อำเภอคำเขื่อนแก้ว

อำเภอคำเขื่อนแก้ว
อำเภอ
คำขวัญ: เมืองโบราณ ธารสองสาย ไก่รสเด็ด เมล็ดข้าวหอม
พิกัดภูมิศาสตร์: 15°39′11″N 104°18′32″E
อักษรไทย	อำเภอคำเขื่อนแก้ว
อักษรโรมัน	Amphoe Kham Khuean Kaeo
จังหวัด	ยโสธร
พื้นที่
• ทั้งหมด	538.25 ตร.กม. (207.82 ตร.ไมล์)
ประชากร (2562)
• ทั้งหมด	66,244
• ความหนาแน่น	123.07 คน/ตร.กม. (318.7 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	35110, 35180 (เฉพาะตำบลนาคำ ดงแคนใหญ่ นาแก และแคนน้อย)
รหัสภูมิศาสตร์	3504
ที่อยู่ ที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอคำเขื่อนแก้ว (ถนนแจ้งสนิท) ตำบลลุมพุก อำเภอคำเขื่อนแก้ว จังหวัดยโสธร 35110
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

คำเขื่อนแก้ว เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดยโสธร ตั้งอยู่ทางตะวันออกของจังหวัด ห่างจากตัวจังหวัด 23 กิโลเมตร เป็นเมืองใหญ่อันดับ 3 รองจากอำเภอเมืองยโสธร และอำเภอเลิงนกทา มีจำนวนประชากรมากเป็นอันดับที่ 3 ของจังหวัดยโสธร อีกทั้งยังตั้งอยู่ในเส้นทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 23 (ถนนแจ้งสนิท) ตัดกับทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2083 จึงเป็นชุมทางคมนาคมขนส่งที่สำคัญ คือ เส้นทางเชื่อมไปยังจังหวัดอุบลราชธานี (คำเขื่อนแก้ว-เขื่องใน-อุบลราชธานี) และเส้นทางเชื่อมไปยังจังหวัดศรีสะเกษ (คำเขื่อนแก้ว-มหาชนะชัย-ราษีไศล-อุทุมพรพิสัย-ศรีสะเกษ) อีกทั้งยังมีโบราณสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์คือ ปราสาทดงเมืองเตย , พระธาตุกู่จาน และกู่บ้านงิ้ว

ประวัติ

อำเภอคำเขื่อนแก้ว เดิมชื่อ บ้านลุมพุก เป็นชุมชนโบราณที่ตั้งบ้านเรือนอยู่บริเวณหนองลุมพุกใกล้กับวัดบูรพาราม ต่อมาวันที่ 20 พฤษภาคม พ.ศ. 2440 ได้รวมหมู่บ้านที่อยู่ใกล้เคียงบ้านลุมพุกจัดตั้งขึ้นเป็นตำบลลุมพุก ขึ้นแขวงเมืองยโสธร บริเวณอุบลราชธานี

ปี พ.ศ. 2445 ได้ลดฐานะเมืองยโสธรลงเป็นอำเภอ แบ่งออกเป็น 2 อำเภอคือ บริเวณเมืองยโสธรเดิมให้เป็นอำเภอปจิมยะโสธร และบริเวณบ้านลุมพุกตั้งขึ้นเป็นอำเภออุทัยยะโสธรขึ้นกับจังหวัดอุบลราชธานี โดยมีหลวงยศเยศสุรามฤทธิ์ (ตา ไนยะกุล) เป็นนายอำเภอคนแรก

ปี พ.ศ. 2456 รัชกาลที่ 6 ทรงมีพระราชดำรัสว่า นามอำเภอในมณฑลอุบลซึ่งเรียกใช้ในราชการอยู่เวลานี้ ยังไม่เหมาะสมกับท้องที่ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนนามอำเภอเหล่านี้ใหม่ จึงมีการเปลี่ยนชื่ออำเภออุไทยยะโสธร เป็นอำเภอคำเขื่อนแก้ว (ซึ่งนำชื่อของเมืองคำเขื่อนแก้วเดิม อยู่ในฐานะการปกครองของเมืองเขมราฐมาตั้งเป็นนามอำเภอ)

