เมตตา

ในศาสนาพุทธ เมตตา เป็นหลักธรรมหนึ่งในพรหมวิหาร 4 ซึ่งประกอบไปด้วย เมตตา กรุณา มุทิตา และอุเบกขา โดยเป็นปัจจัยให้เกิดพรหมวิหารอื่นได้

ลักษณะของเมตตา

ในวิสุทธิมรรค สมาธินิทเทส พรหมวิหารนิเทส แสดงลักษณะของเมตตาพรหมวิหารไว้ว่า

เมตตามีอาการประพฤติเกื้อกูลเป็นลักษณะ
มีการน้อมนำเข้าไปเกื้อกูลประโยชน์ในสัตว์เป็นรส
มีการบำบัดความอาฆาตเป็นปัจจุปัฏฐาน (อาการที่ปรากฏ)
มีการเห็นสัตว์เป็นที่ชอบใจ คือไม่โกรธเคือง ไม่ขุ่นเคืองในขณะนั้นเป็นปทัฏฐาน (เหตุใกล้)
มีการเข้าไปสงบความพยาบาทเป็นสมบัติ
มีความเสน่หาเป็นวิบัติ

ตามอัฏฐสาลินี อรรถกถา พระธัมมสังคณีปกรณ์ ทุกนิกเขปกถา เหตุโคจฉกะ พระบาลีนิทเทอโทสะ (1062) ได้แสดงลักษณะของเมตตาไว้ว่า

เมตตามีชื่อว่าไมตรี เนื่องจากเป็นกิริยาที่สนิทสนม
เมตตามีชื่อว่าการเอ็นดู เพราะคอยปกป้องคุมครอง
เมตตามีชื่อว่าความแสวงหาผลประโยชน์เกื้อกูล
เมตตามีชื่อว่าความสงสาร เนื่องจากคอยหวั่นไหวตามไปด้วย

ดังนั้น การจะแสดงว่ามีเมตตาต่อบุคคลใด จึงต้องมีลักษณะดังกล่าว ซึ่งหากว่าไม่ใช่อาการเหล่านี้ จิตขณะนั้นอาจเป็นโลภะหรือโทสะซึ่งเป็นอกุศลจิต ไม่ใช่เมตตา

อานิสงส์ของเมตตา

ในอังคุตตรนิกาย อัฏฐกนิบาต เมตตาวรรคที่ 1 เมตตาสูตร และในอังคุตรนิกาย เอกาทสนิบาต เมตตาสูตร ได้สรุปอานิสงส์ของเมตตาไว้ดังนี้

ย่อมหลับเป็นสุข
ย่อมตื่นเป็นสุข
ย่อมไม่ฝันลามก (คืออกุศลทั้งหลาย)
ย่อมเป็นที่รักแห่งมนุษย์ทั้งหลาย
ย่อมเป็นที่รักแห่งอมนุษย์ทั้งหลาย
เทวดาย่อมรักษา
ไฟ ยาพิษ หรือศาสตรา ย่อมไม่กล้ำกราย
จิตย่อมตั้งมั่นโดยเร็ว
สีหน้าย่อมผ่องใส
เป็นผู้ไม่หลงใหลทำกาละ
เมื่อไม่แทงตลอดคุณที่ยิ่งยอด (เป็นพระอรหันต์) ย่อมเข้าถึงพรหมโลก

การแผ่เมตตา

บทสวดแผ่เมตตาโดยทั่วไป จะกล่าวว่าขอสัตว์ทั้งหลายทั้งปวงจงเป็นผู้ไม่มีเวร ไม่มีความเบียดเบียน ไม่มีทุกข์ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ทั้งสิ้นเถิด แต่ในขุทกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค ยุคนัทธวรรค เมตตากถา ได้แสดงไว้ว่า "เมตตาเจโตวิมุตติ แผ่ไปโดยไม่เจาะจงด้วยอาการ 5 เมตตาเจโตวิมุตติ แผ่ไปโดยเจาะจงด้วยอาการ 7 เมตตาเจโตวิมุตติ แผ่ไปสู่ทิศทั้งหลายด้วยอาการ 10" ซึ่งในวิสุทธิมรรคได้แสดงไว้ว่าผู้จะแผ่เมตตาดังกล่าวได้ต้องบรรลุอัปปนาสมาธิแล้วคือได้ฌานจิตแล้ว ดังนั้น ตามอรรถกถาในคัมภีร์วิสุทธิมรรค ผู้ยังไม่บรรลุฌานจิตจึงไม่อาจแผ่เมตตาให้สัตว์ทั้งปวงได้ แต่สามารถมีเมตตาต่อสัตว์หรือบุคคลได้

อ้างอิง