ภาษากาปัมปางัน

ภาษากาปัมปางัน
	Pampangan
	Amánung Kapangpángan, Amánung Sísuan
	"กาปัมปางัน" ที่เขียนด้วยอักษรกูลีตัน ระบบอักษรในอดีต
ออกเสียง	[kəːpəmˈpaːŋən]
ประเทศที่มีการพูด	ประเทศฟิลิปปินส์
ภูมิภาค	เขตกิตนางลูโซน (จังหวัดปัมปังกาทั้งหมด, จังหวัดตาร์ลักตอนใต้, จังหวัดบาตาอันตะวันออกเฉียงเหนือ, จังหวัดบูลาคันตะวันตก, จังหวัดนูเวบาเอซีฮาตะวันตกเฉียงใต้, จังหวัดซัมบาเลสตะวันออกเฉียงใต้)
ชาติพันธุ์	ชาวกาปัมปางัน
จำนวนผู้พูด	2.8 ล้านคน (2010); ภาษาแม่ที่มีผู้พูดมากเป็นอันดับ 7 ในประเทศ
ตระกูลภาษา	ออสโตรนีเซียน มาลาโย-โพลีเนเซีย ฟิลิปปิน ลูซอนกลาง ภาษากาปัมปางัน; ; ; ;
ระบบการเขียน	อักษรละติน (ชุดตัวอักษรกาปัมปางัน); อดีตเขียนด้วย: กูลีตัน
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	Angeles City
ภาษาชนกลุ่มน้อยที่รับรองใน	ภาษาภูมิภาคในประเทศฟิลิปปินส์
ผู้วางระเบียบ	Komisyon sa Wikang Filipino
รหัสภาษา
ISO 639-2	pam
ISO 639-3	pam
	บริเวณที่มีผู้พูดภาษากาปัมปางัน
	บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด

ภาษากาปัมปางัน เป็นภาษาหนึ่งที่ใช้พูดในประเทศฟิลิปปินส์

สัทวิทยา

ภาษากาปัมปางันมาตรฐานมี 21 หน่วยเสียง แบ่งเป็นเสียงพยัญชนะ 15 เสียง และเสียงสระ 5 เสียง ในสำเนียงตะวันตกบางส่วนมีเสียงสระหกเสียง โครงสร้างพยางค์ของภาษานี้เรียบง่าย โดยแต่ละพยางค์มีพยัญชนะและสระอย่างน้อยหนึ่งตัว

สระ

พยัญชนะ

		ริมฝีปาก	ฟัน / ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
นาสิก		m	n		ŋ
หยุด	ไม่ก้อง	p	t	tʃ	k	ʔ
หยุด	ก้อง	b	d	dʒ	g
เสียดแทรก			s	ʃ
ลิ้นกระทบ/รัว			ɾ ~ r
เปิด			l	j	w

ไวยากรณ์

คำนาม

คำนามมี 3 การก คือ สัมบูรณ์ เกี่ยวพัน และกรรมตรง เป็นภาษาที่นิยมใช้ในรูปถูกกระทำ เครื่องหมายสำหรับการกสัมบูรณ์จะแสดงการกระทำของอกรรมกริยาและกรรมของสกรรมกริยา เครื่องหมายแสดงการกเกี่ยวพัน แสดงกรรมของอกรรมกริยา และการกระทำของสกรรมกริยา และใช้แสดงความเป็นเจ้าของ เครื่องหมายแสดงกรรมเหมือนกับบุพบทในภาษาอังกฤษแสดงตำแหน่งและทิศทาง เครื่องหมายของคำนามแบ่งเป็น 2 กลุ่มคือ ใช้กับบุคคลและใช้ทั่วไป ดังในตาราง

	การกสัมบูรณ์ (Absolutive)	การกเกี่ยวพัน (Ergative)	การกกรรมตรง (Oblique)
เอกพจน์ทั่วไป	ing	-ng, ning	king
พหูพจน์ทั่วไป	ding ring	ring	karing
เอกพจน์บุคคล	i	-ng	kang
พหูพจน์บุคคล	di ri	ri	kari

