เทศบาลนครบริหารโดยตรงของประเทศจีน

เทศบาลนคร 直辖市 Zhíxiáshì
หมวดหมู่	เขตการปกครองระดับที่หนึ่ง รัฐเดี่ยว
ที่ตั้ง	สาธารณรัฐประชาชนจีน
จำนวน	4 แห่ง (ตามภาพด้านบน: #1 ปักกิ่ง; #2 เทียนจิน; #3 ฉงชิ่ง; #4 เซี่ยงไฮ้)
ประชากร	12,938,224 คน (เทียนจิน) 28,846,170 คน (ฉงชิ่ง) 21.7 ล้านคน (ค.ศ. 2016) (ปักกิ่ง) 24.15 ล้านคน (ค.ศ. 2016) (เซี่ยงไฮ้)
พื้นที่	2,448.1 ไมล์² (6,341 กม²) (เซี่ยงไฮ้) – 31,816 ไมล์² (82,400 กม²) (ฉงชิ่ง)
หน่วยการปกครอง	เขต, เทศมณฑล, เทศมณฑลปกครองตนเอง

เทศบาลนคร (จีนตัวย่อ: 直辖市; จีนตัวเต็ม: 直轄市; พินอิน: zhíxiáshì) หรือเรียกอย่างเป็นทางการว่า เทศบาลนครภายใต้การบริหารโดยตรงของรัฐบาลกลาง เป็นระดับสูงสุดของการจำแนกประเภทของนครที่ใช้ในสาธารณรัฐประชาชนจีน นครเหล่านี้มีระดับเทียบเท่ากับมณฑล และเป็นเขตการปกครองประเภทหนึ่งในบรรดาเขตการปกครองระดับที่หนึ่งของประเทศจีน

เทศบาลนครของจีนเป็น "นคร" (จีน: 市; พินอิน: shì) ที่มีอำนาจ "ระดับมณฑล" (จีน: 省级; พินอิน: shěngjí) ภายใต้เขตอำนาจเดียวกัน กล่าวคือ เทศบาลนครของจีนเป็นทั้งนครและมณฑลพร้อมกันในตัวมันเอง

เทศบาลนครของจีนมักไม่ใช่ "นคร" ตามความหมายของมันตามปกติ (กล่าวคือ ไม่ได้เป็นเมืองที่มีพื้นที่ต่อเนื่องขนาดใหญ่) แต่เป็นการประกอบเขตการปกครองหลายแห่งเข้าด้วยกัน ได้แก่ พื้นที่เมืองที่เป็นใจกลาง (ซึ่งคือเมืองในความเป็นจริง มักมีชื่อเดียวกันกับชื่อของเทศบาลนคร) และพื้นที่ชนบทขนาดใหญ่กว่าที่ล้อมรอบใจกลางเมือง ซึ่งประกอบไปด้วยเมืองขนาดเล็ก (เขตและแขวง) และหมู่บ้านหลายแห่ง เทศบาลนครของจีนที่ใหญ่ที่สุดมีพื้นที่ห่างไหลกว่า 100 กิโลเมตร (62 ไมล์) เพื่อที่จะแยกความแตกต่างของเทศบาลนครออกจากพื้นที่เมืองจริง ๆ จะใช้คำว่า "พื้นที่เมือง" (จีน: 市区)

