ราชวงศ์แสนซ้าย

ราชวงศ์แสนซ้าย

พระราชอิสริยยศ	เจ้าประเทศราช
ปกครอง	นครแพร่
สาขา	31 ราชสกุล
ประมุขพระองค์แรก	พระยาแสนซ้าย
ประมุขพระองค์สุดท้าย	เจ้าพิริยเทพวงษ์
สถาปนา	พ.ศ. 2330
ล่มสลาย	พ.ศ. 2445

ราชวงศ์เทพวงศ์ หรือ ราชวงศ์แพร่ เป็นราชวงศ์ที่สืบเชื้อสายมาจาก พระยาเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ยุคประเทศราชของสยาม ที่ปกครองนครแพร่มาตั้งแต่ พ.ศ. 2330 มาจนถึง พ.ศ. 2445 ได้เกิดความไม่สงบขึ้นในเมืองนครแพร่ โดยพวกไทใหญ่หรือเงี้ยวได้ทำการก่อจลาจลในเมืองนครแพร่ จากเหตุการณ์ครั้งนี้ เจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ ถูกกล่าวหาว่าสมคบกับพวกเงี้ยว ท่านจึงหลีภัยไปเมืองหลวงพระบาง ประเทศลาว และได้พำนักอยู่ที่นั่นจนกระทั่งพิราลัย ในปี พ.ศ. 2455 หลังจากนั้นทางราชสำนักสยาม ก็มิได้แต่งตั้งผู้ใดขึ้นเป็นเจ้าผู้ครองนครแพร่อีก จึงถือเป็นการสิ้นสุดตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครนับแต่นั้นเป็นต้นมา

การสถาปนา

ราชวงศ์เทพวงศ์ หรือ ราชวงศ์แพร่ ได้สถาปนาขึ้นโดยพระยาเทพวงศ์ ปฐมราชวงศ์แห่งเจ้าผู้ครองนครแพร่ เชื้อสายเจ้าผู้ครองนคร 5 พระองค์สุดท้าย พระยาเทพวงศ์เป็นราชโอรสในพระยาแสนซ้าย เจ้าเมืองแพร่ พระยาเทพวงศ์ นี้เป็นเจ้าเมืองที่พูดจาไพเราะน่าฟัง พูดเก่ง พูดจาสิ่งใด ใคร ๆ ก็เชื่อฟังหมดจนชาวเมืองให้การเคารพนับถือ จึงตั้งสมญานามว่า "เจ้าหลวงลิ้นตอง" (ลิ้นทอง) จนถึงรัชสมัยของ เจ้าพิริยเทพวงษ์ ปี พ.ศ. 2445 ได้เกิดความไม่สงบขึ้นในเมืองนครแพร่ โดยพวกไทใหญ่หรือเงี้ยวที่ได้เข้ามาอยู่อาศัยในเมืองนครแพร่ และทำมาหากินในการขุดพลอย ประเภทพลอยไพลิน ที่ตำบลบ่อแก้ว อำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่ ในปัจจุบัน ได้ทำการก่อจลาจลในเมืองนครแพร่ เมื่อวันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2445 จากเหตุการณ์ครั้งนี้ เจ้าหลวงนครแพร่ถูกกล่าวหาว่าคบกับพวกเงี้ยว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 จึงโปรดให้ถอดจากยศตำแหน่ง ริบเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทั้งหมดคืน พระองค์จึงไปใช้ชีวิตบั้นปลายที่เมืองหลวงพระบาง ประเทศลาว และได้พำนักอยู่ที่นั่นจนกระทั่งแก่พิราลัย ในปี พ.ศ. 2455 แม้จนสุดท้ายแล้ว ถึงแม้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จะทรงพิโรธต่อการเรียกร้องความไม่เป็นธรรมของเจ้าหลวงเมืองแพร่อย่างไร พระองค์ก็ทรงออกมาปกป้องว่า เจ้าหลวงพิริยะเทพวงษ์นั้น แม้จะกลับมาชิงบ้านเมืองคืนจริง ก็ไม่ใช่ความคิดของเจ้าหลวงแต่เป็นนโยบายของฝรั่งเศส พระองค์ทรงให้เจ้านายทายาทเจ้าหลวงอยู่อย่างสงบสุข ด้วยเจ้านายราชวงศ์จักรีที่ทรงวางใจคือ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ มือขวาของพระองค์นั่นเอง ส่วนเจ้านายที่ถูกคาดโทษพระองค์ก็ให้ทำหน้าที่ปราบโจรผู้ร้ายชดใช้