ตัวอย่างประโยค

Dinatang ya ing lalaki = ผู้ชายมาถึง
Ikit neng Juan i Maria = จอห์นเห็นมาเรีย
Munta la ri Elena at Roberto king bale nang Miguel = เอเลนาและโรเบอร์โตจะไปบ้านของมิเกล
Nukarin la ring libro = หนังสือเหล่านั้นอยู่ที่ไหน

สรรพนาม

	การกสัมบูรณ์ (อิสระ)	การกสัมบูรณ์ (ภายใน)	การกเกี่ยวพัน	การกกรรมตรง
เอกพจน์บุรุษที่ 1	yaku, aku	ku	ku	kanaku, kaku
เอกพจน์บุรุษที่ 2	ika	ka	mu	keka
เอกพจน์บุรุษที่ 3	iya, ya	ya	na	keya, kaya
ทวิพจน์บุรุษที่ 1	ikata	kata, ta	ta	kekata
พหูพจน์บุรุษที่ 1 รวมผู้ฟัง	ikatamu, itamu	katamu, tamu	tamu, ta	kekatamu, kekata
พหูพจน์บุรุษที่ 1 ไม่รวมผู้ฟัง	ikami, ike	kami, ke	mi	kekami, keke
พหูพจน์บุรุษที่ 2	ikayo, iko	kayu, ko	yu	kekayu, keko
พหูพจน์บุรุษที่ 3	ila	la	da	karela

ตัวอย่างประโยค

Sinulat ku. = ฉันเขียนแล้ว (อดีต)
Silatanan na ku = (เขา) เขียนถึงฉัน
Dinatang ya = เขามาถึงแล้ว
Ninu ing minaus keka? = ใครเรียกคุณ

คำสรรพนามแสดงความเป็นเจ้าของตามหลังคำที่ถูกขยาย คำสรรพนามที่เป็นกรรมอาจใช้แทนคำสรรพนามแสดงความเป็นเจ้าของได้ แต่จะนำหน้าคำที่ถูกขยาย เช่น

Ing bale ku = Ing kakung bale = บ้านของฉัน

คำสรรพนามทวิพจน์ ikata ใช้แทนสรรพนามบุรุษที่ 1 และ 2 คำสรรพนามรวมผู้ฟัง ikatamu ใช้แทนบุรุษที่ 1 และ 2 อาจรวมบุรุษที่ 3 ด้วย คำสรรพนามไม่รวมผู้ฟัง ikami ใช้แทนสรรพนามบุรุษที่ 1 และ 3 แต่ไม่รวมบุรุษที่ 2 ตัวอย่างเช่น

Ala tang nasi = เรา (คุณและฉัน) กินข้าว
Ala tamung nasi = เรา (คุณและฉันและคนอื่น ๆ) กินข้าว
Ala keng nasi = เรา (คนอื่น ๆ และฉัน ไม่รวมคุณ) กินข้าว

ภาษากาปัมปางันต้องแสดงคำสรรพนาม แม้ว่าจะมีคำนามปรากฏอยู่ก็ตาม เช่น

Dinatang ya i Ernine = เออร์นินมาถึง
Mamasa la ri Maria at Juan = มาเรียและฮวนกำลังอ่านหนังสือ

สรรพนาม ya และ la มีรูปพิเศษเมื่อใช้เป็นคำสันธานกับคำ ati (มี) และ ala (ไม่มี) เช่น

Ati yu king Pampanga = เขาอยู่ในปัมปางา
Ala lu ring doktor keni = หมอไม่ได้อยู่ที่นี่นาน

การรวมคำสรรพนาม

การเรียงลำดับและรูปแบบของคำสรรพนามในภาษากาปัมปางันแสดงในตารางข้างล่าง สรรพนามเหล่านี้มีลำดับแน่นอนในการตามหลังคำกริยาหรืออนุภาค เช่น คำปฏิเสธ คำสรรพนามภายในจะตามหลังคำสรรพนามอีกตัวเป็นลำดับแรก เช่น

