อำเภอขุนยวม

อำเภอขุนยวม
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Khun Yuam
คำขวัญ:  บัวตองบาน ธารน้ำใส น้ำใจงาม นามขุนยวม
แผนที่จังหวัดแม่ฮ่องสอน เน้นอำเภอขุนยวม
พิกัด: 18°50′22″N 97°57′5″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	แม่ฮ่องสอน
พื้นที่
• ทั้งหมด	1,698.3 ตร.กม. (655.7 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2564)
• ทั้งหมด	23,696 คน
• ความหนาแน่น	13.95 คน/ตร.กม. (36.1 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	58140
รหัสภูมิศาสตร์	5802
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอขุนยวม เลขที่ 889 หมู่ที่ 1 ตำบลขุนยวม อำเภอขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน 58140
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ขุนยวม (ไทยถิ่นเหนือ: ) เป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดแม่ฮ่องสอน พื้นที่อยู่ท่ามกลางขุนเขาและสายน้ำ ประชากรมีเชื้อสายทั้งชาวเขา ไทใหญ่ จีน และพม่า นับเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของจังหวัดและของภาคเหนือ

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอขุนยวมตั้งอยู่บนที่ราบกว้างใหญ่ มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับรัฐกะยา (ประเทศพม่า) และอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอแม่แจ่ม (จังหวัดเชียงใหม่)
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอแม่ลาน้อย
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับรัฐกะยา (ประเทศพม่า)

ประวัติ

บ้านขุนยวมมีนามเดิมเป็นภาษาไทยใหญ่ว่า “บ้านกุ๋นยม” แต่เดิมเป็นที่อยู่อาศัยของพวกลัวะ มาก่อนประมาณ 350 ปี ไม่มีหลักฐานปรากฏแน่ชัดทราบจากคำบอกเล่าสืบทอดติดต่อกันมา และสังเกตจากวัดร้างที่มีพระธาตุเจดีย์ซึ่งชำรุดทรุดโทรม และพระพุทธรูปทองสัมฤทธิ์สมัยเชียงแสน ฝีมือชาวลัวะสร้างไว้หลายสิบองค์ปรากฏอยู่ ลัวะเป็นเชื้อชาติที่นับถือพระพุทธศาสนาอย่างแน่นแฟ้น สร้างบ้านเรือนอยู่ที่ไหนก็จะสร้างวัดอารามขึ้นไว้เป็นที่เคารพสักการะ บูชา เช่นเดียวกับชาวไทยใหญ่สันนิษฐานตามหลักฐานที่พบเห็นแล้ว บ้านขุนยวมเคยเจริญรุ่งเรืองมาก่อน ทั้งนี้โดยคาดคะเนจากหลักฐานวัดร้างที่อยู่ทั้งในและนอกบริเวณเขตสุขาภิบาลประมาณ 15 แห่ง ปัจจุบันบริเวณดังกล่าวเป็นที่อยู่อาศัยของชาวเขาเผ่ากะเหรี่ยงบ้าง โดยเฉพาะทางแถบบริเวณตอนเหนือของหมู่บ้าน

ตามหลักฐานที่สามารถยืนยันได้เมื่อ พ.ศ. 2390 บ้านขุนยวมเป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ มีประมาณ 20 หลังคาเรือนเท่านั้น ยังไม่เจริญใหญ่ดังเช่นในปัจจุบัน เป็นหมู่บ้านที่ตั้งขึ้นก่อนหมู่บ้านอื่นในเขตอำเภอขุนยวม ประชาชนส่วนใหญ่เป็นผู้ที่อพยพมาจากรัฐฉานของสาธารณรัฐสังคมนิยมแห่งสหภาพพม่า และส่วนมากเป็นผู้มีเชื้อสายไทยใหญ่ เริ่มตั้งหมู่บ้านครั้งแรก จากริมห้วยข้างวัดโพธารามปัจจุบันขึ้นไปทางทิศเหนือจนถึงศาลเจ้าพ่อหลักเมือง (เจ้าเมือง) แล้วจึงขยายใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ เป็นหมู่บ้านที่ตั้งอยู่บนที่ราบบนภูเขา

