ภาษาดุงกาน

ภาษาดุงกาน
Хуэйзў йүян 回族語言 خُوِزُو یُوِیًا
ออกเสียง	[xwɛ̌jt͡sû ʝŷʝɛ̃̌]
ประเทศที่มีการพูด	เอเชียกลาง
ภูมิภาค	หุบเขาชู (คีร์กีซสถาน, คาซัคสถาน), ดินแดนอัลไต, แคว้นซาราตอฟ (อำเภอโรเวนสกี) (ประเทศรัสเซีย), หุบเขาฟาร์ฆอนา (อุซเบกิสถาน)
ชาติพันธุ์	ชาวดุงกาน
จำนวนผู้พูด	145,000  (2009–2021)
ตระกูลภาษา	จีน-ทิเบต จีน จีน จีนกลาง ที่ราบกลาง ภาษาดุงกาน
ระบบการเขียน	ซีริลลิก (ทางการ) อักษรจีน (เลิกใช้) อักษรเสี่ยวเอ๋อร์ (เลิกใช้) ละติน (อดีต)
รหัสภาษา
ISO 639-3	dng

ภาษาดุงกาน
ชื่อภาษาจีน
อักษรจีนตัวเต็ม	東干語
อักษรจีนตัวย่อ	东干语
การถอดเสียง ภาษาจีนกลางมาตรฐาน ฮั่นยฺหวี่พินอิน Dōnggānyǔ เวด-ไจลส์ Tung1kan1 yü3 IPA [tʊ́ŋ.kán ỳ] ภาษาจีนกลางอื่น ๆ อักษรเสี่ยวเอ้อร์ دْوقًا يُوِ
ชื่อภาษาดุงกาน
ภาษาดุงกาน	Хуэйзў йүян
อักษรเสี่ยวเอ้อร์	خُوِزُو یُوِیًا
อักษรจีน	回族語言 (Huízú yǔyán; Hui2-tsu2 yü3-yen2)
ชื่อภาษารัสเซีย
ภาษารัสเซีย	Дунганский язык
อักษรโรมัน	Dunganskij jazyk
ชื่อคีร์กีซ
คีร์กีซ	Дунган тили دۇنعان تىلى Dungan tili
ชื่อคาซัค
คาซัค	Дүнген тілі دۇنگەن تىلى Düngen tılı

ดุงกาน เป็นภาษาซีนีติกที่มีผู้พูดโดยหลักในหุบเขาชูทางตะวันออกเฉียงใต้ของคาซัคสถานและทางเหนือของคีร์กีซสถาน ถือเป็นภาษาแม่ของชาวดุงกาน กลุ่มย่อยหุยที่หนีจากจีนสมัยราชวงศ์ชิงเมื่อคริสต์ศตวรรษที่ 19 ภาษานี้พัฒนาจากวิธภาษาจีนกลางที่ราบกลางในมณฑลกานซู่และมณฑลฉ่านซี ถือเป็นภาษาตระกูลจีน-ทิเบตภาษาเดียวที่เขียนในอักษรซีริลลิกอย่างเป็นทางการ นอกจากนี้ ภาษาดุงดานยังมีคำยืมและคำโบราณที่ไม่พบในวิธภาษาจีนกลางสมัยใหม่อื่น ๆ

การแพร่กระจายทางภูมิศาสตร์

ส่วนใหญ่ใช้พูดในคีร์กีซสถาน และมีกระจายอยู่ในคาซัคสถาน อุซเบกิสถาน และรัสเซีย ชาวดุงกานเป็นลูกหลานของชาวจีนที่อพยพเข้าสู่เอเชียกลาง เป็นภาษาที่ใช้ในโรงเรียน หนังสือพิมพ์ฉบับแรกที่ตีพิมพ์ด้วยภาษาดุงกาน พิมพ์เมื่อ พ.ศ. 2475

