ข้ามไปเนื้อหา

เอกภพ

แก้ไขลิงก์
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
(เปลี่ยนทางจาก Universe)
เอกภพ
ภาพอวกาศห้วงลึกมากของฮับเบิลแสดงดาราจักรที่อยู่ห่างไกลที่สุดบางส่วนที่มองเห็นได้ด้วยเทคโนโลยีปัจจุบัน ซึ่งแต่ละแห่งประกอบด้วยดาวนับพันล้านดวง (พื้นที่ภาพที่เห็นได้ชัด มีขนาดประมาณ 1/79 ของพระจันทร์เต็มดวง)[1]
อายุ (ในแบบจำลองแลมบ์ดา-ซีดีเอ็ม)13.787 ± 0.020 พันล้านปี[2]
เส้นผ่านศูนย์กลางไม่ทราบ[3] เส้นผ่านศูนย์กลางของเอกภพที่สังเกตได้: 8.8×1026 เมตร (28.5 กิกะพาร์เซก หรือ 93 กิกะปีแสง)[4]
มวล (สสารทั่วไป)อย่างน้อย 1053 กิโลกรัม[5]
ความหนาแน่นเฉลี่ย (รวมถึงการมีส่วนร่วมจากพลังงาน)9.9 x 10−30 กรัม/เซนติเมตร3[6]
อุณหภูมิเฉลี่ย2.72548 เคลวิน (-270.4 เซลเซียส หรือ -454.8 ฟาเรนไฮต์)[7]
ประกอบด้วยสสารทั่วไป (แบริโอนิก) (4.9%)
สสารมืด (26.8%)
พลังงานมืด (68.3%)[8]
รูปร่างแบน โดยมีอัตราความคลาดเคลื่อน 0.4%[9]

เอกภพ (อังกฤษ: universe) เป็นที่ว่างที่กว้างใหญ่ไพศาลจนไม่สามารถกำหนดขอบเขตได้ เป็นที่อยู่ของอวกาศ วัตถุท้องฟ้า และเวลาทั้งหมด[a][10] ประกอบด้วยดาวฤกษ์, ดาวเคราะห์, ดาวเคราะห์น้อย, ดาราจักร, สสาร และพลังงานรูปแบบอื่น ๆ ทั้งหมด ทฤษฎีบิกแบง (Big Bang Theory ) เป็นคำอธิบายเชิงจักรวาลวิทยาที่แพร่หลายของการพัฒนาของเอกภพ จากการประมาณของทฤษฎีนี้ อวกาศและเวลาเกิดขึ้นพร้อมกันเมื่อ 13.787±0.020 พันล้านปีก่อน[11] และเอกภพก็ขยายตัวตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา ถึงแม้ว่าจะไม่ทราบขนาดเชิงพื้นที่ของเอกภพทั้งหมด[3] แต่จากสมการการขยายตัวของเอกภพบ่งชี้ว่า ต้องมีเส้นผ่านศูนย์กลางไม่ต่ำกว่า 23 ล้านล้านปีแสง[12] และ ณ ปัจจุบัน สามารถวัดขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางของเอกภพที่สังเกตได้ซึ่งอยู่ที่ประมาณ 93 พันล้านปีแสง

แบบจำลองเอกภพที่เก่าแก่ที่สุดได้รับการพัฒนาโดยกรีกโบราณและนักปรัชญาอินเดีย โดยให้โลกเป็นศูนย์กลาง[13][14] หลายศตวรรษต่อมา การสังเกตการณ์ทางดาราศาสตร์ที่แม่นยำยิ่งขึ้น ทำให้ นิโคเลาส์ โคเปอร์นิคัส พัฒนาแบบจำลองดวงอาทิตย์เป็นศูนย์กลาง โดยให้ดวงอาทิตย์อยู่ใจกลางของระบบสุริยะ เซอร์ ไอแซก นิวตัน ใช้ผลงานของโคเปอร์นิคัส, กฎการเคลื่อนที่ของดาวเคราะห์ ของ โยฮันเนส เคปเลอร์ และการสังเกตการณ์โดย ทือโก ปราเออ เพื่อนำมาพัฒนากฎความโน้มถ่วงสากลของเขา

