วิปัสสนา
|
ส่วนหนึ่งของ | |
| ศาสดา | |
| จุดมุ่งหมาย | |
| นิพพาน | |
| พระรัตนตรัย | |
| ความเชื่อและการปฏิบัติ | |
| ศีล (ศีลห้า) · ธรรม (เบญจธรรม) สมถะ · วิปัสสนา บทสวดมนต์และพระคาถา | |
| คัมภีร์และหนังสือ | |
| พระไตรปิฎก พระวินัยปิฎก · พระสุตตันตปิฎก · พระอภิธรรมปิฎก | |
| หลักธรรม | |
| ไตรลักษณ์ · อริยสัจ 4 · มรรค 8 · ปฏิจจสมุปบาท · มงคล 38 | |
| นิกาย | |
| เถรวาท · มหายาน · วัชรยาน | |
| สังคมศาสนาพุทธ | |
| ปฏิทิน · บุคคล · วันสำคัญ · ศาสนสถาน | |
| การจาริกแสวงบุญ | |
| พุทธสังเวชนียสถาน · การแสวงบุญในพุทธภูมิ | |
| ดูเพิ่มเติม | |
| อภิธานศัพท์ศาสนาพุทธ หมวดหมู่ศาสนาพุทธ | |
วิปัสสนา หมายถึง ความเห็นแจ้งในสังขารทั้งหลายว่าไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และไม่ใช่ตัวตน[1]
สมถะและวิปัสสนาถือเป็นธรรมที่ควรเจริญ (ตามทสุตตรสูตร)[2] และเป็นธรรมฝ่ายวิชชา (ตามพาลวรรค)[3]
วิปัสสนาภูมิ[แก้]
วิปัสสนาภูมิ คือ ธรรมทั้งหลายอันแยกประเภทเป็น ขันธ์ อายตนะ ธาตุ อินทรีย์ สัจจะ และปฏิจจสมุปบาท
วิปัสสนาภูมิ หมายถึง ธรรมอันเป็นอารมณ์ของวิปัสสนา
วิปัสสนาญาณ[แก้]
ดูบทความหลักที่ ญาณ
วิปัสสนากรรมฐาน[แก้]
วิปัสสนากรรมฐาน หมายถึง การปฏิบัติกรรมฐานตามแนวทางในมหาสติปัฏฐานสูตร คือ การเจริญสติอันเป็นไปใน กาย เวทนา จิต และธรรม
วิปัสสนากรรมฐาน กับ สมถกรรมฐาน ในมหาสติปัฏฐานสูตร อิริยาปถบรรพะ สัมปชัญญบรรพะ ธาตุมนสิการบรรพะ เวทนาบรรพะ จิตตบรรพะ นีวรณบรรพะ ขันธบรรพะ อายตนบรรพะ โพชฌังคบรรพะ และสัจจะบรรพะ จัดเข้าในฝ่ายของวิปัสสนา , ส่วน อานาปานบรรพะ และปฏิกูลมนสิการบรรพะ จัดเข้าในฝ่ายของสมถะ เพราะสามารถทำให้บรรลุโลกียอัปปนาได้, ส่วน นวสีวถิกาบรรพะ จัดเข้าทั้งในฝ่ายสมถะและฝ่ายวิปัสสนา,
วิปัสสนากรรมฐาน แบ่งออกเป็น 2 อย่างคือ 1.มีฌานเป็นบาท และ2.วิปัสสนานิยม[4] มีฌานเป็นบาท หมายถึง ผู้เจริญสมถกรรมฐานจนได้ฌานสมาบัติแล้วจึงเจริญวิปัสสนาต่อไปเลย เช่น อานาปานสติ 16 ขั้น ที่เจริญจากสมถะต่อเนื่องไปจนถึงวิปัสสนาตามลำดับ ปฏิกูลมนสิการบรรพะและนวสีวถิกาบรรพะแม้สามารถบรรลุโลกียะอัปปนาได้ แต่ก็ได้เพียงแค่ปฐมฌาน ซึ่งจะไม่สามารถเข้าถึงเวทนานุปัสสนา มีปีติเกิดขึ้นก็รู้(อานาปานสติขั้นที่ 5)เพราะละวิตก วิจาร ก็ต้องบรรลุทุติยฌานขึ้นไป , ส่วนวิปัสสนานิยม หมายถึง ผู้เจริญวิปัสสนาล้วน จนบรรลุโสฬสญาณ 16 ตามลำดับวิสุทธิ 7 วิปัสสนานิยม ไม่มีรูปแบบบันทึกไว้ชัดเจน แต่มีรูปแบบการปฏิบัติที่สืบทอดกันมา โดยจะเจริญวิปัสสนาในหมวดอิริยาปถบรรพะและสัมปชัญญบรรพะเป็นหลัก ด้วยการเดินจงกรมสลับกับนั่งสมาธิ ในเวลาที่ใกล้เคียงเพื่อรักษาสมดุลของวิริยะพละและสมาธิพละ มีคำบริกรรมสภาวะที่ปรากฏตามด้วยคำว่าวตหรือหนอ ในอิริยาบถนั่งจะกำหนด 3 อย่าง คือ 1.ธาตุมนสิการบรรพะ ดูท้องพองและท้องยุบ (เป็นวาโยปรมัตถรูป แก้สันตติปกปิดอนิจจัง) 2.อิริยาปถบรรพะ ดูรูปอิริยาบถนั่ง (เป็นวิการรูป แก้อิริยาบถปกปิดทุกขัง) 3.อายตนบรรพะ เพ่งความรู้สึกรับรู้ที่ผิวหนังเป็นจุดๆไป (เป็นโผฏฐัพพะรูป แก้ฆนสัญญาปกปิดอนัตตา) ทั้งสามอย่างนี้ท่านว่าเป็นสัมมสนรูป คือรูปที่สมควร เพราะมีลักษณะเสถียรภาพกว่า รูป เสียง กลิ่น รส ธรรมารมณ์ และโผฏฐัพพะส่วนใหญ่ที่เอาแน่นอนไม่ได้ เช่นจะกำหนดความร้อนเป็นอารมณ์ บางทีก็กลายเป็นเย็นไม่แน่นอน
