อำเภอดอกคำใต้

อำเภอดอกคำใต้
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Dok Khamtai
กระถินเทศ มีชื่อท้องถิ่นภาคเหนือว่า "คำใต้" หรือ "ดอกคำใต้" ซึ่งเป็นไม้ที่เกิดขึ้นมากในบริเวณนี้ มีลักษณะเป็นพุ่มเตี้ย มีหนามแหลมคม มีดอกสีเหลืองซึ่งเป็นดอกที่มีกลิ่นหอม กลายเป็นที่มาของนามอำเภอ
คำขวัญ:  ดอกคำใต้เมืองคนงาม วัฒนธรรมหลากหลาย มากมายหัตถกรรม พระธาตุงามจอมไคร้ ร่องช้างแหล่งอาศัย มากน้ำใจชาวประชา
แผนที่จังหวัดพะเยา เน้นอำเภอดอกคำใต้
พิกัด: 19°9′45″N 99°59′36″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	พะเยา
พื้นที่
• ทั้งหมด	823.3 ตร.กม. (317.9 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2564)
• ทั้งหมด	67,681 คน
• ความหนาแน่น	82.21 คน/ตร.กม. (212.9 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	56120
รหัสภูมิศาสตร์	5605
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอดอกคำใต้ เลขที่ 318 หมู่ 8 ถนนพะเยา-เชียงคำ ตำบลดอนศรีชุม อำเภอดอกคำใต้ จังหวัดพะเยา 56120
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ดอกคำใต้ (คำเมือง: ) เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดพะเยา

พระธาตุที่ตั้งอยู่ในเขตเมืองโบราณซึ่งเป็นจุดสูงสุดของเมือง เวียงฮาง คือ พระธาตุแจโว  มีตำนานกล่าวว่า ปู่แจ และ ย่าโว เป็นผู้สร้างพระธาตุเจดีย์องค์นี้ขึ้นเพื่อบรรจุพระเกศาธาตุของพระพุทธเจ้า ตามตำนานบอกว่าภายในพระธาตุแจโว มีการบรรจุ พระเกศาธาตุ 2 เส้น และพระบรมธาตุส่วนปลายจมูก ขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเวียงลอ เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าที่มีพื้นที่ครอบคลุมท้องที่ 4 อำเภอ ได้แก่ ป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่จุน อำเภอจุน เนื้อที่ประมาณ 96,875 ไร่ ป่าสงวนแห่งชาติป่าห้วยดอกเข็ม และป่าแม่อิงฝั่งขวา อำเภอดอกคำใต้ เนื้อที่ประมาณ 49,375 ไร่ ป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่ยม อำเภอปง เนื้อที่ประมาณ 43,750 ไร่ และป่าสงวนแห่งชาติป่าน้ำแวน และป่าห้วยไคร้ อำเภอเชียงคำ

ทุ่งนาในเขตอำเภอดอกคำใต้ ซึ่งเขตอำเภอดอกคำใต้มีลักษณะเป็นที่ราบสูงและภูเขาด้านทิศตะวันตกลาดเอียงไปทางทิศใต้ บางส่วนเป็นที่ราบลุ่ม ซึ่งเป็นพื้นที่ทำการเกษตรและเป็นที่อยู่อาศัย

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอดอกคำใต้ตั้งอยู่ทางตอนกลางของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับอำเภอข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอป่าแดด (จังหวัดเชียงราย)
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอสอง (จังหวัดแพร่) และอำเภองาว (จังหวัดลำปาง)
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอจุน อำเภอปง และอำเภอเชียงม่วน
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอเมืองพะเยา และอำเภอภูกามยาว