• วันที่ 15 พฤษภาคม 2453 รวมพื้นที่เมืองแม่ฮ่องสอน เมืองยวม เมืองขุนยวม เมืองปาย จังหวัดเชียงใหม่ตะวันตก ตั้งเป็นเมืองจัตวา เรียกว่า เมืองแม่ฮ่องสอน มณฑลพายัพ และจัดการปกครองแบ่งเป็น 4 อำเภอ ได้แก่ อำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน อำเภอเมืองยวม อำเภอเมืองขุนยวม และอำเภอเมืองปาย ให้หลวงรัฐกิจวิจารณ์ยกกระบัตร เมืองนครลำปาง เป็นผู้ว่าราชการจังหวัด
• วันที่ 29 เมษายน 2460 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอเมืองขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน เป็น อำเภอขุนยวม
• วันที่ 15 สิงหาคม 2493 โอนพื้นที่หมู่ 4 บ้านแม่สะเป่ (ในขณะนั้น) ของตำบลขุนยวม ไปขึ้นกับตำบลแม่เงา
• วันที่ 3 สิงหาคม 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลขุนยวม ในท้องที่บางส่วนของตำบลขุนยวม
• วันที่ 23 พฤศจิกายน 2510 โอนพื้นที่ตำบลแม่ลาหลวง อำเภอขุนยวม ไปขึ้นกับกิ่งอำเภอแม่ลาน้อย อำเภอแม่สะเรียง
• วันที่ 16 สิงหาคม 2526 ตั้งตำบลแม่กิ๊ แยกออกจากตำบลเมืองปอน
• วันที่ 12 กันยายน 2533 ตั้งตำบลแม่อูคอ แยกออกจากตำบลแม่ยวมน้อย
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลขุนยวม เป็นเทศบาลตำบลขุนยวม ด้วยผลของกฎหมาย

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอขุนยวมแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 6 ตำบล 45 หมู่บ้าน ได้แก่

ลำดับ	อักษรไทย	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนประชากร (ธันวาคม 2565)
1.	ขุนยวม	Khun Yuam	6	8,323
2.	แม่เงา	Mae Ngao	8	3,190
3.	เมืองปอน	Mueang Pon	10	4,282
4.	แม่ยวมน้อย	Mae Yuam Noi	8	2,570
5.	แม่กิ๊	Mae Ki	5	1,604
6.	แม่อูคอ	Mae Ukho	6	3,744

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอขุนยวมประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 7 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลขุนยวม ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลขุนยวม
• องค์การบริหารส่วนตำบลขุนยวม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลขุนยวม (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลขุนยวม)
• องค์การบริหารส่วนตำบลแม่เงา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่เงาทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองปอน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเมืองปอนทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลแม่ยวมน้อย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่ยวมน้อยทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลแม่กิ๊ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่กิ๊ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลแม่อูคอ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่อูคอทั้งตำบล

ประชากร

จากการประมาณการประชากรของอำเภอขุนยวมเมื่อ พ.ศ. 2561–2564 พบว่า ประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวกะเหรี่ยง ร้อยละ 75 อาศัยกระจายตัวอยู่พื้นที่ชนบทโดยรอบ รองลงมาเป็นชาวไทใหญ่ อาศัยอยู่ในเขตตัวเมืองและเทศบาล ได้แก่ ตำบลเมืองปอน และตำบลแม่เงา ส่วนชาวม้งพบแหล่งอาศัยอยู่สองหมู่บ้าน คือ บ้านแม่อูคอ และบ้านปางตอง ในตำบลแม่อูคอ ส่วนชาวไทยวนหรือคนเมืองมีจำนวนน้อย อาศัยปะปนกับชาวไทใหญ่ และมีวัฒนธรรมที่ผสมกลมกลืนไปกับชาวไทใหญ่ ขณะที่ข้อมูล ประชาชนบนที่สูงจังหวัดแม่ฮ่องสอน พ.ศ. 2558 ให้ข้อมูลว่า ประชากรราวครึ่งหนึ่งของอำเภอขุนยวมเป็นชาวพื้นราบ คือชาวไทใหญ่ ไทยวน และคนไทยจากภูมิภาคอื่น ส่วนอีกครึ่งหนึ่งเป็นประชาชนบนที่สูง ได้แก่ ชาวกะเหรี่ยง จำนวน 12,152 คน คิดเป็นร้อยละ 95.03 และชาวม้ง จำนวน 635 คน คิดเป็นร้อยละ 4.97 ของประชาชนบนที่สูง ประชากรส่วนใหญ่สื่อสารกันด้วยภาษากะเหรี่ยง โดยเฉพาะตำบลแม่ยวมน้อย มีประชากรใช้ภาษากะเหรี่ยงร้อยละ 98 ของประชากรทั้งตำบล

ประชากรในอำเภอขุนยวมมีทั้งผู้ที่นับถือศาสนาพุทธ และศาสนาคริสต์ทั้งนิกายโรมันคาทอลิกและนิกายโปรเตสแตนต์อาศัยอยู่ร่วมกัน อย่างเช่น ตำบลแม่อูคอใน พ.ศ. 2563 ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ ร้อยละ 75 และศาสนาคริสต์ ร้อยละ 25 ตำบลแม่ยวมน้อย ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ ร้อยละ 95 และศาสนาคริสต์ ร้อยละ 5 ขณะที่ตำบลแม่กิ๊ ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิกร้อยละ 99 ส่วนประชากรที่เหลือนับถือศาสนาพุทธ

แหล่งข้อมูลอื่น

• พัฒนาชุมชนอำเภอขุนยวม เก็บถาวร 2007-03-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• อุทยานแห่งชาติน้ำตกแม่สุรินทร์ เก็บถาวร 2013-05-23 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน