุ่ง
• วันที่ 9 มกราคม 2539 ตั้งตำบลแม่ปาน แยกออกจากตำบลบ้านปิน และตำบลห้วยอ้อ
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลห้วยอ้อ และสุขาภิบาลบ้านปิน เป็นเทศบาลตำบลห้วยอ้อ และเทศบาลตำบลบ้านปิน ตามลำดับ

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอลองแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 9 ตำบล 93 หมู่บ้าน ได้แก่

ที่	อักษรไทย	ตัวเมือง	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนหลังคาเรือน	จำนวนประชากร
1.	ห้วยอ้อ		Huai O	14	4,283	12,398
2.	บ้านปิน		Ban Pin	13	2,599	7,833
3.	ต้าผามอก		Ta Pha Mok	8	1,456	4,698
4.	เวียงต้า		Wiang Ta	10	2,172	6,677
5.	ปากกาง		Pak Kang	9	1,372	4,258
6.	หัวทุ่ง		Hua Thung	9	1,760	5,925
7.	ทุ่งแล้ง		Thung Laeng	12	2,460	7,265
8.	บ่อเหล็กลอง		Bo Lek Long	9	1,378	4,204
9.	แม่ปาน		Mae Pan	7	1,039	3,082

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอลองประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 11 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลห้วยอ้อ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลห้วยอ้อ เฉพาะบางส่วนของหมู่ที่ 6–10
• เทศบาลตำบลบ้านปิน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านปิน เฉพาะบางส่วนของหมู่ที่ 4–5
• เทศบาลตำบลแม่ปาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่ปานทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลแม่ลานนา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลห้วยอ้อ เฉพาะหมู่ที่ 1–5, 11–14 และบางส่วนของหมู่ที่ 6–10
• เทศบาลตำบลเวียงต้า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเวียงต้าทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลปากกาง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปากกางทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านปิน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านปิน เฉพาะหมู่ที่ 1–3, 6–13 และบางส่วนของหมู่ที่ 4–5
• องค์การบริหารส่วนตำบลต้าผามอก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลต้าผามอกทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหัวทุ่ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหัวทุ่งทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลทุ่งแล้ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลทุ่งแล้งทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ่อเหล็กลอง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ่อเหล็กลองทั้งตำบล

แหล่งข้อมูลอื่น

• ข้อมูลอำเภอลอง และสถานที่ท่องเที่ยวในอำเภอ เก็บถาวร 2008-02-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน จากเว็บไซต์จังหวัดแพร่
• ข้อมูลพื้นฐานอำเภอลอง จากเว็บไซต์ศูนย์บริการข้อมูลอำเภอ