• วันที่ 12 ตุลาคม 2456 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอปจิมยโสธร จังหวัดอุบลราชธานี มณฑลอุบลราชธานี เป็น อำเภอคำเขื่อนแก้ว
• วันที่ 29 เมษายน 2460 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอคำเขื่อนแก้ว จังหวัดอุบล มณฑลอุบล เป็น อำเภอลุมพุก
• วันที่ 7 กันยายน 2467 โอนพื้นที่ตำบลหนองหิน (ในขณะนั้น) ของอำเภอลุมพุก ไปตั้งเป็นตำบลหนองหิน อำเภอยโสธร
• วันที่ 8 เมษายน 2484 โอนพื้นที่หมู่ 10 (ในขณะนั้น) ของตำบลโพนทัน ไปขึ้นกับตำบลสงเปือย
• วันที่ 10 มิถุนายน 2490 ตั้งตำบลโพนทัน แยกออกจากตำบลย่อ และตำบลลุมพุก ตั้งตำบลทุ่งมน แยกออกจากตำบลย่อ และตำบลกู่จาน ตั้งตำบลนาคำ แยกออกจากตำบลดงแคนใหญ่ และตำบลกู่จาน
• วันที่ 14 เมษายน 2496 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอลุมพุก จังหวัดอุบลราชธานี เป็น อำเภอคำเขื่อนแก้ว อีกครั้ง
• วันที่ 26 มกราคม 2500 จัดตั้งสุขาภิบาลคำเขื่อนแก้ว ในท้องที่บางส่วนของตำบลลุมพุก
• วันที่ 16 ธันวาคม 2501 ตั้งตำบลโคกนาโก แยกออกจากตำบลโพธิ์ไทร
• วันที่ 1 กันยายน 2509 แยกพื้นที่ตำบลโพธิ์ไทร ตำบลโคกนาโก และตำบลกระจาย อำเภอคำเขื่อนแก้ว มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอป่าติ้ว ขึ้นกับอำเภอคำเขื่อนแก้ว
• วันที่ 26 ธันวาคม 2510 จัดตั้งสุขาภิบาลป่าติ้ว ในท้องที่บางส่วนของตำบลโพธิ์ไทร
• วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2512 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอป่าติ้ว อำเภอคำเขื่อนแก้ว เป็น อำเภอป่าติ้ว
• วันที่ 7 กุมภาพันธ์ 2515 แยกพื้นที่อำเภอยโสธร อำเภอกุดชุม อำเภอเลิงนกทา อำเภอคำเขื่อนแก้ว อำเภอมหาชนะชัย และอำเภอป่าติ้ว จังหวัดอุบลราชธานี มาตั้งเป็น จังหวัดยโสธร และเปลี่ยนชื่ออำเภอยโสธร เป็นอำเภอเมืองยโสธร
• วันที่ 24 ตุลาคม 2521 ตั้งตำบลนาแก แยกออกจากตำบลนาคำ และตั้งตำบลกุดกุง แยกออกจากตำบลสงเปือย
• วันที่ 15 กรกฎาคม 2523 ตั้งตำบลเหล่าไฮ แยกออกจากตำบลกู่จาน
• วันที่ 16 สิงหาคม 2526 ตั้งตำบลแคนน้อย แยกออกจากตำบลดงแคนใหญ่
• วันที่ 8 พฤศจิกายน 2536 ตั้งตำบลดงเจริญ แยกออกจากตำบลโพนทัน
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลคำเขื่อนแก้ว เป็นเทศบาลตำบลคำเขื่อนแก้ว
  

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอคำเขื่อนแก้วตั้งอยู่ทางตอนกลาง ค่อนไปทางใต้ของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอป่าติ้ว
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอหัวตะพาน (จังหวัดอำนาจเจริญ)
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอเขื่องใน (จังหวัดอุบลราชธานี) และอำเภอมหาชนะชัย
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอพนมไพร (จังหวัดร้อยเอ็ด) และอำเภอเมืองยโสธร

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอคำเขื่อนแก้วแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 13 ตำบล 114 หมู่บ้าน ได้แก่

1.

ลุมพุก

(Lumphuk)

8.

กู่จาน

(Ku Chan)

2.

ย่อ

(Yo)

9.

นาแก

(Na Kae)

3.

สงเปือย

(Song Pueai)

10.

กุดกุง

(Kud Kung)

4.

โพนทัน

(Phon Than)

11.

เหล่าไฮ

(Lao Hai)

5.

ทุ่งมน

(Thung Mon)

12.

แคนน้อย

(Khaen Noi)

6.

นาคำ

(Na Kham)

13.

ดงเจริญ

(Dong Charoen)

7.

ดงแคนใหญ่

(Dong Khaen Yai)

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอคำเขื่อนแก้วประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 14 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลคำเขื่อนแก้ว ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลลุมพุก
• เทศบาลตำบลดงแคนใหญ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลดงแคนใหญ่ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลลุมพุก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลลุมพุก (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลคำเขื่อนแก้ว)
• องค์การบริหารส่วนตำบลย่อ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลย่อทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลสงเปือย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสงเปือยทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโพนทัน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโพนทันทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลทุ่งมน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลทุ่งมนทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลนาคำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาคำทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลกู่จาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกู่จานทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลนาแก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาแกทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลกุดกุง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกุดกุงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเหล่าไฮ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเหล่าไฮทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลแคนน้อย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแคนน้อยทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลดงเจริญ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลดงเจริญทั้งตำบล