การสังเกตที่ได้รับการปรับปรุงเพิ่มเติมนำไปสู่การตระหนักว่า ดวงอาทิตย์เป็นหนึ่งในดาวฤกษ์หลายแสนล้านดวงใน ทางช้างเผือก ซึ่งเป็นหนึ่งในดาราจักรไม่กี่แสนล้านแห่งในเอกภพ ดาวฤกษ์หลายดวงในดาราจักรมีดาวเคราะห์ ในระดับที่ใหญ่ที่สุด ดาราจักรกระจายตัวสม่ำเสมอและเหมือนกันในทุกทิศทาง หมายความว่าเอกภพไม่มีขอบหรือจุดศูนย์กลาง ในระดับที่เล็กกว่า ดาราจักรจะกระจุกตัวเป็นกระจุกและกลุ่มกระจุกดาราจักร ซึ่งก่อตัวเป็นเส้นใยและช่องว่างในอวกาศ ทำให้เกิดโครงสร้างคล้ายโฟมขนาดมหึมา[15] การค้นพบในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 ระบุว่า เอกภพมีจุดเริ่มต้นและได้ขยายตัวเพิ่มขึ้นตั้งแต่นั้นมา[16] ในอัตราที่เพิ่มขึ้น[17]

ตามทฤษฎีบิกแบง พลังงานและสสารในช่วงแรกมีความหนาแน่นน้อยลงเมื่อเอกภพขยายตัว หลังจากการขยายตัวแบบเร่งครั้งแรกที่เรียกว่ายุคแห่งการขยายตัวที่ประมาณ 10−32 วินาที และแยกแรงพื้นฐานที่รู้จักกันทั้งสี่ออก เอกภพจะค่อย ๆ เย็นลงและขยายตัวอย่างต่อเนื่อง ทำให้อนุภาคย่อยของอะตอมแรกและอะตอมธรรมดาก่อตัวขึ้น สสารมืดค่อย ๆ รวมตัวกันก่อตัวเป็นโครงสร้างคล้ายโฟมของเส้นใยและช่องว่างภายใต้อิทธิพลของความโน้มถ่วง เมฆไฮโดรเจนและฮีเลียมขนาดใหญ่มากค่อย ๆ ถูกดึงไปยังสถานที่ที่มีสสารมืดหนาแน่นที่สุด ก่อตัวเป็นดาราจักร, ดวงดาว และทุกสิ่งทุกอย่างที่เห็นในปัจจุบัน

จากการศึกษาการเคลื่อนที่ของดาราจักรพบว่า เอกภพประกอบด้วยสสารมากกว่าที่วัตถุมองเห็นได้ เช่น ดาวฤกษ์, ดาราจักร, เนบิวลาและก๊าซระหว่างดวงดาว สสารที่มองไม่เห็นนี้เรียกว่าสสารมืด[18] (มืด หมายความว่ามีหลักฐานทางอ้อมที่ชัดเจนและหลากหลายว่ามันมีอยู่จริง แต่เรายังไม่ได้ตรวจพบมันโดยตรง) แบบจำลองแลมบ์ดา-ซีดีเอ็ม เป็นแบบจำลองเอกภพที่ได้รับการยอมรับกันอย่างกว้างขวางที่สุด โดยเสนอว่าประมาณ 69.2%±1.2% [2015] ของมวลและพลังงานในเอกภพเป็นค่าคงที่เอกภพ (หรือในส่วนขยายของแลมบ์ดา-ซีดีเอ็ม, พลังงานมืดรูปแบบอื่น เช่น สนามสเกลาร์) ซึ่งรับผิดชอบการขยายตัวของอวกาศในปัจจุบัน และประมาณ 25.8%±1.1% [2015] เป็นสสารมืด[19] สสาร ('แบริออนิก') ทั่วไป จึงเป็นเพียง 4.84%±0.1% [2015] ของเอกภพทางกายภาพ[19] ดวงดาว, ดาวเคราะห์และเมฆก๊าซที่มองเห็นได้ ก่อตัวขึ้นเพียงร้อยละ 6 ของสสารธรรมดาเท่านั้น[20]