ประวัติ

เทศบาลนครเริ่มแรกมี 11 แห่ง ได้แก่ หนานจิง เซี่ยงไฮ้ ปักกิ่ง เทียนจิน ชิงเต่า ฉงชิ่ง ซีอาน กว่างโจว ฮั่นโข่ว (ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของอู่ฮั่น) เสิ่นหยาง และฮาร์บิน ในสมัยที่รัฐบาลสาธารณรัฐจีนปกครองประเทศจีน เทศบาลนครเหล่านี้จัดตั้งขึ้นในปี ค.ศ. 1927 ซึ่งจัดตั้งขึ้นไม่นานนับจากที่เมืองเหล่านี้ถูกจัดตั้งให้เป็น "นคร" ในช่วงทศวรรษ 1920 นอกจากนี้ ต้าเหลียนก็เป็นเทศบาลนครอีกแห่งหนึ่งเช่นกัน แต่เป็นเพียงในนาม เพราะอยู่ภายใต้การควบคุมของญี่ปุ่น เทศบาลนครดังกล่าวข้างต้นในตอนแรกเรียกว่า เทศบาลพิเศษ/นครพิเศษ (特别市; 特別市; tèbiéshì) แต่ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น เทศบาลนครในความควบคุมของยฺวั่น (院辖市; 院轄市; yuànxiáshì) และเปลี่ยนเป็น เทศบาลนครบริหารโดยตรง (直辖市; 直轄市; zhíxiáshì) ดังเช่นปัจจุบัน

หลังจากก่อตั้งสาธารณรัฐประชาชนจีนในปี ค.ศ. 1949 มีการยกฐานะอานชาน เปิ่นซี และฝู่ชุ่น ให้เป็นเทศบาลนคร ในขณะที่ชิงเต่า ต้าเหลียน และฮาร์บิน ถูกลดฐานะให้เป็นนครระดับจังหวัด และฮั่นโข่วถูกรวมเข้ากับอู่ฮั่น ทำให้ยังคงมีเทศบาลนคร 12 แห่งดังเดิม จนกระทั่งยกฐานะต้าเหลียนกลับขึ้นมาในปี ค.ศ. 1950 ในเดือนพฤศจิกายน ค.ศ. 1952 ได้ลดฐานะหนานจิงให้เป็นนครระดับจังหวัด ในเดือนกรกฎาคม ค.ศ. 1953 ได้ยกฐานะฮาร์บินกลับมาเป็นเทศบาลนครอีกครั้ง พร้อมกันกับฉางชุน

ในเดือนมิถุนายน ค.ศ. 1954 เทศบาลนคร 11 แห่งจากทั้งหมด 14 แห่ง ถูกลดฐานะเป็นนครกึ่งมณฑล หลายแห่งก็ได้กลายเป็นเมืองเอกของมณฑลที่นครนั้นตั้งอยู่ มีเพียงปักกิ่ง เซี่ยงไฮ้ และเทียนจินเท่านั้น ที่ยังคงเป็นเทศบาลนคร จนกระทั่งในปี ค.ศ. 1997 ได้ยกฐานะฉงชิ่งให้กลับมาเป็นเทศบาลนครอีกครั้งด้วยพื้นที่ขนาดใหญ่ขึ้น นอกจากนี้ เทียนจินยังเคยถูกลดฐานะเป็นนครกึ่งมณฑลเป็นการชั่วคราวระหว่างปี ค.ศ. 1958–1967

ลำดับชั้น

เทศบาลนครเป็นนครในลำดับชั้นสูงสุดในสาธารณรัฐประชาชนจีน โดยที่ลำดับชั้นของนครในสาธารณรัฐประชาชนจีนมีดังนี้

1. เทศบาลนคร (直辖市; 直轄市; zhíxiáshì)
2. นครระดับจังหวัด (地级市; 地級市; dìjíshì) รวมถึงนครกึ่งมณฑล
3. นครระดับเทศมณฑล (县级市; 縣級市; xiànjíshì) รวมถึงนครกึ่งจังหวัด

การบริหาร

ตำแหน่งสูงสุดในเทศบาลนคร คือ นายกเทศมนตรี นายกเทศมนตรีนั้นยังเป็นผู้แทนในสภาประชาชนแห่งชาติจีน (สภานิติบัญญัติ) และรองเลขาธิการคณะกรรมการเทศบาลนครพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศจีนอีกด้วย อย่างไรก็ตาม อำนาจการบริหารสูงสุดในเทศบาลนครนั้นเป็นของเลขาธิการคณะกรรมการเทศบาลนครพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศจีน

เทศบาลนครในปัจจุบัน

รายชื่อเทศบาลนครของสาธารณรัฐประชาชนจีนในปัจจุบัน

ISO	ชื่อ	อักษรจีนตัวย่อ	พินอิน	ตัวย่อ	ประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	จำนวนเขตการปกครองย่อย	เขตที่ตั้งที่ทำการ	มณฑลเดิม (วันที่แยกออกมา)	จังหวัดเดิม	เทศมณฑลเดิม
CN-11	ปักกิ่ง	北京市	Běijīng Shì	京 jīng	19,612,368	16,801	16 เขต	เขตตงเฉิง เขตตงโจว	เหอเป่ย์ (ต.ค. 1949)	ชุ่นเทียน	ต้าซิง
CN-12	เทียนจิน	天津市	Tiānjīn Shì	津 jīn	12,938,224	11,760	16 เขต	เขตเหอผิง	เหอเป่ย์ (ม.ค. 1967)	เทียนจิน	เทียนจิน
CN-31	เซี่ยงไฮ้	上海市	Shànghǎi Shì	沪 hù	23,019,148	6,340	16 เขต	เขตหฺวางผู่	เจียงซู (มี.ค. 1927)	ซงเจียง	เซี่ยงไฮ้
CN-50	ฉงชิ่ง	重庆市	Chóngqìng Shì	渝 yú	28,846,170 (ใจกลางเมือง 16,240,026)	82,300 (ใจกลางเมือง 6,268)	26 เขต, 8 เทศมณฑล, 4 เทศมณฑลปกครองตนเอง (ใจกลางเมือง: 19 เขต)	เขตยฺหวีจง	เสฉวน (พ.ค. 1997)	ฉงชิ่ง	ปา