ราชสกุลผู้สืบเชื้อสายเจ้าผู้ครองนครแพร่ มีทั้งหมด 31 ราชสกุล ถึงไม่มีราชสกุล ณ แพร่ แต่รวมกันเรียกว่า วงศ์วรญาติ เทียบเท่าราชสกุล ณ เชียงใหม่ ณ ลำพูน ณ ลำปาง และ ณ น่าน ในหัวเมืองฝ่ายเหนือ

เจ้าผู้ครองนครแพร่ (2330-2445)

รายพระนามเจ้าผู้ครองนครแพร่ ยุคราชวงศ์เทพวงศ์

ลำดับ	พระนาม	ปีที่ครองราชย์
1	พระยาแสนซ้าย	พ.ศ. 2330-ก่อน พ.ศ. 2348
2	พระยาเทพวงศ์	ก่อน พ.ศ. 2348-พ.ศ. 2359
3	พระยาอินทวิไชย	พ.ศ. 2359-พ.ศ. 2390
4	พระยาพิมพิสารราชา	พ.ศ. 2390-พ.ศ. 2429
5	เจ้าพิริยเทพวงษ์	พ.ศ. 2432-พ.ศ. 2445

ราชสกุลเจ้าผู้ครองนครแพร่

ราชสกุลสายเจ้าผู้ครองนครแพร่ มีทั้งหมด 31 ราชสกุล รวมกันเรียกว่าวงศ์วรญาติ คือ

• เทพวงศ์ ต้นสกุล คือ เจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 4
• มหายศปัญญา เป็นนามสกุลพระราชทาน ลำดับที่ 4,775 ต้นสกุล คือ เจ้าบุรีรัตน์ (เจ้าหนานมหายศ) พระยาบุรีรัตน์นครแพร่ ผู้ได้รับพระราชนามสกุลคือ อำมาตย์ตรี เจ้าบุรีรัตน์ (เจ้าน้อยหนู มหายศปัญญา) นัดดา โอรสในเจ้าบุรีรัตน์ (เจ้าหนานปัญญา)
• แพร่พันธุ์ เป็นนามสกุลประทานจากสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ต้นสกุล คือ เจ้าอินทรเดช เทพวงศ์ หรือ โชติ แพร่พันธุ์ ราชนัดดาในเจ้าพิริยเทพวงษ์
• วงศ์บุรี ต้นสกุล คือ แม่เจ้าบัวถามหาเทวี พระชายาองค์แรกในเจ้าพิริยเทพวงษ์
• แก่นหอม ต้นสกุล คือ เจ้าหนานตั๋น ราชโอรสในเจ้าพิริยเทพวงษ์ กับหม่อมไม่ทราบนาม
• แก่นจันทร์หอม ต้นสกุล คือ เจ้าหนานสม ราชโอรสในเจ้าพิริยเทพวงษ์ กับหม่อมบัวคำ
• สารศิริวงศ์ ต้นสกุล คือ เจ้าพระสุริยะจางวาง (เจ้าน้อยมหาอินทร์ ) ราชโอรสพระยาพิมพิสารราชา เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 3กับแม่เจ้าคำใย้
• บุตรรัตน์ ต้นสกุลคือ เจ้าราชบุตร (เจ้าหนานขัติยะ) เจ้าราชบุตรนครแพร่
• วังซ้าย ต้นสกุล คือ เจ้าพระวังซ้าย (เจ้าหนานมหาจักร) พระวังซ้ายนครแพร่ และน้องชายคือ เจ้ามหาชัย และเจ้ามหาพรหม
• วงศ์พระถาง ต้นสกุล คือ เจ้าพระถาง (เฒ่า) พระถางนครแพร่
