พูนศุข พนมยงค์

ท่านผู้หญิง พูนศุข พนมยงค์ ท.จ.ว., ท.ม., ต.ช.
พูนสุข ไม่ทราบปีที่ถ่าย
คู่สมรสนายกรัฐมนตรีไทย
ดำรงตำแหน่ง 24 มีนาคม – 23 สิงหาคม พ.ศ. 2489
นายกรัฐมนตรี	ปรีดี พนมยงค์
ก่อนหน้า	คุณหญิงเลขา อภัยวงศ์
ถัดไป	คุณหญิงระเบียบ ธำรงนาวาสวัสดิ์ บรรจง ธำรงนาวาสวัสดิ์
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	พูนศุข 2 มกราคม พ.ศ. 2455 จังหวัดสมุทรปราการ ประเทศสยาม
เสียชีวิต	12 พฤษภาคม พ.ศ. 2550 (95 ปี) กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
คู่สมรส	ปรีดี พนมยงค์
บุตร	6 คน
บุพการี	มหาอำมาตย์ตรี พระยาชัยวิชิตวิศิษฏ์ธรรมธาดา (ขำ ณ ป้อมเพชร์) (บิดา) คุณหญิงเพ็ง ชัยวิชิตวิศิษฎ์ธรรมธาดา (มารดา)

ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ (สกุลเดิม: ณ ป้อมเพชร; 2 มกราคม พ.ศ. 2455 – 12 พฤษภาคม พ.ศ. 2550) เป็นภริยาของศาสตราจารย์ ดร. ปรีดี พนมยงค์ รัฐบุรุษอาวุโสและอดีตนายกรัฐมนตรีของประเทศไทย

ประวัติ

พูนศุข ณ ป้อมเพชร์ เกิดเมื่อวันที่ 2 มกราคม พ.ศ. 2455 ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ในจวนเจ้าเมือง จังหวัดสมุทรปราการ เป็นธิดาคนที่ 5 ของ มหาอำมาตย์ตรี พระยาชัยวิชิตวิศิษฎ์ธรรมธาดา (ขำ ณ ป้อมเพชร) อธิบดีกรมราชทัณฑ์คนแรกของประเทศ กับคุณหญิงเพ็ง ชัยวิชิตวิศิษฎ์ธรรมธาดา (สกุลเดิม: สุวรรณศร) ได้รับพระราชทานนาม "พูนศุข" จากสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

พูนศุข เป็นหลานของมหาอำมาตย์นายก เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) ด้วยมารดา คือ คุณหญิงเพ็งเป็นบุตรีของหลวงแก้วสัสดี (ดี สุวรรณศร) กับนางนิล แก้วสัสดี (สกุลเดิม: สุขุม) ซึ่งเป็นพี่สาวของเจ้าพระยายมราช อีกด้านหนึ่ง พูนศุขก็มีศักดิ์เป็นหลานของท่านผู้หญิงตลับ ยมราช (พี่สาวของบิดาคือ พระยาชัยวิชิตวิศิษฎ์ธรรมธาดา) ภริยาของเจ้าพระยายมราช ชีวิตในวัยเด็กของท่านผู้หญิงพูนศุขจึงมีความสนิทสนมและคุ้นเคยกับญาติทาง "บ้านศาลาแดง" เป็นอย่างดี

ท่านมีพี่น้องร่วมบิดามารดา จำนวน 11 คน ดังนี้

• พิศ ณ ป้อมเพชร์ สมรสกับ พันตำรวจเอก พระอดิศักดิ์อภิรัตน์ (เต็ม สุริยวงศ์ บุนนาค บุตรเจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์)
• เรืออากาศเอก ขาว ณ ป้อมเพชร์ (หลวงวิชิตอัคนีนิภา) สมรสกับ ทิวาวงศ์ วินทุพราหมณกุล
• เข็ม ณ ป้อมเพชร์
• สารี ณ ป้อมเพชร์ (ศรีราชบุรุษ) สมรสกับ หลวงศรีราชบุรุษ (แปลง ปุณศรี)
• อัมพา ณ ป้อมเพชร์ (เป็นยายของ ผศ.ดร.พิมพ์เพ็ญ เวชชาชีวะ ภริยานายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ นายกรัฐมนตรีคนที่ 27 ของประเทศไทย) สมรสกับ ศาสตราจารย์ประมูล สุวรรณศร
• เพียงแข ณ ป้อมเพชร์ สมรสกับ ศาสตราจารย์เย็น สุนทร-วิจารณ์
• นวลจันทร์ ณ ป้อมเพชร์
• เภา ณ ป้อมเพชร์
• อุษา ณ ป้อมเพชร์ สมรสกับ ประสงค์ สุนทรวิภาต
• อานนท์ ณ ป้อมเพชร์
• ชาญชัย ณ ป้อมเพชร์