สัทวิทยาและคำศัพท์

คำศัพท์พื้นฐานไม่ต่างจากภาษาจีนมากนัก มีเสียงวรรณยุกต์ มีคำยืมจากภาษาอาหรับและภาษาเปอร์เซีย คำศัพท์ใกล้เคียงกับที่ใช้ในสมัยราชวงศ์ชิง ภาษาดุงกานไม่ได้รับอิทธิพลจากการจัดมาตรฐานภาษาจีนกลางในพุทธศตวรรษที่ 25 แต่ได้รับอิทธิพลจากภาษารัสเซียแทน

ระบบการเขียน

บทความหลัก: ชุดตัวอักษรดุงกาน

ภาษาดุงกานสมัยใหม่เป็นภาษาจีนภาษาเดียวที่เขียนในอักษรซีริลลิก เนื่องจากเคยอยู่ภายใต้การปกครองของโซเวียต อักษรเหล่านี้ประกอบด้วยชุดตัวอักษรที่อิงจากรัสเซียกับอักษรเพิ่มเติบอีก 5 อักษร คือ: Ә, Җ, Ң, Ў และ Ү ทำให้มีความแตกต่างจากระบบ Palladius ที่ใช้แปลงภาษาจีนเป็นอักษรซีริลลิกในประเทศรัสเซียเป็นการทั่วไป

ป้ายสองภาษาในภาษาดุงกานและภาษารัสเซียตามลำดับ ที่บ้านของวีรบุรุษสงครามโซเวียต มันซุซ วานาคุน

ชุดตัวอักษรดุงกานสมัยใหม่และการออกเสียงอักษร

ซีริลลิก	А/а	Б/б	В/в	Г/г	Д/д	Е/е	Ё/ё	Ә/ә	Ж/ж	Җ/җ	З/з	И/и	Й/й	К/к
ชื่อ	a	бэ	вэ	гэ	дэ	e	ё	ә	жэ	җe	зэ	и	йи	кa
สัทอักษรสากล	[a]	[pɛ]	[vɛ]	[kɛ]	[tɛ]	[je]	[jɔ]	[ɤ]	[ʐɛ]	[t͡ɕʲe]	[t͡sɛ]	[i]	[ʝi]	[kʰa]
ละติิน	a	be	ve	ge	de	ye	yo	ê	re	jie	ze	i	yi	ka
ซิริลลิก	Л/л	М/м	Н/н	Ң/ң	О/о	П/п	Р/р	С/с	Т/т	У/у	Ў/ў	Ү/ү	Ф/ф	Х/х
ชื่อ	эль	эм	эн	ың	o	пэ	эр	эc	тэ	у	ў	ү	эф	xa
สัทอักษรสากล	[ɛlʲ]	[ɛm]	[ɛn]	[ɨŋ]	[ɔ]	[pʰɛ]	[əɻ]	[ɛs]	[tʰɛ]	[ʊw]	[u]	[y]	[ɛf]	[xa]
ละติน	el	em	en	îng	o	pe	er	es	te	u	û	ü	ef	ha
ซีริลลิก	Ц/ц	Ч/ч	Ш/ш	Щ/щ	Ъ/ъ	Ы/ы	Ь/ь	Э/э	Ю/ю	Я/я
ชื่อ	цэ	чэ	шa	щa	нин xo	ы	ван xo	э	ю	йa
สัทอักษรสากล	[t͡sʰɛ]	[t͡ʂʰɛ]	[ʂa]	[ɕa]	[nʲɪ̃ xɔ]	[ɨ]	[vã xɔ]	[ɛ]	[jʊw]	[ja]
ละติน	ce	che	sha	sh(i)a	nin ho	î	van ho	e	yu	ya