มีการแข่งขันตั้งสมมติฐานเกี่ยวกับชะตากรรมสุดท้ายของเอกภพกันอย่างมากมาย และสิ่งที่เกิดขึ้นหรือมีอยู่ก่อนหน้าบิกแบง ในขณะที่นักฟิสิกส์และนักปรัชญาคนอื่น ๆ ปฏิเสธที่จะคาดเดา โดยสงสัยว่าข้อมูลเกี่ยวกับสถานะก่อนหน้านี้จะสามารถเข้าถึงได้ นักฟิสิกส์บางคนได้เสนอสมมติฐานเกี่ยวกับพหุภพ (multiverse) ซึ่งเอกภพของเราอาจเป็นหนึ่งในหลาย ๆ เอกภพที่มีอยู่เช่นเดียวกัน[3][21][22]

คำนิยาม

[แก้]
กล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิล - อวกาศห้วงลึกมากของดาราจักร ซูมออกจนถึงภาพเลกาซีฟิลด์
(วิดีโอ 00:50 วินาที; 2 พฤษภาคม ค.ศ. 2019)

เอกภพทางกายภาพได้รับการนิยามให้เป็นอวกาศและเวลาทั้งหมด[a] (รวมเรียกว่าปริภูมิ-เวลา) และสิ่งที่อยู่ภายใน[10] ประกอบด้วยพลังงานทั้งหมดในรูปแบบต่าง ๆ รวมถึง รังสีแม่เหล็กไฟฟ้าและสสาร เช่นเดียวกับ ดาวเคราะห์, ดวงจันทร์, ดวงดาว, ดาราจักรและสิ่งที่อยู่ภายในอวกาศระหว่างดาราจักร[23][24][25] เอกภพยังรวมถึง กฎแห่งวิทยาศาสตร์ ที่มีอิทธิพลต่อพลังงานและสสาร เช่น กฎการอนุรักษ์, กลศาสตร์ดั้งเดิมและทฤษฎีสัมพัทธภาพ[26]

เอกภพมักได้รับการนิยามให้เป็น "ทั้งหมดของการดำรงอยู่" หรือทุกสิ่งที่มีอยู่, ทุกสิ่งทุกอย่างที่เคยมีอยู่และทุกสิ่งทุกอย่างจะมีอยู่[26] ในความเป็นจริง นักปรัชญาและนักวิทยาศาสตร์บางคนสนับสนุนการรวมความคิดและแนวคิดเชิงนามธรรม—เช่น คณิตศาสตร์และตรรกะ—ในนิยามของเอกภพ[28][29][30] คำว่า เอกภพ อาจหมายถึงแนวคิด เช่น จักรวาล, โลก และ ธรรมชาติ [31][32]

ศัพทมูลวิทยา

[แก้]

คำว่า เอกภพ (อ่านว่า เอก-กะ-พบ) มาจากคำในภาษาบาลีสันสกฤตว่า เอก (อ่าน เอ-กะ) แปลว่า หนึ่ง รวมกับ ภว (อ่าน พะ-วะ) ซึ่งภาษาไทยใช้ว่า ภพ แปลว่า ที่เกิดหรือโลก เอกภพ เป็นคำศัพท์ในวิชาดาราศาสตร์ แต่คนทั่วไปนิยมเรียกเอกภพว่า จักรวาล [33] โดยมีความหมายเท่ากับ เอกภพ แต่มีนัยถึงเอกภพที่เป็นระเบียบ มีความเป็นไปสอดคล้องราบรื่นและเป็นเอกภพเท่าที่เรารู้จัก[34]

ลำดับเหตุการณ์และบิกแบง

[แก้]
บทความหลัก: บิกแบง และ ลำดับเหตุการณ์ของเอกภพ

แบบจำลองที่มีอยู่ทั่วไปสำหรับวิวัฒนาการของจักรวาลคือทฤษฎีบิกแบง[35][36] แบบจำลองบิกแบงระบุว่า สภาวะแรกสุดของเอกภพเป็นสภาวะที่ร้อนและหนาแน่นอย่างยิ่ง ต่อมา เอกภพก็ขยายตัวและเย็นตัวลง แบบจำลองนี้ใช้ทฤษฎีสัมพัทธภาพทั่วไปและสมมติฐานที่ทำให้เข้าใจง่ายขึ้น เช่น ความเป็นเนื้อเดียวกันและไอโซโทรปีของอวกาศ แบบจำลองที่มีค่าคงที่ของเอกภพ (แลมบ์ดา) และ สสารมืดเย็น หรือที่รู้จักในชื่อ แบบจำลองแลมบ์ดา-ซีดีเอ็ม เป็นแบบจำลองที่ง่ายที่สุดที่ให้คำอธิบายที่ดีพอสมควรในการสังเกตต่าง ๆ เกี่ยวกับเอกภพ แบบจำลองบิกแบงกล่าวถึงการสังเกตการณ์ต่าง ๆ เช่น ความสัมพันธ์ของระยะทางและการเลื่อนไปทางแดงของดาราจักร, อัตราส่วนของจำนวนไฮโดรเจนต่ออะตอมของฮีเลียมและพื้นหลังของการแผ่รังสีไมโครเวฟ

