พระยาวรวงษามหาธรรมิกราชา

พระยาวรวงษามหาธรรมิกราชา
พระมหากษัตริย์แห่งล้านช้าง
ครองราชย์	พ.ศ. 2118–2123
รัชสมัย	4 ปี
รัชกาลก่อนหน้า	พระยาแสนสุรินทร์ลือชัย
รัชกาลถัดไป	พระยาแสนสุรินทร์ลือชัย
สวรรคต	พ.ศ. 2123
พระราชบุตร	พระยามหาพรหมเทโวโพธิสัตว์
ราชวงศ์	ล้านช้าง
พระราชบิดา	พระเจ้าโพธิสาลราช
พระราชมารดา	พระนางยอดคำทิพย์

พระยาวรวงษามหาธรรมิกราชา หรือ สมเด็จบรมบพิตรบรมนาถ พระโพธิวรวงศากษัตราธิราช มีพระนามเดิมว่า พระวงษา เป็นพระมหากษัตริย์แห่งพระราชอาณาจักรล้านช้าง พ.ศ. 2118-2123 เป็นพระราชโอรสของพระเจ้าโพธิสาลราชและเป็นพระราชอนุชาร่วมมารดาของพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช

พระองค์เป็นพระราชโอรสพระองค์สุดท้ายของพระเจ้าโพธิสาลราช ซึ่งประสูติแต่พระนางยอดคำทิพย์เมื่อครั้งประสูติทรงพระนามว่า พระวงษา

พ.ศ. 2092 พระเจ้าโพธิสาลราชสวรรคต เป็นเหตุให้ล้านช้างว่างกษัตริย์ลง และระหว่างนั้น เจ้าไชยเชษฐาราชกุมาร เจ้าอุปราช เสด็จไปครองอาณาจักรล้านนา จึงเกิดการแย่งชิงราชสมบัติระหว่างเจ้าศรีวรวงษาราชกุมาร และเจ้ากิจธนวราช (เจ้าท่าเฮือ) กลายเป็นสงครามกลางเมือง เจ้าศรีวรวงษาราชกุมารพ้ายแพ้จำต้องยกกำลังไปตั้งมั่นที่เมืองจันทบุรี (เวียงจันทร์) เมื่อเจ้าไชยเชษฐาราชกุมารทรงทราบจึงทรงยกกำลังจากล้านนากลับมายังล้านช้างเพื่อหวังจะหยุดสงครามกลางเมืองและปลงพระบรมศพพระราชบิดา เมื่อทัพเจ้าไชยเชษฐาราชกุมารมาถึงล้านช้าง เจ้าศรีวรวงษาราชกุมารจึงนำกำลังเข้าล้อมนครเชียงทองขนาบกันกับกำลังของเจ้าไชยเชษฐาราชกุมารผู้เป็นพระเชษฐา เป็นเหตุให้เจ้ากิจธนวราชปราชัย

เมื่อถวายพระเพลิงพระบรมศพพระราชบิดาเสร็จสิ้น เจ้าไชยเชษฐาราชกุมารทรงไม่ปรารถนาที่จะกลับไปครองล้านนาดังเดิม เจ้าศรีวรวงษาราชกุมารและเหล่าขุนนางจึงอัญเชิญเสด็จขึ้นเป็นกษัตริย์ครองล้านช้าง ทรงพระนามว่า พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช ส่วนเจ้าศรีวรวงษาราชกุมาร ทรงมีราชโองการให้เป็น เจ้ามหาอุปราชแห่งล้านช้าง

ต่อมา พ.ศ. 2103 มีการย้ายเมืองหลวงจากนครศรีสัตนาคนหุตอุตมรัตนชวาละวดีมหานคร (นครเชียงดงเชียงทอง) มายังนครจันทบุรีศรีสัตนาคนหุตอุตมราชธานี (นครเวียงจันทบุรี)

พ.ศ. 2107 กองทัพพระเจ้าหงษาวดีบุเรงนองได้ยกกำลังเข้าตีล้านช้าง พระเจ้าไชยเชษฐาธิราชทรงให้อพยพผู้คนออกจากนครจันทบุรีทิ้งให้เป็นเมืองร้างแล้วให้แต่งกำลังออกซุ่มโจมตีทัพหงสาวดีแบบกองโจร เจ้ามหาอุปราชศรีวรวงษานำกำลังออกซุ่มโจมตีทัพหงสาวดีแต่ทรงถูกจับได้ หงสาวดีจึงจับตัวพระองค์ไปเป็นองค์ประกันที่หงสาวดีด้วย

