ขันธ์

ขันธ์ แปลว่า ตัว, หมู่, กอง, พวก, หมวด ในทางพุทธศาสนาหมายถึงส่วนหนึ่งๆ ของรูปกับนามที่แยกออกเป็น 5 กอง คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ซึ่งเรียกว่า ขันธ์ 5 หรือขันธ์ทั้ง 5

1. รูป เป็สภาพไม่รู้ รูปมีทั้งหมดมี 28 รูป มหาภูตรูป 4 มี ปฐพีธาตุ อาโปธาตุ วาโยธาตุ เตโชธาตุ ที่เหลือเป็น อุปาทยรูป 24 รูป
2. เวทนา เป็นเวทนาเจตสิก เป็นความรู้สึก มี 5 ได้แก่ ทุกข์ สุข เกิดให้จิตรู้ได้ทางกาย โสมมนัส โทมนัส อุเบกขา เกิดให้จิตรู้ได้ทางใจ
3. สัญญา เป็นสัญญาเจตสิก เป็นความจำได้หมายรู้ ได้แก่ จำสิ่งที่ปรากฏได้ทางตา รับและรู้สึกนั้นๆได้ทางใจ
4. สังขาร เป็นเจตสิก 50 ประเภท ปรุงแต่งจิตให้เป็นจิตหลากหลาย
5. วิญญาณ เป็นจิตทั้งหมด เป็นสภาพรับรู้ ได้แก่ ระบบรับรู้สิ่งนั้นๆในปัจจุบัน ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ

ขันธ์นี้ รูปจัดเป็นรูปธรรม เวทนา,สัญญา,สังขาร,วิญญาณจัดเป็นนามธรรม เมื่อจัดขันธ์เข้าในปรมัตถธรรม

• วิญญาณขันธ์ จัดเข้าในจิต
• เวทนาขันธ์ ,สัญญาขันธ์ ,สังขารขันธ์ จัดเข้าในเจตสิก
• รูปขันธ์ จัดเข้าในรูป
• การหมดเหตุปัจจัยของนามรูป จัดเข้าในนิพพาน
• ขันธ์ 5 จัดเข้าในไตรลักษณ์

อ้างอิง

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช) ป.ธ. ๙ ราชบัณฑิต พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548