สถานะเริ่มต้นที่ร้อนและหนาแน่นเรียกว่า ยุคของพลังค์ ซึ่งเป็นช่วงเวลาสั้น ๆ ที่ขยายจากเวลาศูนย์ถึงหนึ่งหน่วยเวลาของพลังค์ ประมาณ 10−43 วินาที ในช่วงยุคของพลังค์ สสารและพลังงานทุกประเภทรวมตัวกันอยู่ในสถานะหนาแน่น และแรงโน้มถ่วงซึ่งปัจจุบันเป็นแรงที่อ่อนแอที่สุดในบรรดาแรงที่รู้จักทั้งสี่—เชื่อกันว่ามีความแข็งแกร่งพอ ๆ กับแรงพื้นฐานอื่น ๆ และทั้งหมด แรงอาจได้รับการรวมเป็นหนึ่งเดียว ตั้งแต่ยุคของพลังค์ อวกาศได้ขยายตัวจนถึงขนาดปัจจุบัน โดยเชื่อว่าช่วงการพองตัวของจักรวาลจะสั้นมากแต่รุนแรงซึ่งเกิดขึ้นภายใน 10−32 วินาทีแรก[37] นี่เป็นการขยายตัวที่แตกต่างจากที่เราเห็นรอบตัวเราในปัจจุบัน วัตถุในอวกาศไม่เคลื่อนที่ แทนที่จะเปลี่ยนเมตริกที่กำหนดพื้นที่เอง แม้ว่าวัตถุในกาลอวกาศจะไม่สามารถเคลื่อนที่ได้เร็วกว่าความเร็วแสง แต่ข้อจำกัดนี้ใช้ไม่ได้กับเมตริกที่ควบคุมกาลอวกาศ เชื่อกันว่าช่วงเริ่มต้นของการพองตัวนี้อธิบายได้ว่าทำไมอวกาศจึงดูแบนราบมาก และมีขนาดใหญ่กว่าที่แสงจะเดินทางได้ตั้งแต่เริ่มเอกภพ[โปรดขยายความ]

ภายในเสี้ยววินาทีแรกของการดำรงอยู่ของเอกภพ แรงพื้นฐานทั้งสี่ได้แยกออกจากกัน ในขณะที่เอกภพยังคงเย็นตัวลงอย่างต่อเนื่องจากสถานะที่ร้อนอย่างไม่น่าเชื่อ อนุภาคย่อยของอะตอมประเภทต่าง ๆ สามารถก่อตัวขึ้นได้ในช่วงเวลาสั้น ๆ ซึ่งเรียกว่า ยุคของควาร์ก, ยุคของฮาดรอน และยุคของเลปตัน เมื่อรวมกันแล้ว ยุคเหล่านี้รวมเวลาน้อยกว่า 10 วินาทีหลังจากบิกแบง อนุภาคมูลฐานเหล่านี้เชื่อมโยงกันอย่างเสถียรในส่วนผสมที่มีขนาดใหญ่ขึ้น ซึ่งรวมถึงโปรตอนและนิวตรอนที่เสถียร ซึ่งต่อมาได้ก่อตัวเป็นนิวเคลียสของอะตอมที่ซับซ้อนมากขึ้นผ่านการหลอมนิวเคลียส กระบวนการนี้เรียกว่าการสังเคราะห์นิวเคลียสของบิกแบง ใช้เวลาประมาณ 17 นาทีและสิ้นสุดหลังจากบิกแบงประมาณ 20 นาที ดังนั้นปฏิกิริยาที่เร็วและง่ายที่สุดเท่านั้นจึงเกิดขึ้น ประมาณร้อยละ 25 ของโปรตอนและนิวตรอนทั้งหมดในเอกภพโดยมวล ถูกเปลี่ยนเป็นฮีเลียม โดยมีดิวเทอเรียมจำนวนเล็กน้อย (รูปแบบหนึ่งของไฮโดรเจน) และลิเทียมเพียงเล็กน้อย ธาตุอื่น ๆ ถูกสร้างขึ้นในปริมาณที่น้อยมากเท่านั้น อีกร้อยละ 75 ของโปรตอนยังคงไม่ได้รับผลกระทบ เนื่องจากเป็นนิวเคลียสของไฮโดรเจน