ภาษาดุงกานมีความเฉพาะตรงที่เป็นหนึ่งในวิธภาษาจีนไม่กี่ภาษาที่ตอนแรกไม่ได้เขียนด้วยอักษรจีน แม้ว่ามีการเขียนด้วยอัก่ษรจีน ปัจจุบันยกเลิกการใช้งานระบบการเขียนนี้แล้ว ตอนแรก ชาวดุงกานผู้เป็นลูกหลานของชาวหุย เขียนภาษาตนเองด้วยอักษรอิงอาหรับที่รู้จักกันในชื่ออักษรเสี่ยวเอ้อร์ ทางสหภาพโซเวียตห้ามการใช้งานอักษรอาหรับทั้งหมดใน ค.ศ. 1925 นำไปสู่การใช้อักขรวิธีละตินที่อิงจากยางาลิฟ โดยใช้งานจนถึง ค.ศ. 1940 เมื่อรัฐบาลโซเวียตประกาศใช้ระบบอิงอักษรซีริลลิกในปัจจุบัน อักษรเสี่ยวเอ้อร์ปัจจุบันแทบสูญหายจากสังคมดุงกานแล้ว แต่ยังคงใช้อย่างจำกัดที่ชุมชนหุยบางแห่งในประเทศจีน

ระบบการเขียนนี้อิงจากสำเนียงที่มีวรรณยุกต์มาตรฐาน 3 เสียง เครื่องหมายวรรณยุกต์หรือตัวเลขไม่ปรากฏในงานเขียนทั่วไป แต่ระบุไว้ในพจนานุกรม แม้แต่คำยืม เสียงวรรณยุกต์ระบุโดยใช้เครื่องหมายอ่อน เครื่องหมายแข็ง หรือไม่มี

เทียบกับระบบ Palladius

พินอิน	Palladiy	ดุงกาน		พินอิน	Palladiy	ดุงกาน		พินอิน	Palladiy	ดุงกาน		พินอิน	Palladiy	ดุงกาน
b	б	б		p	п	п		m	м	м		f	ф	ф
d	д	д		t	т	т		n	н	н / л		l	л	л
z	цз	з		c	ц	ц		s	с	с
j	цз(ь)	җ(ь)		q	ц(ь)	ч(ь)		x	с(ь)	щ(ь)
zh	чж	җ		ch	ч	ч		sh	ш	ш / с / ф		r	ж	ж
g	г	г		k	к	к						h	х	х

อ้างอิง

ข้อมูล

ทั่วไป

• Rimsky-Korsakoff, Svetlana (1967). "Soviet Dungan: The Chinese language of Central Asia: alphabet, phonology, morphology". Monumenta Serica. 26: 352–421. doi:10.1080/02549948.1967.11744973. JSTOR 40725857.
• Svetlana Rimsky-Korsakoff Dyer, Iasyr Shivaza: The Life and Works of a Soviet Dungan Poet. 1991. ISBN 3-631-43963-6. (Contains a detailed bibliography and ample samples of Shivaza works', some in the original Cyrillic Dungan, although most in a specialized transcription, with English and sometimes standard Chinese translations).
• Olga I. Zavjalova. "Some Phonological Aspects of the Dungan Dialects." Computational Analyses of Asian and African Languages. Tokyo, 1978. No. 9. Pp. 1–24. (Contains an experimental analysis of Dungan tones).
• Olga Zavyalova. “Dungan Language.” Encyclopedia of Chinese Language and Linguistics. General Editor Rint Sybesma. Vol. 2. Leiden–Boston: Brill, 2017. pp. 141–148.
• Hai Feng (海峰). 《中亚东干语言研究》 (Zhongya Donggan yuyan yanjiu—A Study of the Dungan Language of Central Asia.) Urumchi, 2003. ISBN 7-5631-1789-X. (Description of the Dungan language by a professor of Xinjiang University).
• Salmi, Olli (2018). Dungan–English Dictionary. Manchester, England: Eastbridge Books. ISBN 978-1-78869-154-3.

แหล่งข้อมูลอื่น

• "Implications of the Soviet Dungan Script for Chinese Language Reform": long essay on Dungan, with sample texts
• Dungan writing system in Omniglot
• The Shaanxi Village in Kazakhstan
• Soviet census data for mother tongue and second language, in English
• Central Asian Dungan as a Chinese Dialect