Ikit da ka = ฉันเห็นคุณ
Silatanan na ku = เขาเขียนถึงฉัน

การเรียงลำดับคำสรรพนามสลับกันถือว่าผิดไวยากรณ์ มีการรวมตัวของคำสรรพนามด้วย เช่น

Ikit ke (แทน Ikit ku ya) = ฉันเห็นหล่อน
Dinan kung pera (Dinan ku lang pera) = ฉันจะให้เงินแก่พวกเขา

คำสรรพนามที่รวมกันนี้ใช้ในคำถามด้วย เช่น

Akakit mya? = คุณเห็นเขาไหม

ตารางต่อไปนี้แสดงคำสรรพนามที่รวมกันได้ ช่องว่างแสดงว่าคำสรรพนามคู่นั้นรวมกันไม่ได้ ตามแนวตั้งเป็นสรรพนามรูปสัมบูรณ์ ส่วนแนวนอนเป็นสรรพนามรูปเกี่ยวพัน

	yaku 1 s	ika 2 s	ya 3 s	ikata 1 dual	ikatamu 1 p inc.	ikami 1 p exc.	ikayo 2 p	ila 3 p
ku 1 s	(ing sarili ku)	da ka	ke kya	-	-	-	da ko da kayu	ko ku la
mu 2 s	mu ku	(ing sarili mu)	me mya	-	-	mu ke mu kami	-	mo mu la
na 3 s	na ku	na ka	ne nya (ing sarili na)	na kata	na katamu	na ke na kami	na ko na kayu	no nu la
ta 1 dual	-	-	te tya	(ing sarili ta)	-	-	-	to ta la
tamu 1 p inc.	-	-	ta ya	-	(ing sarili tamu)	-	-	ta la
mi 1 p exc.	-	da ka	mi ya	-	-	(ing sarili mi)	da ko da kayu	mi la
yu 2 p	yu ku	-	ye ya	-	-	yu ke yu kami	(ing sarili yu)	yo yu la
da 3 p	da ku	da ka	de dya	da kata	da katamu	da ke da kami	da ko da kayu	do da la (ing sarili da)

คำสรรพนามชี้เฉพาะ

คำสรรพนามชนิดนี้ในภาษากาปัมปางันต่างจากภาษาในฟิลิปปินส์อื่น ๆ คือมีการแยกรูปเอกพจน์กับพหูพจน์

	การกสัมบูรณ์		การกเกี่ยวพัน		การกกรรมตรง		สถานที่		ภายใน
	เอกพจน์	พหูพจน์	เอกพจน์	พหูพจน์	เอกพจน์	พหูพจน์	เอกพจน์	พหูพจน์	ภายใน
ใกล้กับผู้พูดที่สุด (นี่ ที่นี่)	ini	deni reni	nini	dareni	kanini	kareni	oyni	oreni	keni
ใกล้ผู้พูดหรือสถานที่ (นี่ ที่นี่)	iti	deti reti	niti	dareti	kaniti	kareti	oyti	oreti	keti
สถานที่ที่อยู่ใกล้ (ที่นั่น นั่น)	iyan	den ren	niyan	daren	kanyan	karen	oyan	oren	ken
อยู่ไกล (โน่น)	ita	deta reta	nita	dareta	kanita	kareta	oyta	oreta	keta

imi และ iti หมายถึง "นี่" เหมือนกันแต่ใช้ต่างกัน iti ใช้แทนสิ่งที่เป็นนามธรรม เช่น iting musika (ดนตรีนี้) ini ใช้กับสิ่งที่เป็นรูปธรรมเท่านั้น เช่น ining libru (หนังสือเล่มนี้)

ในรูปชี้บ่งสถานที่ keni ใช้เมื่อผู้พูดไม่อยู่ใกล้สิ่งที่พูดถึง keti ใช้เมื่อผู้พูดอยู่ใกล้สิ่งที่พูดถึง ทั้งสองคำหมายถึง "ที่นี่" เหมือนกัน ตัวอย่างเช่น