หลังจากการสังเคราะห์นิวเคลียสสิ้นสุดลง เอกภพได้เข้าสู่ยุคที่เรียกว่า ยุคของโฟตอน ในช่วงเวลานี้ เอกภพยังคงร้อนเกินกว่าที่สสารจะก่อตัวเป็นอะตอมที่เป็นกลางได้ ดังนั้นจึงมีพลาสมาที่ร้อน, หนาแน่นและมีหมอกหนาของอิเล็กตรอนที่มีประจุลบ นิวตริโนที่เป็นกลาง และนิวเคลียสที่เป็นบวก หลังจากผ่านไปประมาณ 377,000 ปี เอกภพก็เย็นลงมากพอที่อิเล็กตรอนและนิวเคลียสจะสร้างอะตอมที่เสถียรตัวแรกได้ สิ่งนี้เรียกว่าการรวมตัวกันอีกครั้งด้วยเหตุผลทางประวัติศาสตร์ ในความเป็นจริงอิเล็กตรอนและนิวเคลียสรวมตัวกันเป็นครั้งแรก อะตอมที่เป็นกลางต่างจากพลาสมาตรงที่แสงมีความยาวคลื่นหลายช่วงคลื่นโปร่งใส ดังนั้น จึงเป็นครั้งแรกที่เอกภพโปร่งใสด้วย โฟตอนที่ปล่อยออกมา ("แยกตัว") เมื่ออะตอมเหล่านี้ก่อตัวขึ้นยังสามารถเห็นได้ในปัจจุบัน พวกมันก่อตัวเป็นรังสีไมโครเวฟพื้นหลังของเอกภพ

เมื่อเอกภพขยายตัว ความหนาแน่นของพลังงานของรังสีแม่เหล็กไฟฟ้าจะลดลงเร็วกว่าของสสาร เนื่องจากพลังงานของโฟตอนจะลดลงตามความยาวคลื่น เมื่อประมาณ 47,000 ปี ความหนาแน่นของพลังงานของสสารมีมากกว่าความหนาแน่นของโฟตอนและนิวตริโน และเริ่มครอบงำพฤติกรรมขนาดใหญ่ของเอกภพ นี่เป็นจุดสิ้นสุดของยุคที่ครอบงำด้วยรังสีและการเริ่มต้นของยุคที่ครอบงำด้วยสสาร

ในช่วงแรกสุดของเอกภพ ความผันผวนเล็กน้อยภายในความหนาแน่นของเอกภพทำให้ความเข้มข้นของสสารมืดค่อย ๆ ก่อตัวขึ้น สสารธรรมดาถูกดึงดูดโดยความโน้มถ่วง ก่อตัวเป็นเมฆก๊าซขนาดใหญ่ และในที่สุดก็เกิดเป็นดาวฤกษ์และกาแล็กซี ซึ่งสสารมืดมีความหนาแน่นมากที่สุด และกลายเป็นความว่างเปล่าในที่ที่มีความหนาแน่นน้อยที่สุด หลังจากนั้นประมาณ 100 – 300 ล้านปี[ต้องการอ้างอิง]

ดาวฤกษ์ดวงแรกก่อตัวขึ้น เรียกว่า ดาวฤกษ์ชนิดดารากร 3 สิ่งเหล่านี้อาจมีมวลมาก, เรืองแสง, ไม่เป็นโลหะและมีอายุสั้น พวกมันมีหน้าที่รับผิดชอบในการรีไอออนไนซ์ของเอกภพอย่างค่อยเป็นค่อยไประหว่างประมาณ 200-500 ล้านปีถึง 1 พันล้านปี และยังสร้างเอกภพด้วยธาตุที่หนักกว่าฮีเลียมผ่านการสังเคราะห์นิวเคลียสของดาวฤกษ์[38] เอกภพยังประกอบด้วยพลังงานลึกลับ ซึ่งอาจเป็นสนามสเกลาร์ ซึ่งเรียกว่าพลังงานมืด ซึ่งความหนาแน่นของพลังงานนี้จะไม่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา หลังจากผ่านไปประมาณ 9.8 พันล้านปี เอกภพได้ขยายตัวมากพอจนความหนาแน่นของสสารน้อยกว่าความหนาแน่นของพลังงานมืด ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของ ยุคที่พลังงานมืดครอบงำ ในปัจจุบัน[39] ในยุคนี้ การขยายตัวของเอกภพมีความเร่งขึ้นเนื่องจากพลังงานมืด