ประวัติ

ในสมัยสุโขทัยเป็นราชธานี ซึ่งมีพ่อขุนรามคำแหงมหาราชเป็นกษัตริย์ ได้มีสัมพันธ์ไมตรีอย่างดียิ่งกับเมืองภูกามยาว (จังหวัดพะเยา) ซึ่งมีพญางำเมืองเป็นกษัตริย์ พ่อขุนรามคำแหงได้เสด็จมาเยี่ยมเป็นประจำ โดยยกขบวนช้าง ม้า บริวาร มาเป็นอันมาก โดยเสด็จผ่านทางเวียงโกศัย (จังหวัดแพร่) ผ่านมาทางอำเภอดอกคำใต้ จนถึงเมืองภูกามยาว จนเกิดรอยตีนช้าง ตีนม้า เมื่อฝนตกทำให้น้ำไหลตามรอยตีนช้าง ตีนม้า จนกลายเป็นร่องลึก เรียกว่า “แม่น้ำร่องช้าง” ประชาชนเห็นว่าเป็นแหล่งที่อุดมสมบูรณ์จึงมาตั้งบ้านแปงเมืองอยู่ตามลำน้ำ และประกอบกับสองฝั่งลำน้ำร่องช้างมีต้นดอกคำใต้ขึ้นเป็นอันมาก จึงตั้งชื่อชุมชนนี้ว่า บ้านดอกคำใต้ ต่อมาชุมชนมีขนาดใหญ่ขึ้น และได้ยกฐานะเป็น "อำเภอดอกคำใต้" ขึ้นต่อบริเวณพายัพเหนือ เมื่อ พ.ศ. 2397

ต่อมาได้เปลี่ยนนามอำเภอเป็น "อำเภอสันช้างหิน" ซึ่งมีนามมาจากที่ชาวบ้านคนหนึ่งลงไปอาบน้ำในแม่น้ำร่องช้างที่หน้าวัดบังเอิญได้พบช้างซึ่งทำด้วยหินสองตัวตัวหนึ่งมีพระพุทธรูปอยู่บนหลังอีกตัวหนึ่งมีประสาทประทับอยู่บนหลังชาวบ้านคนนั้นก็ได้บอกให้คนทั้งหลายมาช่วยกันนำเอาช้างทั้งสองตัวขึ้นมาอาศัยเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นครั้งนั้นเป็นนิมิตชาวบ้านุจึงตั้งชื่อว่าวัดสันช้างหิน และถูกยุบเป็นตำบลเมื่อ พ.ศ. 2460 จนถึง พ.ศ. 2506 ได้ยกฐานะเป็นกิ่งอำเภอ และเมื่อวันที่ 28 ตุลาคม พ.ศ. 2508 ได้ยกฐานะเป็นอำเภออีกครั้งจนถึงปัจจุบัน

