ทิเบต

บทความนี้เกี่ยวกับแนวคิดทางชาติพันธุ์-วัฒนธรรมของทิเบต สำหรับเขตบริหารในปัจจุบัน ดูที่ เขตปกครองตนเองทิเบต สำหรับการใช้งานแบบอื่น ดูที่ ทิเบต (แก้ความกำกวม)

เกรตเตอร์ทิเบตของกลุ่มพลัดถิ่นทิเบต   พื้นที่ปกครองตนเองทิเบตที่กำหนดโดยประเทศจีน   เขตปกครองตนเองทิเบตในประเทศจีน ควบคุมโดยจีน ประเทศอินเดียอ้างสิทธิในฐานะส่วนหนึ่งของลาดัก ควบคุมโดยอินเดีย จีนอ้างสิทธิบางส่วนเป็นทิเบตใต้ พื้นที่อื่นทางประวัติศาสตร์ที่อยู่ในเขตวัฒนธรรมทิเบต

ทิเบต
"ทิเบต" ในอักษรทิเบต (บน) และอักษรจีน (ล่าง)
ชื่อภาษาจีน
ภาษาจีน	西藏
ความหมายตามตัวอักษร	"จ้าง"ตะวันตก
การถอดเสียง ภาษาจีนกลางมาตรฐาน ฮั่นยฺหวี่พินอิน Xīzàng จู้อิน ㄒㄧ ㄘㄤˊ เวด-ไจลส์ Hsi1-tsang4 IPA [ɕí.tsâŋ] ภาษาฮากกา อักษรโรมัน Sî-tshông ภาษากวางตุ้งมาตรฐาน อักษรโรมันแบบเยล Sāi-johng IPA [sɐ́i.tsɔ̀ːŋ] ยฺหวิดเพ็ง Sai1-zong6 ภาษาหมิ่นใต้ เป่อ่วยยีภาษาฮกเกี้ยน Se-chōng เพ็งอิมภาษาแต้จิ๋ว Sai-tsăng ภาษาหมิ่นตะวันออก ปั่งงั่วเจ๋ย์ภาษาฮกจิว Să̤-câung ภาษาจีนยุคกลาง ภาษาจีนยุคกลาง Sei-dzang
ชื่อภาษาทิเบต
อักษรทิเบต	བོད་
การถอดเสียง ระบบไวลี Bod พินอินทิเบต Poi

ทิเบต (อังกฤษ: Tibet, /tɪˈbɛt/ ( ฟังเสียง); ทิเบต: བོད་, ไวลี: Bod, พินอินทิเบต: pö, IPA: /pʰøː˨˧˩/, เพอ; จีน: 西藏; พินอิน: Xīzàng, ซีจ้าง) เป็นภูมิภาคในเอเชียตะวันออกที่ครอบคลุมพื้นที่ส่วนมากของที่ราบสูงทิเบต ซึ่งกินพื้นที่ประมาณ 2,500,000 ตารางกิโลเมตร (970,000 ตารางไมล์) บริเวณนี้เป็นบ้านเกิดของชาวทิเบตและกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ เช่นชาวเหมินปา, ชาวถ่าหมาง, ชาวเชียง, ชาวเศรปา และชาวลั่วปา ในปัจจุบันมีชาวฮั่นและชาวหุยอาศัยอยู่ในบริเวณจำนวนมากเช่นกัน ทิเบตเป็นภูมิภาคที่สูงที่สุดในโลก โดยมีระดับความสูงเฉลี่ย 4,380 เมตร (14,000 ฟุต) ยอดเขาเอเวอเรสต์ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของเทือกเขาหิมาลัย เป็นภูเขาที่สูงที่สุดในโลก โดยอยู่เหนือระดับน้ำทะเล 8,848.86 เมตร (29,032 ฟุต)