Ninu ing lalaking ita = ใครคือผู้ชายคนนั้น
Me keni = มาที่นี่
Ati ku keti = ฉันอยู่ที่นี่
Oreni adwang regalo para keka = นี่คือของขวัญ 2 ชิ้น สำหรับคุณ

คำกริยา

คำกริยาในภาษากาปัมปางันมีโครงสร้างที่ซับซ้อน มีการลงวิภัติปัจจัยผันตามสิ่งเน้น จุดประสงค์ รูปแบบ และอื่น ๆ ผู้พูดภาษาอื่น ๆ ในฟิลิปปินส์จะมองว่าคำกริยาของภาษากาปัมปางันยากกว่าภาษาอื่น เพราะมีรูปแบบที่คาดเดาได้ยาก ตัวอย่างเช่นคำว่า sulat (เขียน) ซึ่งเป็นรากศัพท์ที่พบทั้งภาษาตากาล็อกและภาษากาปัมปางัน มีการผันต่างกันดังนี้

susulat ภาษากาปัมปางันแปลว่า "กำลังเขียน" ภาษาตากาล็อกแปลว่า "จะเขียน"
sumulat ภาษากาปัมปางันแปลว่า "จะเขียน" ภาษาตากาล็อกแปลว่า "เขียนแล้ว" และใช้เป็นรูปนามกริยาทั้ง 2 ภาษา
sinulat แปลว่า "เขียนแล้ว" ทั้ง 2 ภาษา แต่ภาษากาปัมปางันเน้นผู้กระทำ ภาษาตากาล็อกเป็นรูปเน้นกรรม

มีคำกริยาในรูปเน้นผู้ถูกกระทำที่ไม่ใช้อาคม -um- แต่ใช้การเชื่อมต่อ เช่น gawa(ทำ) bulus (จม) sindi (สูบบุหรี่) คำกริยาเหล่านี้เกิดจากการเปลี่ยนเสียงสระในรูปเน้นผู้กระทำจะเกิดกับคำกริยาที่มีสระ u ที่พยางค์แรก เช่น lucas (เอาออกไป) lukas (จะเอาออกไป) lulukas (กำลังเอาออกไป) และ likas (เอาออกไปแล้ว)

	นามกริยา & Contemplative	ความต่อเนื่อง	สมบูรณ์
เน้นผู้กระทำ^1a	-um-	CV-	-in-
เน้นผู้กระทำ^1b	-	CV-	-in- -i-
เน้นผู้กระทำ^1c	m-	mVm-	min- me-
เน้นผู้กระทำ²	mag-	mág-	mig-, meg-
เน้นผู้กระทำ³	ma-	má-	ne-
เน้นผู้กระทำ⁴	maN-	máN-	meN-
เน้นกรรม¹	-an	CV- ... -an	-in- -i- -e-
เน้นกรรม² เน้นการใช้ประโยชน์	i-	iCV-	i- -in- i- -i- i- -e-
เน้นกรรม³ เน้นสถานที่	-an	CV- ... -an	-in- ... -an -i- ... -an -e- ... -an
เน้นเครื่องมือ	ipaN-	páN-	piN-, peN
เน้นเหตุผล	ka-	ká-	ke-

ตัวอย่างประโยคทั่วไป

Kumusta naka? = คุณเป็นอย่างไรบ้าง
Masalese kupu = ฉันสบายดี
Nanung lagyu mu? = คุณชื่ออะไร

จำนวน

1 = metung 2 = adwa 3 = atlu 4 = apat 5 = lima 6 = anam 7 = pitu 8 = walu 9 = siyam 10 = apulu

อ้างอิง

↑ "2010 Census of Population and Housing, Report No. 2A - Demographic and Housing Characteristics (Non-Sample Variables)" (PDF) (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2022-05-02.
↑ "2010 Census of Population and Housing, Report No. 2A - Demographic and Housing Characteristics (Non-Sample Variables)" (PDF) (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2022-05-02.
↑ Ordinance No. 424, City of Angeles.
↑ Orejas, Tonette (July 22, 2021). "Angeles traffic signs soon in Kapampangan". Inquirer.net. The Philippine Daily Inquirer. สืบค้นเมื่อ September 7, 2021.
↑ Orejas, Tonette (September 7, 2021). "Drivers welcome Kapampangan traffic signs". Inquirer.net. The Philippine Daily Inquirer. สืบค้นเมื่อ September 7, 2021.