พ.ศ. 2115 พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช สวรรคต มีพระราชโอรสพระนามว่า พระหน่อเมือง ซึ่งพึ่งประสูติจากบาทบริจาริกาผู้เป็นน้องสาวของพระยาแสนสุรินทรลือไชยขว้างฟ้า เมืองแสนอัครมหาเสนาบดีผู้กำกับดูแลฝ่ายทหาร จึงเกิดการแย่งอำนาจการเป็นผู้สำเร็จราชการ ระหว่างพระยาแสนสุรินทรลือไชยขว้างฟ้าและพระยาจันทรสีหราช เมืองจันทร์อัครมหาเสนาบดีผู้กำกับดูแลฝ่ายพลเรือน พระยาแสนสุรินทร์ลือชัยชนะและได้เป็นผู้สำเร็จราชการ แต่กระทำตัวเสมือนเป็นกษัตริย์

พ.ศ. 2117 พระเจ้าหงสาวดีบุเรงนอง ยกทัพเข้าตีล้านช้าง พระยาแสนสุรินทร์ลือชัยจึงใช้แผนทิ้งเมืองหนีเข้าซ่อนตัวในป่า พระเจ้าหงสาวดีจึงให้ประกาศไปว่าการที่พระองค์ยกทัพมาครั้งนี้เพื่อกำจัดพระยาแสนสุรินทรลือชัย เอาราชสมบัติถวายแก่เจ้ามหาอุปราชศรีวรวงษาผู้สมควรได้ราชสมบัติของพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช เหล่าขุนนางและราษฎรจำนวนมากที่ไม่ศรัทธาในตัวพระยาแสนสุรินทรฯ จึงเข้าร่วมกับเจ้ามหาอุปราชเป็นจำนวนมาก

พ.ศ. 2118 เจ้ามหาอุปราชศรีวรวงษา จึงขึ้นเสวยราชสมบัติล้านช้าง ทรงพระนามว่า พระเจ้าศรีวรวงษาธิราช ส่วนพระยาแสนสุรินทรฯและพระหน่อเมืองถูกพระเจ้าบุเรงนองนำตัวกลับไปยังหงสาวดี ในปี พ.ศ. 2119 ในช่วงแผ่นดินพระเจ้าศรีวรวงษา เนื่องจากพระองค์เป็นกษัตริย์ภายใต้การปกครองของหงสาวดี พระองค์จึงไม่มีพระราชอำนาจที่เด็ดขาดในการปกครอง การบริหารบ้านเมืองถูกแทรกแซงโดยหงสาวดี ล้านช้างจึงตกอยู่ในสภาพข้าวยากหมากแพงไม่สามารถบังคับให้เป็นปกติได้

พ.ศ. 2123 จึงเกิดกบฏขึ้นอย่างรุนแรงในพระนครจันทบุรี พระเจ้าศรีวรวงษาธิราชทรงไม่มีกำลังพอที่จะต้านกองกำลังของกบฏได้ เหล่าขุนนางจึงทูลเสด็จพระองค์ออกจากพระนครโดยทางเรือ แต่ทรงประสพอุบัติเหตุเสด็จสวรรคตระหว่างทางพร้อมด้วยพระมเหสีและพระราชธิดา

พงศาวลี

พงศาวลีของพระยาวรวงษามหาธรรมิกราชา

พระเจ้าสามแสนไท               พระเจ้าไชยจักรพรรดิแผ่นแผ้ว                       พระเจ้าวิชุลราช                             พระยาโพธิสาลราช                                   พระยาวรวงษามหาธรรมิกราชา                                         พญายอดเชียงราย               พญาแก้ว                       พระนางสิริยศวดีเทวี               พระเมืองเกษเกล้า                             พระนางยอดคำทิพย์                                   พระนางจิรประภาเทวี

อ้างอิง

ก่อนหน้า		พระยาวรวงษามหาธรรมิกราชา		ถัดไป
พระยาแสนสุรินทร์ลือชัย (ครั้งที่ 1)		พระมหากษัตริย์ลาว แห่งราชอาณาจักรล้านช้าง (พ.ศ. 2118 - พ.ศ. 2123)		พระยาแสนสุรินทร์ลือชัย (ครั้งที่ 2)