จักรวรรดิทิเบตถูกก่อตั้งขึ้นในคริสต์ศตวรรษที่ 7 โดยอยู่ในช่วงสูงสุดในคริสต์ศตวรรษที่ 9 ซึ่งกินพื้นที่ไปไกลกว่าที่ราบสูงทิเบต ตั้งแต่แอ่งตาริมและเทือกเขาปามีร์ทางตะวันตกจนถึงมณฑลยูนนานและเบงกอลทางตะวันออกเฉียงใต้ แต่เมื่อถึงระยะเริ่มต้นของการแตกสลาย จักรวรรดินี้ถูกแบ่งออกเป็นหลายดินแดน โดยทิเบตฝั่งตะวันตกและกลางเรียกว่าอวีจัง ถูกรวมอยู่ภายใต้รัฐบาลทิเบตในลาซ่า, ซีกาเจ และพื้นที่ใกล้เคียง ส่วนภูมิภาคคัมและอัมโตอยู่ทางฝั่งตะวันออกมีการกระจายอำนาจทางการเมืองของชนเผ่ามากขึ้น โดยแบ่งออกเป็นอาณาเขตเล็ก ๆ และกลุ่มชนเผ่าจำนวนหนึ่ง ซึ่งอยู่ภายใต้อำนาจของจีน พื้นที่ส่วนใหญ่ในบริเวณนี้ถูกผนวกเข้ากับมณฑลเสฉวนและมณฑลชิงไห่ของจีน ชายแดนปัจจุบันของทิเบตถูกกำหนดขึ้นในคริสต์ศตวรรษที่ 18

หลังการปฏิวัติซินไฮ่ต่อราชวงศ์ชิงใน ค.ศ. 1912 กองทัพราชวงศ์ชิงถูกสั่งให้ปลดอาวุธและคุ้มกันไม่ให้เข้าไปในพื้นที่ทิเบต ต่อมาภูมิภาคนี้ได้ประกาศเอกราชใน ค.ศ. 1913 แต่รัฐบาลสาธารณรัฐจีนไม่ได้ให้การยอมรับ ภายหลังลาซ่าควบคุมส่วนตะวันตกของซีคางไว้ ภูมิภาคนี้ยังคงสถานะปกครองตนเองจนถึง ค.ศ. 1951 หลังยุทธการที่ชัมโต ทิเบตถูกยึดครองและผนวกเข้ากับประเทศจีน และรัฐบาลทิเบตก่อนหน้าถูกยุบเลิกใน ค.ศ. 1959 หลังการก่อกำเริบล้มเหลว ปัจจุบัน ประเทศจีนบริหารทิเบตตอนกลางและตะวันตกในฐานะเขตปกครองตนเองทิเบต ส่วนฝั่งตะวันออกส่วนใหญ่เป็นเขตปกครองตนเองของชนกลุ่มน้อยในมณฑลเสฉวน, มณฑลชิงไห่ และมณฑลใกล้เคียง พื้นที่นี้มีความตึงเครียดเกี่ยวกับสถานะทางการเมืองของทิเบต และกลุ่มผู้คัดค้านที่ยังคงพลัดถิ่น มีรายงานว่าผู้ประท้วงชาวทิเบตในทิเบตถูกจับกุมหรือทรมาน

เศรษฐกิจหลักในทิเบตคือเกษตรแบบยังชีพ ถึงแม้ว่าการท่องเที่ยวเริ่มกลายเป็นอุตสาหกรรมที่เติบโตขึ้นในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา ศาสนาหลักในทิเบตคือศาสนาพุทธแบบทิเบต ส่วนศาสนาอื่น ๆ ได้แก่ศาสนาบอน ศาสนาพื้นเมืองที่คล้ายกับศาสนาพุทธแบบทิเบต ชนกลุ่มน้อยที่นับถือศาสนาอิสลาม และคริสต์ ศาสนาพุทธแบบทิเบตสร้างอิทธิพลหลักในศิลปะ, ดนตรี และเทศกาลในภูมิภาค สถาปัตยกรรมทิเบตสะท้อนให้เห็นอิทธิพลของจีนและอินเดีย