บรรณานุกรม

Bautista, Ma. Lourdes S. 1996. An Outline: The National Language and the Language of Instruction. In Readings in Philippine Sociolinguistics, ed. by Ma. Lourdes S. Bautista, 223. Manila: De La Salle University Press, Inc.
Bergaño, Diego. 1860. Vocabulario de la Lengua Pampanga en Romance. 2nd ed. Manila: Imprenta de Ramirez y Giraudier.
Castro, Rosalina Icban. 1981. Literature of the Pampangos. Manila: University of the East Press.
Fernández, Eligío. 1876. Nuevo Vocabulario, ó Manual de Conversaciónes en Español, Tagálo y Pampángo. Binondo: Imprenta de M. Perez
Forman, Michael. 1971. Kapampangan Grammar Notes. Honolulu: University of Hawaii Press
Gallárdo, José. 1985–86. Magaral Tang Capampangan. Ing Máyap a Balità, ed. by José Gallárdo, May 1985- June 1986. San Fernando: Archdiocese of San Fernando.
Henson, Mariano A. 1965. The Province of Pampanga and Its Towns: A.D. 1300–1965. 4th ed. revised. Angeles City: By the author.
Kitano Hiroaki. 1997. Kapampangan. In Facts About The World's Major Languages, ed. by Jane Garry. New York: H.W. Wilson. Pre-published copy
Lacson, Evangelina Hilario. 1984. Kapampangan Writing: A Selected Compendium and Critique. Ermita, Manila: National Historical Institute.
Manlapaz, Edna Zapanta. 1981. Kapampangan Literature: A Historical Survey and Anthology. Quezon City: Ateneo de Manila University Press.
Panganiban, J.V. 1972. Diksyunaryo-Tesauro Pilipino-Ingles. Quezon City: Manlapaz Publishing Co.
Pangilinan, Michael Raymon M. 2004. Critical Diacritical. In Kapampangan Magazine, ed. by Elmer G. Cato,32-33, Issue XIV. Angeles City: KMagazine.
Samson, Venancio. 2004. Problems on Pampango Orthography. In Kapampangan Magazine, ed. by Elmer G. Cato,32-33, Issue XII. Angeles City: KMagazine.
Samson, Venancio. 2011. Kapampangan Dictionary. Angeles City: The Juan D. Nepomuceno Center for Kapampangan Studies, Holy Angel University Press. ISBN 978-971-0546-07-7
Tayag, Katoks (Renato). 1985. "The Vanishing Pampango Nation", Recollections and Digressions. Escolta, Manila: Philnabank Club c/o Philippine National Bank.
Turla, Ernesto C. 1999. Classic Kapampangan Dictionary. Offprint Copy

แหล่งข้อมูลอื่น

Sínúpan Singsing, de facto language regulator
Bansa Kapampangan-English Dictionary เก็บถาวร 2016-11-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
Kapampangan Wiktionary

[1] "2010 Census of Population and Housing, Report No. 2A - Demographic and Housing Characteristics (Non-Sample Variables)" (PDF) (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2022-05-02.

[2] "2010 Census of Population and Housing, Report No. 2A - Demographic and Housing Characteristics (Non-Sample Variables)" (PDF) (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2022-05-02.

[FOOTNOTEOrdinance_No._424,_City_of_Angeles-3] Ordinance No. 424, City of Angeles.

[4] Orejas, Tonette (July 22, 2021). "Angeles traffic signs soon in Kapampangan". Inquirer.net. The Philippine Daily Inquirer. สืบค้นเมื่อ September 7, 2021.

[5] Orejas, Tonette (September 7, 2021). "Drivers welcome Kapampangan traffic signs". Inquirer.net. The Philippine Daily Inquirer. สืบค้นเมื่อ September 7, 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]