รูป (ศาสนาพุทธ)

รูปในทางพุทธศาสนา มีหลายความหมาย ดังนี้

1. เป็นธรรมะคำหนึ่งอย่างเช่นในคำว่า
2. นามธรรม แปลว่า สิ่งชำรุดทรุดโทรม, สิ่งที่แตกสลาย, สิ่งที่ผันแปรได้
3. หมายถึงรูปร่างที่มองเห็นด้วยตา คือร่างกายหรือตัวตนของคน สัตว์สิ่งของ อันเกิดขึ้นจากการรวมตัวของธาตุ 4 คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม จัดเป็นหนึ่งในขันธ์ 5 (รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ) มีสภาวะเกิดดับคือ เกิด แก่ เจ็บ และ ตาย
4. ใช้เป็นคำแสดงลักษณะหรือลักษณะนามของภิกษุสามเณร เช่นภิกษุ 3 รูป สามเณร 5 รูป
5. ในสมัยก่อนใช้เป็นคำแทนตัวเองของภิกษุสามเณรที่พูดกับคฤหัสถ์ เช่นเดียวกับคำว่า อาตมา, ฉัน เช่น "วันนี้รูปไปไม่ได้หรอกโยม รูปไม่ว่าง" หมายความว่า "อาตมาไปไม่ได้ ไม่ว่าง" นั่นเอง

มหาภูตรูป๔

ปฐวี อาโป วาโย เตโช

อุปาทายรูป๒๔

ปสาทรูป๕

จักขุปสาท โสตปสาท ฆานปสาท ชิวหาปสาท กายปสาท

โคจรรูป๔

รูปะ สัททะ คันธะ รสะ

ภาวรูป๒

ปริสภาวะ ภาวะแห่งบุรุษ อิตถีภาวะ ภาวะแห่งสตรี

หทยรูป๑

เป็นรูปที่เกิดจากกรรมเป็นสมุฏฐาน ตั้งอยู่ภายในช่องเนื้อเยื่อหัวใจโตเท่าเมล็ดดอกบุนนาค เป็นที่อาศัยเกิดของจิต (จิตประเภทมโนธาตุ และมโนวิญญาณธาตุ) เพื่อการรู้ธรรมารมณ์

ชีวิตรูป๑

ชีวิตรูป ความเป็นชีวิต (ชีวิตินทรีย์) ที่เกิดจากกฎพีชนิยามคือ สมตา (ปรับให้เหมาะสม) ชีวิตา (มีกระบวนการทำงาน) วัฏฏตา (มีระบบสืบพันธุ์)

อาหารรูป๑

อาหารรูป

ปริจเฉทรูป๑

ปริจเฉทรูป ช่องว่างต่างๆภายในกาย

วิญญัติรูป๒

กายวิญญัติ การกระทำทางกาย วจีวิญญัติ การกระทำทางวาจา

วิการรูป๓

รูปปัสสะ ลหุตา ความเบาแห่งรูป รูปัสสะมุทุตา ความอ่อนแห่งรูป รูปปัสสะ กัมมัญญตา ความควรแก่การงาน พอเหมาะ พอประมาณ แห่งรูป

ลักขณรูป๔

รุปปัสสะ อุจจโย ความเติบโตแห่งรูป รูปปัสสะ สันตติ ความสืบต่อแห่งรูป รุปํสสะ ชรตา ความทรุดโทรมแห่งรูป รูปัสสะ อนิจจัง ความแปรปรวนแห่งรูป

อ้างอิง

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช) ป.ธ. ๙ ราชบัณฑิต พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548