อ้างอิง

ข้อมูล

• Beckwith, Christopher I. The Tibetan Empire in Central Asia: A History of the Struggle for Great Power among Tibetans, Turks, Arabs, and Chinese during the Early Middle Ages' (1987) Princeton University Press. ISBN 0-691-02469-3
• Goldstein, Melvyn C. A History of Modern Tibet, 1913–1951: The Demise of the Lamaist State (1989) University of California Press. ISBN 978-0-520-06140-8 (ต้องลงทะเบียน)
• Goldstein, Melvyn C. A History of Modern Tibet, 1913–1951: The Demise of the Lamaist State (1989), first Indian edition (1993) Munshiram Manoharlal Publishers, New Delhi, ISBN 81-215-0582-8 Pagination is identical to University of California edition.
• Goldstein, Melvyn C. The Snow Lion and the Dragon: China, Tibet, and the Dalai Lama (1997) University of California Press. ISBN 0-520-21951-1
• Grunfeld, Tom (1996). The Making of Modern Tibet. ISBN 1-56324-713-5.
• Hopkirk, Peter. Trespassers on the Roof of the World: The Secret Exploration of Tibet (1983) J. P. Tarcher. ISBN 0-87477-257-5
• Kapstein, Matthew T. The Tibetans (2006) Blackwell Publishing. ISBN 978-0-631-22574-4
• Laird, Thomas. The Story of Tibet: Conversations with the Dalai Lama (2006) Grove Press. ISBN 0-8021-1827-5
• Mullin, Glenn H.The Fourteen Dalai Lamas: A Sacred Legacy of Reincarnations (2001) Clear Light Publishers. ISBN 1-57416-092-3
• Powers, John. History as Propaganda: Tibetan Exiles versus the People's Republic of China (2004) Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517426-7
• Richardson, Hugh E. Tibet and its History Second Edition, Revised and Updated (1984) Shambhala. ISBN 0-87773-376-7
• Shakya, Tsering. The Dragon In The Land Of Snows (1999) Columbia University Press. ISBN 0-231-11814-7
• Stein, R. Tibetan Civilization (1972) Stanford University Press. ISBN 0-8047-0901-7
• Teltscher, Kate. The High Road to China: George Bogle, the Panchen Lama and the First British Expedition to Tibet (2006) Bloomsbury UK. ISBN 0-7475-8484-2