อ้างอิง

[แก้]

เชิงอรรถ

  1. ↑ 1.0 1.1 ตามหลักฟิสิกส์สมัยใหม่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งทฤษฎีสัมพัทธภาพ อวกาศและเวลามีการเชื่อมโยงกันภายในเป็นปริภูมิ-เวลา

อ้างอิง

  1. ↑ "Hubble sees galaxies galore". spacetelescope.org. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-05-04. สืบค้นเมื่อ April 30, 2017.
  2. ↑ อ้างอิงผิดพลาด: ป้ายระบุ <ref> ไม่ถูกต้อง ไม่มีการกำหนดข้อความสำหรับอ้างอิงชื่อ Planck 2015
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Greene, Brian (2011). The Hidden Reality. Alfred A. Knopf.
  4. ↑ Bars, Itzhak; Terning, John (November 2009). Extra Dimensions in Space and Time. Springer. pp. 27–. ISBN 978-0-387-77637-8. สืบค้นเมื่อ May 1, 2011.
  5. ↑ Davies, Paul (2006). The Goldilocks Enigma. First Mariner Books. p. 43ff. ISBN 978-0-618-59226-5.
  6. ↑ NASA/WMAP Science Team (January 24, 2014). "Universe 101: What is the Universe Made Of?". NASA. สืบค้นเมื่อ February 17, 2015.
  7. ↑ Fixsen, D.J. (2009). "The Temperature of the Cosmic Microwave Background". The Astrophysical Journal. 707 (2): 916–20. arXiv:0911.1955. Bibcode:2009ApJ...707..916F. doi:10.1088/0004-637X/707/2/916. S2CID 119217397.
  8. ↑ "First Planck results: the universe is still weird and interesting". Matthew Francis. Ars technica. March 21, 2013. สืบค้นเมื่อ August 21, 2015.
  9. ↑ NASA/WMAP Science Team (January 24, 2014). "Universe 101: Will the Universe expand forever?". NASA. สืบค้นเมื่อ April 16, 2015.
  10. ↑ 10.0 10.1 Zeilik, Michael; Gregory, Stephen A. (1998). Introductory Astronomy & Astrophysics (4th ed.). Saunders College Publishing. ISBN 978-0-03-006228-5. The totality of all space and time; all that is, has been, and will be.
  11. ↑ Planck Collaboration; Aghanim, N.; Akrami, Y.; Ashdown, M.; Aumont, J.; Baccigalupi, C.; Ballardini, M.; Banday, A. J.; Barreiro, R. B.; Bartolo, N.; Basak, S. (September 2020). "Planck 2018 results: VI. Cosmological parameters". Astronomy & Astrophysics. 641: A6. arXiv:1807.06209. Bibcode:2020A&A...641A...6P. doi:10.1051/0004-6361/201833910. ISSN 0004-6361. S2CID 119335614.
  12. ↑ Siegel, Ethan (July 14, 2018). "Ask Ethan: How Large Is The Entire, Unobservable Universe?". Forbes.
  13. ↑ Dold-Samplonius, Yvonne (2002). From China to Paris: 2000 Years Transmission of Mathematical Ideas. Franz Steiner Verlag.
  14. ↑ Glick, Thomas F.; Livesey, Steven; Wallis, Faith. Medieval Science Technology and Medicine: An Encyclopedia. Routledge.
  15. ↑ Carroll, Bradley W.; Ostlie, Dale A. (July 23, 2013). An Introduction to Modern Astrophysics (ภาษาอังกฤษ) (International ed.). Pearson. pp. 1173–74. ISBN 978-1-292-02293-2.
  16. ↑ Hawking, Stephen (1988). A Brief History of Time. Bantam Books. p. 43. ISBN 978-0-553-05340-1.
  17. ↑ "The Nobel Prize in Physics 2011". สืบค้นเมื่อ April 16, 2015.
  18. ↑ Redd, Nola. "What is Dark Matter?". Space.com. สืบค้นเมื่อ February 1, 2018.
  19. ↑ 19.0 19.1 Planck 2015 results, table 9