• รสเข้ม ต้นสกุล คือ เจ้าเทพรส โอรสเจ้าไชยสงคราม (สืบเชื้อสายเจ้าเจ็ดตนทางพะเยา) กับเจ้านางอิ่น เจ้าเชษฐาในแม่เจ้าบัวไหลราชเทวี
• ผาทอง ต้นสกุล คือ เจ้าเทพวงศ์ บุตรเจ้าแสนเสมอใจสืบเชื้อสายมาจากพระยาเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 1
• แสนศิริพันธุ์ ต้นสกุล คือ เจ้าพระวิไชยราชา (หนานขัติ) พระวิไชยราชานครแพร่ บุตรเจ้าแสนเสมอใจสืบเชื้อสายมาจากพระยาเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 1
• วงศ์เมืองแก่น ต้นสกุล คือ เจ้าพระเมืองแก่น (เจ้าหนานขัติ) พระเมืองแก่นนครแพร่ กับเจ้าปิมปา สายเจ้าหนานเขียว เจ้าน้อยสิงห์ และเจ้าน้อยปั๋น
• ทุ่งมีผล ต้นสกุลคือ เจ้าพระเมืองแก่น (เจ้าหนานขัติ) พระเมืองแก่นนครแพร่ กับเจ้าปิมปา สายเจ้าน้อยธาน และเจ้าน้อยทอง
• วงศ์วรรณ ต้นสกุล คือ นายแสน หรือพ่อเจ้าแสน บุตรเจ้าเทพวงศ์ แยกมาจากสกุล "ผาทอง"
• นามวงศ์ ต้นสกุล คือ เจ้าน้อยนามวงศ์ บุตรเจ้าหนานเมืองชัย กับเจ้าจันทร์สม นัดดาในเจ้าราชวงศ์นครแพร่
• ศรีจันทร์แดง ต้นสกุลไม่ปรากฏ แต่มีผู้สืบสกุลคือ เจ้าน้อยมหาชัย(ปิว) เจ้าน้อยยศ เจ้าน้อยกันทะวัง และเจ้าน้อยเทพ
• อิ่นคำลือ เจ้าหนานอินต๊ะ กับเจ้าขิง
• อุตรพงศ์ ต้นสกุลคือ เจ้าอุตรการโกศล กับเจ้าคำเมา
• ใยญาณ ต้นสกุลคือ พ่อเจ้าจันทร์ สืบเชื้อสายมาจากพระยาอินทวิไชย เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 2
• เมืองพระ ต้นสกุลคือ เจ้าเมืองพระ (หนุ่ม) บุตรเจ้าเมืองพระ (เฒ่า) กับเจ้าโนจา
• ดอกไม้ ต้นสกุลคือ เจ้าน้อยดอก
• หัวเมืองแก้ว ต้นสกุลคือ เจ้าหัวเมืองแก้ว (โอรสเจ้าหลวงลำปาง)
• นันทิยา ต้นสกุล คือ เจ้าทองอินทร์ บุตรเจ้าหนานคันธิยะ พระญาติแม่เจ้าสุพรรณวดีราชเทวี
• กันจรรยา ต้นสกุล คือ เจ้าปัญญา บุตรเจ้าหนานคันธิยะ พระญาติแม่เจ้าสุพรรณวดีราชเทวี
• วราราช
• ขัติยวรา
• ไชยประวัติ
• รัตนวงศ์
• วิจผัน

อ้างอิง

• ภูเดช แสนสา เจ้าผู้ครองนครแพร่ยุคประเทศราชของสยาม
• ประวัติศาสตร์แพร่ (เหตุเงี้ยวจลาจล)

ก่อนหน้า		ราชวงศ์แสนซ้าย		ถัดไป
ราชวงศ์มังไชย		ราชวงศ์ที่ปกครองนครรัฐแพร่ (พ.ศ. 2330 - พ.ศ. 2445)		—