ยิดัม

ยิดัม หรือ ยีตัม (อังกฤษ: Yidam) หรือในภาษาสันสกฤตจะเรียกว่า อิษฏเทวดา หมายถึง เทพแห่งสมาธิ หรือ องค์พระแห่งปัญญา โดยในคําสอนวัชรยานได้มีการพูดถึงตรีมูล (ซาซุม) หรือเรียกว่าสรณะภายใน ได้แก่

1. คุรุ (ลามะ) คือ พระพุทธ องค์แทนแห่งพร
2. เทวะ (ยิดัม) คือ พระธรรมองค์แทนแห่งความสำเร็จ
3. ฑากินี (คานโดร) คือ พระสงฆ์ องค์แทนแห่งการดำเนินพุทธกิจ

ตัวอย่างเช่น หากเราปฏิบัติสวดมหากรุณาธารณี สวดโอม มณี ปัทม เม หูม เราก็ถือได้ว่ายิดัมของเราคือ พระอวโลกิเตศวร ซึ่งยิดัมที่เป็นที่รู้จักกันมาก คือ พระเหรุกะ พระเหวัชร พระวัชรกุมาร (วัชรกิลายะ) เป็นต้น

การมีอยู่ของยิดัม

ตามที่พระปัทมสัมภวะ หรือคุรุรินโปเช ผู้นําพุทธศาสนาเข้าสู่ทิเบต ท่านได้เคยกล่าวเอาไว้ว่า การไม่มียิดัม ก็หมายความว่าเราจะไม่ได้รับผลจากการปฏิบัติ หมายความว่าเมื่อเราปฏิบัติสมาธิ เราก็ต้องมีบทปฏิบัติภาวนานั่นคือวิถีทางไปสู่ความสำเร็จ ในการปฏิบัติพุทธแบบทิเบต ก็เช่นเดียวกัน พระยิดัม เป็นเทพผู้เป็นเจ้าของคำสอนและเป็นผู้รักษาคำสอน แต่ตัวท่านเองไม่ได้เป็นเทพที่เอาไว้กราบเคารพบูชาหรือขอพรให้กับใคร เพราะท่านปรากฏในการทำสมาธิ และเป็นองค์ที่เราปฏิบัติเพื่อได้รับผล ทางธรรมหรือการไปสู่แนวทางการบรรลุธรรม

รูปแบบของยิดัม

ยิดัม เท่าที่มีปรากฏมี 4 แบบ คือ

1. เหวัชระ มี 8 เศียร เรียงตามยาวข้าละ 3 เศียรกลางใหญ่สุด มีเศียรซ้อนเศียรกลางอีกหนึ่ง มีมือถือกะโหลกทั้ง 16 มือ มือข้างขวาถือรูปสัตว์ต่าง ๆ และมนุษย์ มือซ้ายถือเทพเจ้าประจำธาตุทั้ง 4 มี 4 เท้า เท้าทั้ง 2 เหยียบคน เท้าอีก 2 อยู่ในท่าร่ายรำ มีร่างกายสีน้ำเงิน
2. คุหยสมาช มี 3 เศียร แต่ละเศียรมี 3 ตา มี 6 กร อยู่ในท่ากอดรัดกับศักติ โดย 2 กรหน้าจะทำท่าวัชรหุมการ กรอื่น ๆ ถือจินดามณี จักร ดาบ รัตนะ หรือดอกบัว
3. มหามายา มี 4 เศียร 4 กร อยู่ในท่ากอดรัดกับศักติ 2 กรหน้าทำท่าวัชรหุมการ ถือถ้วยกะโหลก คันศรและลูกศร
4. สังวร มี 4 เศียร 12 กร สวมพวงมาลัยกะโหลก นุ่งหนังเสือและหนังช้าง กอดรัดกับศักติ มือถือระฆัง กระดิ่ง วัชระ เศียรพระพรหม และสัญลักษณ์ทางตันตระอื่น ๆ ถ้าอยู่ในรูปสัตสังวร มีเศียรเดียว 2 กร ประทับนั่งกอดรัดศักติ

รูปแบบอื่น ๆ ของยิดัม เช่น ยมานตกะ เหรุกะ มหากาฬ ชัมภละ จุณฑาฑากิณี มารีจี พระวัชรกุมาร(วัชรกิลายะ)และ ปัญจรักษา ในเนปาล เป็นต้น

อ้างอิง

• ผาสุข อินทราวุธ. พุทธปฏิมาฝ่ายมหายาน. กทม. โรงพิมพ์อักษรสมัย. 2543 หน้า 89-91