  20. ↑ Persic, Massimo; Salucci, Paolo (September 1, 1992). "The baryon content of the Universe". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 258 (1): 14P–18P. arXiv:astro-ph/0502178. Bibcode:1992MNRAS.258P..14P. doi:10.1093/mnras/258.1.14P. ISSN 0035-8711. S2CID 17945298.
  21. ↑ อ้างอิงผิดพลาด: ป้ายระบุ <ref> ไม่ถูกต้อง ไม่มีการกำหนดข้อความสำหรับอ้างอิงชื่อ EllisKS032
  22. ↑ Palmer, Jason. (August 3, 2011) BBC News – 'Multiverse' theory suggested by microwave background. Retrieved November 28, 2011.
  23. ↑ "Universe". Encyclopaedia Britannica online. Encyclopaedia Britannica Inc. 2012. สืบค้นเมื่อ February 17, 2018.
  24. ↑ "Universe". Merriam-Webster Dictionary. สืบค้นเมื่อ September 21, 2012.
  25. ↑ "Universe". Dictionary.com. สืบค้นเมื่อ September 21, 2012.
  26. ↑ 26.0 26.1 Schreuder, Duco A. (December 3, 2014). Vision and Visual Perception. Archway Publishing. p. 135. ISBN 978-1-4808-1294-9.
  27. ↑ Mermin, N. David (2004). "Could Feynman Have Said This?". Physics Today. 57 (5): 10. Bibcode:2004PhT....57e..10M. doi:10.1063/1.1768652.
  28. ↑ Tegmark, Max (2008). "The Mathematical Universe". Foundations of Physics. 38 (2): 101–50. arXiv:0704.0646. Bibcode:2008FoPh...38..101T. doi:10.1007/s10701-007-9186-9. S2CID 9890455. A short version of which is available at Fixsen, D. J. (2007). "Shut up and calculate". arXiv:0709.4024 [physics.pop-ph]. in reference to David Mermin's famous quote "shut up and calculate!"[27]
  29. ↑ Holt, Jim (2012). Why Does the World Exist?. Liveright Publishing. p. 308.
  30. ↑ Ferris, Timothy (1997). The Whole Shebang: A State-of-the-Universe(s) Report. Simon & Schuster. p. 400.
  31. ↑ Copan, Paul; William Lane Craig (2004). Creation Out of Nothing: A Biblical, Philosophical, and Scientific Exploration. Baker Academic. p. 220. ISBN 978-0-8010-2733-8.
  32. ↑ Bolonkin, Alexander (November 2011). Universe, Human Immortality and Future Human Evaluation. Elsevier. pp. 3–. ISBN 978-0-12-415801-6.
  33. ↑ "เอกภพ (๒๒ กันยายน ๒๕๕๓)". สำนักงานราชบัณฑิตยสภา.
  34. ↑ "เอกภพกับจักรวาล (๑๐ มีนาคม ๒๕๕๓)". สำนักงานราชบัณฑิตยสภา.
  35. ↑ Silk, Joseph (2009). Horizons of Cosmology. Templeton Pressr. p. 208.
  36. ↑ Singh, Simon (2005). Big Bang: The Origin of the Universe. Harper Perennial. p. 560. Bibcode:2004biba.book.....S.
  37. ↑ C. Sivaram (1986). "Evolution of the Universe through the Planck epoch". Astrophysics and Space Science. 125 (1): 189–99. Bibcode:1986Ap&SS.125..189S. doi:10.1007/BF00643984. S2CID 123344693.
  38. ↑ Larson, Richard B. & Bromm, Volker (March 2002). "The First Stars in the Universe". Scientific American. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ June 11, 2015. สืบค้นเมื่อ June 9, 2015.
  39. ↑ Ryden, Barbara, "Introduction to Cosmology", 2006, eqn. 6.33

บรรณานุกรม

[แก้]

แหล่งข้อมูลอื่น

[แก้]
Stub icon

บทความดาราศาสตร์นี้ยังเป็นโครง คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล

เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=เอกภพ&oldid=12022886"