วัดสำคัญภายในตัวอำเภอ

1. วัดบูรพาราม
2. วัดคำเขื่อนแก้ว
3. วัดป่าประชาอุทิศ
4. วัดโนนหนองบัว

สถานที่ราชการสำคัญ

• ที่ว่าการอำเภอคำเขื่อนแก้ว
• โรงพยาบาลคำเขื่อนแก้ว
• สำนักงานที่ดินจังหวัดยโสธร สาขาคำเขื่อนแก้ว
• สำนักงานสรรพากรพื้นที่ สาขาคำเขื่อนแก้ว
• สำนักงานสาธารณสุขอำเภอคำเขื่อนแก้ว
• สำนักงานเกษตรอำเภอคำเขื่อนแก้ว
• สำนักงานสาธารณสุขอำเภอคำเขื่อนแก้ว
• สำนักงานการประถมศึกษาอำเภอคำเขื่อนแก้ว
• สำนักงานปศุสัตว์พื้นที่อำเภอคำเขื่อนแก้ว
• สถานีตำรวจภูธรคำเขื่อนแก้ว
• สถานีพัฒนาอาหารสัตว์ยโสธร
• การไฟ้ฟ้าส่วนภูมิภาค สาขาคำเขื่อนแก้ว
• ที่ทำการไปรษณีย์คำเขื่อนแก้ว รหัสไปรษณีย์ 35110
• ที่ทำการไปรษณีย์ดงแคนใหญ่ รหัสไปรษณีย์ 35180

สถานศึกษา

• โรงเรียนคำเขื่อนแก้วชนูปถัมภ์
• โรงเรียนกู่จานวิทยาคม
• โรงเรียนโพนทันเจริญวิทย์
• โรงเรียนสมเด็จพระญาณสังวร
• โรงเรียนราชประชานุเคราะห์ 28 จังหวัดยโสธร

สถานที่ท่องเที่ยว

พระธาตุกู่จาน ปูชนียสถานที่สำคัญ

• พระธาตุกู่จาน ตั้งอยู่ภายในวัดกู่จาน ตำบลกู่จาน อำเภอคำเขื่อนแก้ว เป็นปูชนียสถานที่สำคัญของประชาชนชาวจังหวัดยโสธรและจังหวัดใกล้เคียง ลักษณะเป็นเจดีย์ทรงบัวเหลี่ยมรูปทรงคล้ายพระธาตุพนมแต่มีขนาดเล็กกว่า ส่วนของฐานล่างรูปบัวคว่ำบัวหงายเตี้ยๆ รองรับฐานสูงรูปสี่เหลี่ยมเรียบต่อด้วยทรงบัวเหลี่ยม ประดับตกแต่งด้วยลวดลายประณีตสวยงามตามโบราณ และยอดพระธาตุทรงเหลี่ยมรองรับฉัตรซึ่งเป็นยอดบนสุด จากหลักฐานน่าจะสร้างขึ้นตามคตินิยมในการสร้างพระธาตุทั่วไป คือ เพื่อการบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ แต่ละปีจะมีการจัดพิธีสรงน้ำเพื่อรักษาประเพณีที่ดีงามเอาไว้

ปราสาทดงเมืองเตย

• ดงเมืองเตย ตั้งอยู่บ้านสงเปือย ตำบลสงเปือย อำเภอคำเขื่อนแก้ว ลักษณะสถาปัตยกรรมเป็นปราสาทก่ออิฐ ไม้สอปูนทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า หันหน้าไปทางทิศตะวันออก สูงประมาณ 1.7 เมตร กว้างประมาณ 5.0 เมตร ยาวประมาณ 5.5 เมตร ประกอบด้วยฐานชุดเขียง 4 ชั้น โดยฐานเขียงชั้นที่ 1 ย่อมุม 3 ช่วง และฐานเขียงชั้นที่ 2 ย่อมุม 2 ช่วง ซึ่งฐานเขียงแต่ละชั้นจะมีขนาดลดหลั่นขึ้นไป ถัดจากฐานเขียงขึ้นไปเป็นชุดฐานบัว บริเวณทางขึ้นด้านทิศตะวันออกติดกับฐานเขียงชั้นที่ 1 มีอัฒจรรย์ก่อเป็นรูปปีกกา 1 ชั้น ต่อจากอัฒจรรย์มีการก่ออิฐเป็นลานทางเดินด้านหน้า ยาวประมาณ 28 เมตร ด้านหน้าทางเดินมีการก่ออิฐเป็นรูปสี่เหลี่ยมหลายชั้น ส่วนบริเวณรอบปราสาทเป็นลานอิฐ
• กู่บ้านงิ้ว
• เจดีย์สังเวชนียสถาน วัดบ้านสงเปือย