หารีตี

หาริตี
ยักขินีหาริตีอุ้มบุตร ประติมากรรมจากเมืองเปศวาร์ อายุราวคริสต์ศตวรรษที่ 2-3 จัดแสดงอยู่ในพิพิธภัณฑ์อังกฤษ (British Museum)
สันสกฤต	Hārītī
จีน	鬼子母 (Guǐzǐmǔ)
ญี่ปุ่น	鬼子母神 (Kishimojin)
เกาหลี	귀자모신 (Gwijamoshin)
ไทย	หาริตี
เวียดนาม	Cát Tường Thiên
ข้อมูล
นับถือใน	มหายาน, วัชรยาน, พุทธแบบจีน, พุทธแบบญี่ปุ่น
พระลักษณะ	การคุ้มครองบุตร ศิริมงคล
สถานีย่อยพระพุทธศาสนา

หารีตี (สันสกฤต: Hārītī) เป็นยักขินีในเมืองเปศวาร์และในเทพปกรฌัมทางภูมิภาคต้าเซี่ยซึ่งมีที่มาจากเทวีในวัฒนธรรมฮินดู แต่ต่างกันอย่างสิ้นเชิงตรงที่นางหารีตีเป็นปอบกินคน นางมีบุตรนับร้อยและรักบุตรเป็นอันมาก แต่จับบุตรของผู้อื่นมาเป็นภักษาหารให้แก่บุตรนาง

ครั้นพระพุทธศาสนาเข้ามาสู่แว่นแคว้นดังกล่าวจากทางแม่น้ำสินธุ ก็เกิดเรื่องเล่าใหม่ว่า สตรีผู้หนึ่งซึ่งบุตรถูกนางหาริตีลักไปได้วอนขอให้พระโคตมพุทธเจ้าทรงช่วยปกป้องบุตรนางด้วย พระองค์จึงทรงลักพาไอชี (Aiji) บุตรสุดท้องของนางหารีตีไปซ่อนไว้ได้บาตร นางหารีตีออกตามหาบุตรไปทั่วท้องจักรวาลแต่ก็ไม่พบ ที่สุด นางจึงมาอ้อนวอนขอความช่วยเหลือจากพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าจึงตรัสเทศนาว่า นางเองบุตรหายไปหนึ่งเวลายังเป็นทุกข์ร้อนถึงเพียงนี้ แล้วบิดามารดาผู้อื่นซึ่งบุตรถูกนางลักไปฆ่ากินนั้นจนล่วงลับตลอดไปนั้นจะไม่ร้อนรนเป็นร้อยเท่าพันเท่าหรือ นางหารีตีเมื่อเข้าใจถึงความทุกข์ทรมานใจของบิดามารดาผู้อื่น จึงปวารณาตัวเป็นผู้คุ้มครองเด็กและเป็นอุบาสิกา ทั้งหันไปบริโภคผลมณีพืชแทนเนื้อเด็ก ภายหลัง นางกลายเป็นสัญลักษณ์แห่งการพิทักษ์รักษาเด็ก การคลอดง่าย การเลี้ยงดูอุ้มชูเด็กอย่างมีความสุข ชีวิตคู่ผัวตัวเมียสุขสันต์ปรองดอง และชีวิตครอบครัวร่มเย็นมั่นคง นางหาริตียังคุ้มครองพุทธศาสนิกชนผู้ปฏิบัติสัทธรรมปุณฑรีกสูตร และสตรีไร้บุตรยังมักกราบไหว้นางหาริตีเพื่อขอบุตรด้วย

กล่าวได้ว่า เมื่อพระพุทธศาสนามาถึงดินแดนเปศวาร์แล้ว นางหาริตีก็เปลี่ยนจากยักขินีตามวัฒนธรรมเปอร์เซียดั้งเดิมไปเป็นผู้อภิบาลพระพุทธศาสนา ซึ่งเป็นยุทธศาสตร์ทำนองเดียวกับที่ในช่วงต้นพระพุทธศาสนาใช้กลืนลัทธิวิญญาณนิยม ต่อมา วัฒนธรรมเกี่ยวกับนางหาริตีก็แพร่หลายไปในเอเชียตะวันออกเช่นญี่ปุ่น และหาริตีในวัฒนธรรมญี่ปุ่นนั้นเรียก "คิชิโมะจิง" หรือ "คิชิโบะจิง" (鬼子母神)

ระเบียงภาพ

• 
  เทวรูปนางหาริตีศิลปะญี่ปุ่น
• 
  (ขวา) ยักขินีหาริตี กับ (ซ้าย) ยักษ์ปัญจิกะ (Pañcika) ผู้เป็นสามี นางหาริตีถือกรวยแห่งความสมบูรณ์พูนผล (Cornucopia) และวางเท้านางเหนือย่ามแห่งความบริบูรณ์ ประติมากรรมจากเมืองเปศวาร์ในคริสต์ศตวรรษที่ 3 จัดแสดงอยู่ในพิพิธภัณฑ์อังกฤษ
• 
  ยักขินีหาริตีอภิบาลบุตร จิตรกรรมญี่ปุ่นในยุคคะมะกุระ ปัจจุบันได้รับการประกาศเป็นสมบัติของชาติ
• 
  ยักขินีหาริตีและบุตร ประติกรรม ณ วัดเมนดุต (Mendut) เกาะชวา ประเทศอินโดนีเซีย

อ้างอิง

• (อังกฤษ) ความเป็นมาของปิศาจคิชิโบะจิง