เมื่อพูนศุขอายุได้ 4 ปี บิดาของท่านได้ย้ายเข้ากรุงเทพฯ เพื่อมาดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมราชทัณฑ์คนแรกของประเทศ มีบ้านพักอยู่ติดแม่น้ำเจ้าพระยาที่คลองสาน ต่อมาได้ย้ายมาอยู่ที่ "บ้านป้อมเพชร์" ถนนสีลม พออายุย่างเข้า 6 ปี ก็ได้เข้าศึกษาที่โรงเรียนเซนต์โยเซฟคอนแวนต์ จนจบชั้นมัยม 7 มีเพื่อนร่วมรุ่นอาทิ คุณหญิงแร่ม พรหมโมบล คุณหญิงละไม หงส์ยนต์ คุณเจริญ ชูพันธุ์ ม.ล. ต่อ กฤดากร

ชีวิตส่วนตัว

ครอบครัว

พูนศุข ณ ป้อมเพชร สมรสกับ ปรีดี พนมยงค์ ญาติฝ่ายบิดา ดุษฎีบัณฑิตหนุ่มทางกฎหมายจากฝรั่งเศส ซึ่งมีอายุมากกว่า 11 ปีเมื่อ เมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน 2471 พูนศุขและปรีดี พนมยงค์ มีบุตร-ธิดาด้วยกัน 6 คน คือ

• ลลิตา พนมยงค์
• ปาล พนมยงค์ สมรสกับ เลิศศรี พนมยงค์ (จตุรพฤกษ์)
• สุดา พนมยงค์
• ศุขปรีดา พนมยงค์ สมรสกับ จีรวรรณ พนมยงค์ วรดิลก (น้องสาว สุวัฒน์ และ ทวีป วรดิลก)
• ดุษฎี พนมยงค์ สมรสกับ ชาญ บุญทัศนกุล
• วาณี พนมยงค์ สมรสกับ สุรพันธ์ สายประดิษฐ์ (บุตรชาย กุหลาบ สายประดิษฐ์ หรือ "ศรีบูรพา")

เผชิญมรสุมทางการเมือง

ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ ขณะเดินทางมาฟังการพิจารณาคดีกบฏสันติภาพ

หลังจากสมรสได้เพียง 3 ปี ก็เกิดปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 โดยปรีดี เป็นหนึ่งในผู้ก่อการร่วมด้วย ด้วยเหตุที่เป็นภริยาของผู้ที่เคยเป็นผู้ร่วมก่อการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ซึ่งเคยเป็นทั้งนายกรัฐมนตรี ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ในรัชกาลที่ 8 หัวหน้าขบวนการเสรีไทย รัฐบุรุษอาวุโส ผู้ประศาสน์การมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง

เมื่อเกิดการรัฐประหารในคืนวันที่ 8 พฤศจิกายน 2490 คณะรัฐประหารได้นำรถถังบุกยิงถล่มใส่ในบ้านทำเนียบท่าช้าง แต่นายปรีดีได้หลบหนีลงเรือไปก่อนที่คณะรัฐประหารจะบุกเข้ามา และเป็นโชคดีที่ไม่มีผู้ใดได้รับบาดเจ็บ แต่เหตุการณ์ดังกล่าวก็ทำให้ท่านผู้หญิงพูนศุขต้องดูแลลูก ๆ เพียงลำพัง โดยต้องรับหน้าที่เป็นพ่อและแม่ในคราวเดียวกัน เพราะสามีต้องลี้ภัยการเมืองไปต่างประเทศ

เมื่อตามจับนายปรีดีไม่ได้ คณะรัฐบาลในขณะนั้นก็หันมาจับพูนศุข และปาล พนมยงค์ บุตรชายคนโตแทน ในวันที่ 15 พฤศจิกายน 2495 ด้วยข้อหากบฏภายในและภายนอกราชอาณาจักร ต้องถูกควบคุมตัวในสถานที่กักกันเป็นเวลานาน 84 วัน นับเป็นการประสบกับมรสุมทางการเมืองครั้งร้ายแรง ท้ายที่สุดภายหลังอัยการสั่งไม่ฟ้องเอาผิด เพราะไม่มีหลักฐาน ก็ได้รับการปล่อยตัว