• วันที่ 12 มิถุนายน 2453 รวมเมืองเชียงแสน เมืองเชียงราย เมืองฝาง เวียงป่าเป้า เมืองพะเยา อำเภอแม่ใจ อำเภอดอกคำใต้ อำเภอแม่สรวย เมืองเชียงคำ และเมืองเชียงของ จังหวัดพายัพเหนือ ขึ้นเป็นเมืองจัตวา เรียกว่า จังหวัดเชียงราย และกำหนดให้มีการปกครองทั้งหมด 10 อำเภอ ได้แก่ อำเภอเมืองเชียงแสน อำเภอเมืองเชียงราย อำเภอเมืองฝาง อำเภอเวียงป่าเป้า อำเภอเมืองพะเยา อำเภอแม่ใจ อำเภอดอกคำใต้ อำเภอแม่สรวย อำเภอเมืองเชียงคำ และอำเภอเมืองเชียงของ
• วันที่ 29 เมษายน 2460 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอดอกคำใต้ จังหวัดเชียงราย เป็น อำเภอสันช้างหิน
• วันที่ 23 ธันวาคม 2460 ยุบอำเภอสันช้างหิน จังหวัดเชียงราย และแบ่งท้องที่รวมเข้ากับอำเภอพะเยา
• วันที่ 23 มกราคม 2481 รวมพื้นที่หมู่ 6, 11-12, 15-17 (ในขณะนั้น) ของตำบลดงเจน กับตำบลห้วยลาน จัดตั้งขึ้นเป็น ตำบลห้วยลาน และรวมพื้นที่ตำบลร่องจะว้า ตำบลสันช้างหิน ตำบลดอกคำใต้ พื้นที่หมู่ 1-5, 7-10,14,18 (ในขณะนั้น) ของตำบลดงเจน หมู่ 1-3 (ในขณะนั้น) ของตำบลจำป่าหวาย หมู่ 1,6 (ในขณะนั้น) ของตำบลแม่ต๋ำ หมู่ 7 (ในขณะนั้น) ของตำบลในเวียง จัดตั้งขึ้นเป็น ตำบลดอกคำใต้ กับรวมพื้นที่ตำบลบ้านถ้ำ ตำบลบ้านปิน หมู่ 6 (ในขณะนั้น) ของตำบลดอกคำใต้ จัดตั้งขึ้นเป็น ตำบลบ้านปิน ยุบพื้นที่ตำบลร่องจะว้า ตำบลบ้านถ้ำ ตำบลสันช้างหิน เพราะไม่มีหมู่บ้านเหลืออยู่ จึงหมดความจำเป็นที่จะให้ตั้งเป็นตำบลอยู่ต่อไป
• วันที่ 12 พฤศจิกายน 2483 แยกหมู่บ้านที่ 1-5 (ในขณะนั้น) ตำบลแม่นาเรือ หมู่ 30-32,34 (ในขณะนั้น) ตำบลห้วยลาน หมู่ 1-11,34 (ในขณะนั้น) ตั้งเป็น ตำบลจำป่าหวาย กับแยกหมู่บ้านที่ 27 (ในขณะนั้น) ตำบลบ้านต๊ำ หมู่ 1-6,14 (ในขณะนั้น) ตำบลห้วยลาน หมู่ 1-11,34 (ในขณะนั้น) ตำบลดอกคำใต้ ตั้งเป็น ตำบลดงเจน
• วันที่ 5 กุมภาพันธ์ 2506 แยกพื้นที่ตำบลดอกคำใต้ ตำบลห้วยลาน และตำบลบ้านปิน จากอำเภอพะเยา มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอดอกคำใต้ และกำหนดให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอพะเยา
• วันที่ 20 กรกฎาคม 2508 จัดตั้งสุขาภิบาลดอกคำใต้ ในท้องที่หมู่ 1 บ้านร่องจว้า, หมู่ 2 บ้านสันติพงษ์, หมู่ 3 บ้านศรีชุม, หมู่ 5-6 บ้านสันกลาง, หมู่ 7 บ้านดอนเหล็ก, หมู่ 8 บ้านสันช้างหิน, หมู่ 9 บ้านนาหลิม, หมู่ 10 บ้านสันป่าหมาก, หมู่ 11 บ้านบุญเกิด, หมู่ 12 บ้านบุญเรือง และหมู่ 13 บ้านหัวฝาย ตำบลดอกคำใต้
• วันที่ 27 กรกฎาคม 2508 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอดอกคำใต้ อำเภอพะเยา เป็น อำเภอดอกคำใต้
• วันที่ 9 เมษายน 2517 ตั้งตำบลดอนศรีชุม แยกออกจากตำบลดอกคำใต้
• วันที่ 12 สิงหาคม 2518 ตั้งตำบลบ้านถ้ำ แยกออกจากตำบลบ้านปิน
• วันที่ 14 กันยายน 2519 ตั้งตำบลสันโค้ง แยกออกจากตำบลดอนศรีชุม และตำบลบ้านถ้ำ
• วันที่ 28 กรกฎาคม 2520 แยกพื้นที่อำเภอพะเยา อำเภอจุน อำเภอเชียงคำ อำเภอเชียงม่วน อำเภอดอกคำใต้ อำเภอปง และอำเภอแม่ใจ ออกจากการปกครองจังหวัดเชียงราย รวมตั้งขึ้นเป็น จังหวัดพะเยา
• วันที่ 2 ตุลาคม 2527 ตั้งตำบลป่าซาง แยกออกจากตำบลห้วยลาน และตั้งตำบลหนองหล่ม แยกออกจากตำบลบ้านปิน
• วันที่ 15 กันยายน 2532 ตั้งตำบลดงสุวรรณ แยกออกจากตำบลป่าซาง
• วันที่ 29 สิงหาคม 2534 ตั้งตำบลบุญเกิด แยกออกจากตำบลดอกคำใต้
• วันที่ 30 กันยายน 2535 จัดตั้งสุขาภิบาลบ้านถ้ำ ในท้องที่หมู่ 1-4, 7-14 ตำบลบ้านถ้ำ
• วันที่ 27 พฤศจิกายน 2535 ตั้งตำบลสว่างอารมณ์ แยกออกจากตำบลดอนศรีชุม
• วันที่ 27 ตุลาคม 2536 ตั้งตำบลคือเวียง แยกออกจากตำบลบ้านปิน และตำบลบ้านถ้ำ
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลดอกคำใต้ และสุขาภิบาลบ้านถ้ำ เป็น เทศบาลตำบลดอกคำใต้ และเทศบาลตำบลบ้านถ้ำ ตามลำดับ ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 29 กันยายน 2547 ยุบสภาตำบลบุญเกิด และสภาตำบลสว่างอารมณ์ รวมเข้ากับเทศบาลตำบลดอกคำใต้ และยุบสภาตำบลบ้านถ้ำ รวมเข้ากับเทศบาลตำบลบ้านถ้ำ
• วันที่ 16 พฤษภาคม 2551 จัดตั้งเทศบาลตำบลดอกคำใต้ เป็น เทศบาลเมืองดอกคำใต้
• วันที่ 18 กรกฎาคม 2551 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลห้วยลาน เป็น เทศบาลตำบลห้วยลาน
• วันที่ 27 ตุลาคม 2552 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลหนองหล่ม เป็น เทศบาลตำบลหนองหล่ม