อ่านเพิ่ม

• Allen, Charles (2004). Duel in the Snows: The True Story of the Younghusband Mission to Lhasa. London: John Murray. ISBN 0-7195-5427-6.
• Bell, Charles (1924). Tibet: Past & Present. Oxford: Clarendon Press.
• Dowman, Keith (1988). The Power-Places of Central Tibet: The Pilgrim's Guide. Routledge & Kegan Paul. London, ISBN 0-7102-1370-0. New York, ISBN 0-14-019118-6.
• Feigon, Lee. (1998). Demystifying Tibet: unlocking the secrets of the land of the snows. Chicago: Ivan R. Dee. ISBN 1-56663-196-3. 1996 hardback, ISBN 1-56663-089-4
• Gyatso, Palden (1997). The Autobiography of a Tibetan Monk. Grove Press. NY, NY. ISBN 0-8021-3574-9
• Human Rights in China: China, Minority Exclusion, Marginalization and Rising Tensions, London, Minority Rights Group International, 2007
• Le Sueur, Alec (2013). The Hotel on the Roof of the World – Five Years in Tibet. Chichester: Summersdale. ISBN 978-1-84024-199-0. Oakland: RDR Books. ISBN 978-1-57143-101-1
• McKay, Alex (1997). Tibet and the British Raj: The Frontier Cadre 1904–1947. London: Curzon. ISBN 0-7007-0627-5.
• Norbu, Thubten Jigme; Turnbull, Colin (1968). Tibet: Its History, Religion and People. Reprint: Penguin Books (1987).
• Pachen, Ani; Donnely, Adelaide (2000). Sorrow Mountain: The Journey of a Tibetan Warrior Nun. Kodansha America, Inc. ISBN 1-56836-294-3.
• Petech, Luciano (1997). China and Tibet in the Early XVIIIth Century: History of the Establishment of Chinese Protectorate in Tibet. T'oung Pao Monographies, Brill Academic Publishers, ISBN 90-04-03442-0.
• Rabgey, Tashi; Sharlho, Tseten Wangchuk (2004). Sino-Tibetan Dialogue in the Post-Mao Era: Lessons and Prospectsv (PDF). Washington: East-West Center. ISBN 978-1-932728-22-4. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ July 16, 2007. สืบค้นเมื่อ August 14, 2008.
• Samuel, Geoffrey (1993). Civilized Shamans: Buddhism in Tibetan Societies. Smithsonian ISBN 1-56098-231-4.
• Schell, Orville (2000). Virtual Tibet: Searching for Shangri-La from the Himalayas to Hollywood. Henry Holt. ISBN 0-8050-4381-0.
• Smith, Warren W. (1996). History of Tibet: Nationalism and Self-determination. Boulder, CO: Westview Press. ISBN 978-0-8133-3155-3.
• Smith, Warren W. (2004). China's Policy on Tibetan Autonomy – EWC Working Papers No. 2 (PDF). Washington: East-West Center. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ August 19, 2008. สืบค้นเมื่อ August 14, 2008.
• Smith, Warren W. (2008). bChina's Tibet?: Autonomy or Assimilation. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-0-7425-3989-1.
• Sperling, Elliot (2004). The Tibet-China Conflict: History and Polemics (PDF). Policy Studies. Washington: East-West Center. ISBN 978-1-932728-13-2. ISSN 1547-1330. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2008-08-19. สืบค้นเมื่อ 2022-01-11. – (online version)
• Thurman, Robert (2002). Robert Thurman on Tibet. DVD. ASIN B00005Y722.
• Van Walt van Praag, Michael C. (1987). The Status of Tibet: History, Rights, and Prospects in International Law. Boulder, Colorado: Westview Press.
• Wilby, Sorrel (1988). Journey Across Tibet: A Young Woman's 1,900-ไมล์ (3,060-กิโลเมตร) Trek Across the Rooftop of the World. Contemporary Books. ISBN 0-8092-4608-2.
• Wilson, Brandon (2004). Yak Butter Blues: A Tibetan Trek of Faith. Pilgrim's Tales. ISBN 0-9770536-6-0, ISBN 0-9770536-7-9. (second edition 2005)
• Wang Jiawei (2000). The Historical Status of China's Tibet. ISBN 7-80113-304-8.
• Tibet wasn't always ours, says Chinese scholar by Venkatesan Vembu, Daily News & Analysis, February 22, 2007
• Wylie, Turrell V. "The First Mongol Conquest of Tibet Reinterpreted", Harvard Journal of Asiatic Studies (Volume 37, Number 1, June 1977)
• Zenz, Adrian (2014). Tibetanness under Threat? Neo-Integrationism, Minority Education and Career Strategies in Qinghai, P.R. China. Global Oriental. ISBN 978-90-04-25796-2.

แหล่งข้อมูลอื่น

• Tibetan Resources on the Web from Columbia University Libraries
• British photographs of Tibet 1920–1950
• The Language of Tibet
• White Paper on Tibetan Culture released by the Information Office of the State Council of the People's Republic of China June 22
• Historical maps and images of Tibet presented by University of Wisconsin-Milwaukee Libraries Digital Collections
• The Tibetan & Himalayan Library (THL)
•  "Tibet" . สารานุกรมบริตานิกา ค.ศ. 1911. Vol. 26 (11 ed.). 1911. pp. 916–928.