เทศบาลนครในอดีต

รายชื่อเทศบาลนครของสาธารณรัฐจีนและสาธารณรัฐประชาชนจีนในอดีต

ชื่อ	อักษรจีนตัวย่อ	พินอิน	ตัวย่อ	เขตที่ตั้งที่ทำการ	ช่วงเวลา	มณฑลเดิม	จังหวัดเดิม	เทศมณฑลเดิม
จิงตู	京都市	Jīngdū Shì	京 jīng	เขตตงเฉิง	1921–1927	จื๋อลี่ (มณฑลปัจจุบัน: เหอเป่ย์)	ชุ่นเทียน	ต้าซิง
จินกู	津沽市	Jīngū Shì	津 jīn	เขตเหอผิง	1921–1927	จื๋อลี่ (มณฑลปัจจุบัน: เหอเป่ย์)	เทียนจิน	เทียนจิน
ซงฮู่	淞沪市	Sōnghù Shì	沪 hù	เขตหฺวางผู่	1921–1927	เจียงซู	ซงเจียง	เซี่ยงไฮ้
ชิงเต่า	青岛市	Qīngdǎo Shì	青 qīng	เขตชื่อหนาน	1921–1927, 1929–1949	ชานตง	เจียวโจว	เจียว
ฮาร์บิน	哈尔滨市	Hārbīn Shì	哈 hā	เขตหนานกั่ง	1921–1927, 1947–1949, 1953–1954	ซงเจียง (มณฑลปัจจุบัน: เฮย์หลงเจียง)	ปินโจว	ปิน
ฮั่นโข่ว	汉口市	Hànkǒu Shì	汉 hàn	เขตเจียงอ้าน	1921–1927, 1929–1931, 1947–1949	หูเป่ย์	ฮั่นหยาง	ฮั่นหยาง
อู๋ซี	无锡市	Wúxī Shì	锡 xī	เขตปินหู	1921–1927	เจียงซู	ฉางโจว	อู๋ซี
หางโจว	杭州市	Hángzhōu Shì	杭 háng	เขตก่งชู่	1921–1927	เจ้อเจียง	หางโจว	อู๋หาง
หนิงปัว	宁波市	Níngbō Shì	甬 yǒng	เขตหยินโจว	1921–1927	เจ้อเจียง	หนิงปัว	หยิน
อานชิ่ง	安庆市	Ānqìng Shì	安 ān	เขตต้ากฺวัน	1921–1927	อานฮุย	อานชิ่ง	ไหฺวหนิง
หนานชาง	南昌市	Nánchāng Shì	洪 hóng	เขตตงหู	1921–1927	เจียงซี	หนานชาง	หนานชาง
อู่ชาง	武昌市	Wǔchāng Shì	武 wǔ	เขตอู่ชาง	1921–1927	หูเป่ย์	อู่ชาง	เจียงเซี่ย
กว่างโจว	广州市	Guǎngzhōu Shì	穗 suì	เขตเยฺว่ซิ่ว	1921–1927, 1930, 1947–1954	กวางตุ้ง	กว่างโจว	พันยฺหวี หนานไห่
อู๋โจว	梧州市	Wúzhōu Shì	梧 wú	เขตฉางโจว	1921–1927	กว่างซี	อู๋โจว	ชางอู๋
หนานจิง	南京市	Nánjīng Shì	宁 níng	เขตสฺวันอู่	1927–1952	เจียงซู	เจียงหนิง	เจียงหนิง
ซีอาน	西安市	Xī'ān Shì	鎬 hào	เขตเว่ย์ยาง	1927–1954	ส่านซี	ซีอาน	ฉางอาน
อู่ฮั่น	武汉市	Wǔhàn Shì	汉 hàn	เขตเจียงอ้าน	1927–1929, 1949	หูเป่ย์	ฮั่นหยาง อู่ชาง	ฮั่นหยาง เจียงเซี่ย
จิงตู	北平市	Jīngdū Shì	平 píng	เขตตงเฉิง	1928–1949	จื๋อลี่ (มณฑลปัจจุบัน: เหอเป่ย์)	ชุ่นเทียน	ต้าซิง
ต้าเหลียน	大连市	Dàlián Shì	连 lián	เขตซีกั่ง	1947–1949	อานตง/เหลียวตง (มณฑลปัจจุบัน: เหลียวหนิง)	จินโจว	หนิงไห่
เสิ่นหยาง	沈阳市	Shěnyáng Shì	沈 shěn	เขตเฉิ่นเหอ	1947–1954	เหลียวซี (มณฑลปัจจุบัน: เหลียวหนิง)	เฟิ่งเทียน	เฟิ่งเทียน
อานชาน	鞍山市	Ānshān Shì	鞍 ān	เขตเถี่ยตง	1949–1954	อานตง/เหลียวตง (มณฑลปัจจุบัน: เหลียวหนิง)	เหลียวหยาง	ไห่เฉิง เหลียวหยาง
เปิ่นซี	本溪市	Běnxī Shì	本 běn	เขตผิงชาน	1949–1954	อานตง/เหลียวตง (มณฑลปัจจุบัน: เหลียวหนิง)	เฟิ่งเทียน	เปิ่นซี
ฝู่ชุ่น	抚顺市	Fǔshùn Shì	抚 fǔ	เขตซินฝู่	1949–1954	อานตง/เหลียวตง (มณฑลปัจจุบัน: เหลียวหนิง)	เฟิ่งเทียน	ฝู่ชุ่น
ลฺหวี่ต้า	旅大市	Lǚdà Shì	旅 lǚ	เขตซีกั่ง	1950–1954	ลฺหวี่ต้า (มณฑลปัจจุบัน: เหลียวหนิง)	จินโจว	หนิงไห่
ฉางชุน	长春市	Chángchūn Shì	春 chūn	เขตหนานกฺวัน	1953–1954	จี๋หลิน	ฉางชุน	ฉางชุน

แหล่งข้อมูลอื่น

• วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ เทศบาลนครของประเทศจีน