หัวหน้าพรรค
| ส่วนหนึ่งของชุดการเมือง |
| การเมืองระบบพรรค |
|---|
 สถานีย่อยการเมือง |
ในระบบรัฐบาล หัวหน้าพรรค (อังกฤษ: Party leader) จะทำหน้าที่เป็นตัวแทนอย่างเป็นทางการของพรรคการเมืองของตน ไม่ว่าจะสมาชิกสภานิติบัญญัติ หรือผู้มีสิทธิเลือกตั้ง ในแต่ละประเทศ บุคคลที่ถูกเรียกว่า "หัวหน้า" ของพรรคการเมืองอาจเป็นประธานพรรค เลขาธิการพรรค หรือผู้ที่ดำรงตำแหน่งสูงสุดทางการเมืองอย่างเป็นทางการ
หัวหน้าพรรคมักมีหน้าที่ในการบริหารความสัมพันธ์ของพรรคกับประชาชนทั่วไปและนำการแข่งขันกับคู่แข่งทางการเมือง คล้ายกับบทบาทของโฆษกพรรค ด้วยเหตุนี้ พวกเขาจะมีบทบาทสำคัญในการพัฒนาและสื่อสารนโยบายพรรค ไปยังผู้มีสิทธิเลือกตั้ง
ในระบบประชาธิปไตยแบบมีผู้แทนของหลาย ๆ ประเทศ หัวหน้าพรรคแข่งขันกันโดยตรงเพื่อชิงตำแหน่งทางการเมืองในระดับสูง ดังนั้นจึงเป็นเรื่องปกติในรัฐดังกล่าว (โดยเฉพาะอย่างยิ่งในระบบเวสต์มินสเตอร์) สำหรับหัวหน้าพรรคที่จะลงสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภานิติบัญญัติ และหากได้รับเลือก ก็จะทำหน้าที่ประธานสมาชิกรัฐสภาของพรรคไปพร้อม ๆ กัน ในหลายประเทศที่ใช้ระบบรัฐสภา หากพรรคการเมืองของหัวหน้าพรรคได้ที่นั่งส่วนใหญ่ในรัฐสภาภายหลังการเลือกตั้งทั่วไป เป็นแกนนำในรัฐบาลผสม หรือ (ในบางกรณี) เป็นพรรคที่ใหญ่ที่สุดในรัฐสภาเสียงข้างน้อย หัวหน้าพรรคนั้นมักจะดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ดังนั้นในการเมืองของหลายประเทศที่ใช้ระบบรัฐสภา หัวหน้าพรรคการเมืองจึงถูกมองว่าเป็นผู้สมัครรับเลือกตั้งเป็นนายกรัฐมนตรีโดยพฤตินัยโดยสื่อและประชาชนทั่วไป แม้ว่าตำแหน่งดังกล่าวจะไม่ได้มาจากการเลือกตั้งโดยตรงในทางเทคนิคก็ตาม
หัวหน้าพรรคการเมืองตามกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญ ไม่จำเป็นต้องได้รับเลือกเป็นสมาชิกสภานิติบัญญัติ ดังนั้นจึงแตกต่างจากหัวหน้าคณะกรรมาธิการรัฐสภาของพรรค
สิ่งนี้ทำได้ยากกว่ามากในระบบประธานาธิบดีและระบบกึ่งประธานาธิบดี ซึ่งผู้บริหารระดับสูงคือประธานาธิบดี ที่สามารถถอดถอนได้โดยการฟ้องให้ขับออกจากตำแหน่ง ด้วยกรณีพิเศษเท่านั้น (โดยทั่วไปจะเกี่ยวข้องกับอำนาจนิติบัญญัติด้วยคะแนนเสียงข้างมากพิเศษ การสอบสวนโดยศาลรัฐธรรมนูญ หรือทั้งสองอย่าง) และการถอดถอน นำมาซึ่งการเลือกตั้งก่อนกำหนด หรือการสืบทอดตำแหน่งโดยอัตโนมัติโดยรองประธานาธิบดี ดังนั้น ผู้นำภายในของพรรคโดยนิตินัยจึงมีบทบาทเบื้องหลัง (เช่น ประธานพรรคเดโมแครต และพรรครีพับลิกันในสหรัฐ ซึ่งทำหน้าที่มากกว่าในฐานะประธานเจ้าหน้าที่บริหารของพรรคการเมืองของตน) หรือผู้นำอาจจะได้รับการมอบให้โดยอัตโนมัติแก่ผู้ดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีซึ่งเป็นสมาชิกของพรรค (เช่น พรรคประชาธิปไตยก้าวหน้า ในไต้หวัน) ในประเทศที่ใช้ระบบเวสต์มินสเตอร์ หัวหน้าพรรคการเมืองที่ใหญ่ที่สุดที่ไม่ได้อยู่ในรัฐบาลจะทำหน้าที่เป็นผู้นำฝ่ายค้าน