หน่วยพิทักษ์ป่าที่ วล.2 (ห้วยชมภู) ตั้งอยู่ในเขตบ้านใหม่ดอนเจริญ หมู่ที่ 11 ตำบลสันโค้ง อำเภอดอกคำใต้ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเวียงลอ

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอดอกคำใต้แบ่งเขตการปกครองเป็น 12 ตำบล 125 หมู่บ้าน ได้แก่

ที่	ชื่อตำบล	ตัวเมือง	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนครัวเรือน	จำนวนประชากร
1.	ดอกคำใต้		Dok Kham Tai	10	2,545	5,702
2.	ดอนศรีชุม		Don Si Chum	10	2,645	5,545
3.	บ้านถ้ำ		Ban Tham	12	3,258	8,197
4.	บ้านปิน		Ban Pin	10	2,011	5,034
5.	ห้วยลาน		Huai Lan	16	3,348	8,837
6.	สันโค้ง		San Khong	11	2,198	6,225
7.	ป่าซาง		Pa Sang	10	1,834	4,975
8.	หนองหล่ม		Nong Lom	9	1,854	5,950
9.	ดงสุวรรณ		Dong Suwan	11	1,925	4,665
10.	บุญเกิด		Bun Koet	9	1,884	4,372
11.	สว่างอารมณ์		Sawang Arom	8	1,503	3,793
12.	คือเวียง		Khue Wiang	9	1,679	4,386

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอดอกคำใต้ประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 11 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลเมืองดอกคำใต้ ครอบคลุมพื้นที่หมู่ 1 (บางส่วน), 2 (บางส่วน), 7 ตำบลดอกคำใต้ หมู่ 1, 5, 7, 8 (บางส่วน), 9 (บางส่วน), 10 ตำบลดอนศรีชุม ตำบลบุญเกิดทั้งตำบล และตำบลสว่างอารมณ์ทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลบ้านถ้ำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านถ้ำทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลห้วยลาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลห้วยลานทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลหนองหล่ม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองหล่มทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลดอกคำใต้ ครอบคลุมพื้นที่หมู่ 1 (บางส่วน), 2 (บางส่วน), 3-6, 9-10 ตำบลดอกคำใต้ (เฉพาะนอกเขตเทศบาลเมืองดอกคำใต้)
• องค์การบริหารส่วนตำบลดอนศรีชุม ครอบคลุมพื้นที่หมู่ 2-4, 6, 8 (บางส่วน), 9 (บางส่วน) ตำบลดอนศรีชุม (เฉพาะนอกเขตเทศบาลเมืองดอกคำใต้)
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านปิน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านปินทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลสันโค้ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสันโค้งทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลป่าซาง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลป่าซางทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลดงสุวรรณ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลดงสุวรรณทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลคือเวียง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคือเวียงทั้งตำบล