พบกับรัฐบุรุษอาวุโสอีกครั้ง

หลังจากได้รับอิสรภาพแล้ว ท่านผู้หญิงพูนศุขได้ตัดสินใจเดินทางออกจากประเทศไทย ไปประเทศฝรั่งเศส อังกฤษและสวีเดน กระทั่งได้รับข่าวสารจากสามี ก่อนจะตามไปอยู่ด้วยกันที่ประเทศจีน หลังจากที่ต้องพลัดพรากจากกันนานถึง 5 ปี และอยู่ร่วมกันที่กรุงปักกิ่งเป็นเวลา 16 ปี จึงได้ย้ายไปอยู่บ้านพักหลังเล็ก ๆ ที่ชานกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส จวบจนกระทั่งนายปรีดี ถึงแก่อสัญกรรมเมื่อวันที่ 2 พฤษภาคม พ.ศ. 2526 และในปี พ.ศ. 2530 ท่านผู้หญิงพูนศุขจึงตัดสินใจเดินทางกลับประเทศไทยเป็นการถาวร

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ประยุทธ์ ปยุตฺโต) เคยกล่าวถึงท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ ไว้ว่า

ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ มิใช่เป็นเพียงบุคคลหนึ่ง ที่มีชื่อผ่านเข้ามาในประวัติศาสตร์ ในฐานะเป็นภริยาของท่านรัฐบุรุษอาวุโส ปรีดี พนมยงค์ เท่านั้น แต่ชีวิตของท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ เป็นประวัติศาสตร์ส่วนหนึ่งด้วยทีเดียว อย่างน้อย ในกระแสแห่งความผันผวนปรวนแปรของเหตุการณ์บ้านเมือง ที่ชีวิตของท่านผู้หญิงพูนศุข ถูกกระทบกระแทก อย่างหนักหน่วงรุนแรงครั้งแล้วครั้งเล่า ตลอดช่วงเวลายาวนาน ท่านผู้หญิงรู้เห็น รู้สึก มองสถานการณ์และเหตุการณ์เหล่านั้นอย่างไร รวมทั้งนำชีวิตและบุคคลที่เกี่ยวข้อง โดยเฉพาะครอบครัว ลุล่วงผ่านพ้นมาได้อย่างไร ก็เป็นเรื่องที่น่าสนใจศึกษาอย่างมาก

อสัญกรรม

ท่านผู้หญิงพูนศุขถึงแก่อสัญกรรมโดยสงบ เมื่อเวลา 02:04 น. ของวันที่ 12 พฤษภาคม พ.ศ. 2550 ณ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย หลังจากได้เข้ารักษาอาการโรคหัวใจ เมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม สิริอายุ 95 ปี 4 เดือน มีพิธีฌาปนกิจศพ เมื่อวันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2551 ณ เมรุวัดพระศรีมหาธาตุ บางเขน กรุงเทพมหานคร โดยคณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2501 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย (ท.ม.)
• พ.ศ. 2490 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์ช้างเผือก (ต.ช.)
• พ.ศ. 2482 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. 2481 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 8 ชั้นที่ 1 (อ.ป.ร.1)

ลำดับสาแหรก

ลำดับสาแหรกของท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์

16. อิน               8. พระพิทักษ์เทพธานี (ด้วง)                       17. อิ๋ว               4. พระยาไชยวิชิตสิทธิศาสตรา (นาค)                             18. เกริ่น               9. บุญมา                       19. แก้ว               2. พระยาชัยวิชิตวิศิษฏ์ธรรมธาดา (ขำ ณ ป้อมเพชร์)                                   5. หม่อมราชวงศ์ลำเจียก ภุมรินทร์                             1. ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์                                         24. สอน               12. ทอง                       6. หลวงแก้วสัสดี (ดี สุวรรณศร)                             13. ลิ้ม                       3. คุณหญิงเพ็ง ชัยวิชิตวิศิษฏ์ธรรมธาดา                                   14. กลั่น                       7. นิล สุวรรณศร                             15. ผึ้ง

เบ็ดเตล็ด

• ท่านผู้หญิงพูนศุข มักกล่าวถึงสามี โดยใช้สรรพนามว่า "นายปรีดี" สะท้อนความตระหนักถึงการเป็นสามัญชน แม้ว่าสามีของตนได้รับยกย่องให้เป็นถึงรัฐบุรุษอาวุโส

แหล่งข้อมูลอื่น

• บทความ ‘รำลึกถึงความหลัง’ โดย ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ จากหนังสือ “วันปรีดี พนมยงค์” 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2536
• ครอบครัวนายปรีดี พนมยงค์กับความประทับใจจากแผ่นดินจีน เก็บถาวร 2007-05-15 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน โดย ผู้จัดการออนไลน์ 20 มิถุนายน พ.ศ. 2548

ก่อนหน้า		พูนศุข พนมยงค์		ถัดไป
เลขา อภัยวงศ์		คู่สมรสนายกรัฐมนตรีไทย (24 มีนาคม พ.ศ. 2489 - 23 สิงหาคม พ.ศ. 2489)		แฉล้ม สุมาวงศ์ ระเบียบ สุมาวงศ์ บรรจง สุมาวงศ์