สังโยชน์

สังโยชน์ (บาลี: samyojana) คือ กิเลสที่ผูกมัดใจสัตว์, ธรรมที่มัดสัตว์ไว้กับทุกข์ หรือกิเลสเครื่องร้อยรัดจิตใจให้จมในวัฏฏะ มี 10 อย่าง คือ

• โอรัมภาคิยสังโยชน์ สังโยชน์เบื้องต่ำ 5 ได้แก่
  • 1. สักกายทิฏฐิ - มีความเห็นว่าขันธ์ 5 คือตัวตน
  • 2. วิจิกิจฉา - มีความสงสัยลังเลในคุณของพระรัตนตรัย คือพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์
  • 3. สีลัพพตปรามาส - มีความยึดมั่นถือมั่นอยู่ในสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือศีลพรตภายนอกพระพุทธศาสนา หรือมีความยึดมั่นในข้อปฏิบัติที่ผิดในความมุ่งหมายของพุทธศาสนา
  • 4. กามราคะ - มีความพอใจในกามคุณ
  • 5. ปฏิฆะ - ความกระทบกระทั่งในใจ ความหงุดหงิดขัดเคือง
• อุทธัมภาคิยสังโยชน์ สังโยชน์เบื้องสูง 5 ได้แก่
  • 6. รูปราคะ - มีความพอใจในรูปสัญญา
  • 7. อรูปราคะ - มีความพอใจในอรูปสัญญา
  • 8. มานะ - มีความถือตัว ความยึดมั่นถือมั่นในตัวตน ความรู้สึกสำคัญตัวว่าดีกว่า เลวกว่า หรือเสมอกัน
  • 9. อุทธัจจะ - มีความฟุ้งซ่าน
  • 10. อวิชชา - มีความไม่รู้ในอริยสัจ 4

พระโสดาบัน ทำสังโยชน์ 3 ข้อให้สิ้นไปได้ คือ สักกายทิฏฐิ, วิจิกิจฉา และสีลัพพตปรามาส

พระสกทาคามี ทำสังโยชน์ 3 ข้อให้สิ้นไปได้ และมีราคะ โทสะ โมหะ เบาบาง

พระอนาคามี ทำสังโยชน์เบื้องต่ำ 5 ข้อ หรือโอรัมภาคิยสังโยชน์ให้สิ้นไปได้

พระอรหันต์ ทำสังโยชน์เบื้องต่ำและเบื้องสูงทั้ง 10 ข้อให้สิ้นไปได้

อ้างอิง

• พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต). "พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลธรรม".
• พุทธทาสภิกขุ. "ตัวกู-ของกู ฉบับย่อความ เก็บถาวร 2016-01-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน". บทที่ 6 วิธีลดอัตตา